O'zbekiston jahon bozorlariga optimal transport yo'nalishlarini ilgari surmoqda

O'zbekiston prezidenti markaziy Osiyo davlatlari bilan barcha yo'nalishlarda, shu jumladan transport sohasida ham konstruktiv va o'zaro manfaatli hamkorlikni yo'lga qo'yish vazifalarini belgilab berdi. 

Ushbu yo'nalishdagi muhim yutuqlardan biri bu tarixiy voqea bo'lgan Xitoy — Qirg'iziston — O'zbekiston temir yo'lini qurish bo'yicha strategik loyihani amalga oshirish to'g'risida bitim imzolashdir. 
"Bir kamar, bir yo'l" tashabbusi doirasida transkontinental transport va tranzit koridorining ajralmas qismi hisoblangan ushbu muhim infratuzilma loyihasi uchta mamlakat — O'zbekiston, Qirg'iziston va Xitoy manfaatlariga to'liq mos keladi. Yangi temir yo'l Xitoy bilan iqtisodiy aloqalarni kengaytirishga, har tomonlama strategik sheriklik do'stligi va munosabatlarini yanada chuqurlashtirishga yordam beradi. 
Qadimgi marshrutlarning zamonaviy talqini 
Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'li buyuk ipak yo'li bo'ylab harakatlanadi. Loyihaga a'zo davlatlar ko'p asrlar davomida savdo aloqalari va madaniy almashinuvni rivojlantirishga xizmat qilgan ushbu qadimiy yo'lni tiklashni boshladilar. Temir yo'l Xitoyni mintaqamiz bilan bog'laydigan eng qisqa yo'l bo'ladi. Uning qurilishi yuk tashish sifatini oshiradi va bu vaqt va xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi. 
Mutaxassislarning fikriga ko'ra, yuk tashish hajmi yiliga 15 million tonnaga etishi mumkin, tovarlarni oxirgi iste'molchiga etkazib berish muddati etti kunga kamayadi. Bundan tashqari, zamonaviy tranzit va logistika infratuzilmasi, omborlar va terminallar yaratiladi. Ushbu loyihani amalga oshirish natijasida ijobiy iqtisodiy ta'sir mintaqa mamlakatlari tomonidan seziladi. Birinchidan, yangi korxonalar va o'n minglab ish o'rinlari yaratiladi, o'zaro tovar ayirboshlash hajmi va sanoat kooperatsiyasi ko'lami oshadi, investitsion jozibadorligi oshadi. Kelajakda temir yo'l mamlakatlarimizga istiqbolli Transafgan yo'lagi orqali Janubiy Osiyo va yaqin Sharqning yirik bozorlariga chiqish imkoniyatini beradi, tranzit salohiyati va mintaqalararo aloqani sezilarli darajada mustahkamlaydi. 
Xitoy uchun yo'l nafaqat Markaziy Osiyoga, balki yaqin Sharqqa ham eng qisqa yo'l bo'ladi. Hozirgi vaqtda Xitoy o'z yuklarini Evropaga Xitoy — Mo'g'uliston — Rossiya — Belorusiya — Evropa Ittifoqi (8650 kilometr), Xitoy — Qozog'iston — Kaspiy dengizi — Ozarbayjon — Gruziya — Turkiya — Evropa Ittifoqi (9120 kilometr), Xitoy — Qozog'iston — Turkmaniston — Eron — Turkiya — Evropa Ittifoqi (10 170 kilometr), Xitoy Yevropa Ittifoqining dengiz yo'li (10 ming kilometrdan ortiq). Qirg'iziston va O'zbekiston orqali temir yo'l mavjud Turkmaniston-Eron-Turkiya-Yevropa Ittifoqi yo'nalishi bo'yicha davom etishi mumkin, shu bilan masofani 900 kilometrga, sayohat vaqtini esa sakkiz kunga qisqartiradi. Evropadagi mojarolar va yaqin Sharqdagi beqarorlik xalqaro yuk tashuvchilarni yangi yo'nalishlarni topishga undadi. Shu sababli, yuklarni tashishda Markaziy Osiyo yo'nalishining afzalliklari haqida ko'proq gap bor.
O'zbekiston hududida ushbu keng ko'lamli loyihani amalga oshirish uchun barcha zarur infratuzilma yaratilgan. Bundan tashqari, mamlakatimiz zamonaviy temir yo'l va avtomobil yo'llarining milliy tarmog'ini kengaytirmoqda. Yuklarni qayta ishlash va tashish jarayonlarini tezlashtirish maqsadida raqamli texnologiyalarni faol joriy etmoqda. 
 Davlatimiz rahbari Xitoy — Qirg'iziston — O'zbekiston temir yo'li qurilishining strategik loyihasini amalga oshirish to'g'risidagi bitimni imzolash marosimi ishtirokchilarini qutlar ekan, O'zbekiston tomoni temir yo'l qurilishi bo'yicha yaqin amaliy ishlarni davom ettirishga, imzolangan bitim va qabul qilingan yo'l xaritasini to'liq amalga oshirishga tayyorligini ta'kidladi. Umumiy uzoq muddatli manfaatlarga javob beradigan Xitoy — Qirg'iziston — O'zbekiston temir yo'lining strategik loyihasi mamlakatlarimiz va xalqlarimizning do'stligi va sherikligini, farovonligi va farovonligini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Markaziy Osiyo va Xitoy davlat rahbarlarining diplomatik munosabatlar o'rnatilganining 30 yilligi munosabati bilan o'tkazilgan onlayn sammiti chog'ida Qirg'iziston va O'zbekiston prezidentlari Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'li qurilishini jadallashtirish bo'yicha taklif bildirgani bejiz emas.
Transport infratuzilmasi markaziy Osiyo mamlakatlari va Xitoy o'rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishning haydovchisi hisoblanadi. Pandemiya tufayli Xitoy — Markaziy Osiyo yo'nalishi bo'yicha tovarlarni etkazib berishdagi logistik uzilishlar mintaqa mamlakatlarining ko'plab tarmoqlarini zarur uskunalar va xom ashyosiz qoldirdi. Ushbu holat ustuvor investitsiya loyihalarini amalga oshirish muddati va sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Shu sababli, yuk oqimlarining uzluksizligini ta'minlash va transkontinental logistika yo'nalishlarini rivojlantirish uchun tizimli echimlarni ishlab chiqish juda muhimdir.  
Markaziy Osiyodan Hind okeaniga
Janubiy Osiyo geografik jihatdan Markaziy Osiyoga juda yaqin. Masalan, Termiz shahridan Pokistonning Karachi portiga atigi 660 kilometr bor. Shu nuqtai nazardan, Mazari-Sharif — Kobul — Peshovar yo'nalishi Markaziy Osiyodan Hind okeaniga olib boradigan eng qisqa yo'ldir. 
Dengiz portlariga chiqish va buning uchun qulay transport yo'laklarini yaratish O'zbekiston uchun strategik vazifadir. Bu holda tashqi dunyo bilan savdo qilish, milliy mahsulotlarning mavjudligini ta'minlash, eksport salohiyatini oshirish va iqtisodiy rivojlanishga jadal borish mumkin emas. Yaqin vaqtgacha Afg'oniston va Pokistonga faqat tahdid manbai sifatida qarashgan. Iloji bo'lsa, ulardan masofani saqlash va barcha darajadagi munosabatlarni rasmiy ravishda olib borish tendentsiyasi mavjud edi. Ammo 2016 yilda O'zbekiston ushbu masalaga yondashuvni o'zgartirdi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan qo'shni Afg'oniston imkoniyatlar mamlakati sifatida tan olinishni boshladi. Bundan oldin Hindiston bilan ikki tomonlama hamkorlikni kuchaytirgan O'zbekiston, Mazari sharif Hirot temir yo'li qurilishiga qiziqish bildirdi. Endi Pokiston bilan munosabatlarni mustahkamlash bilan bir qatorda, mamlakatimiz yana bir yirik transport-logistika loyihasiga — Peshovarga olib boradigan Transafgan temir yo'liga qo'shilib, katta iqtisodiy manfaatlarni ko'zlamoqda.
Markaziy Osiyo davlatlari transport-kommunikatsiya tizimlarini rivojlantirishni ustuvor vazifa sifatida ko'rib chiqmoqdalar. Xususan, O'zbekiston va Tojikiston o'rtasida havo reyslari va galaba — Amuzang — Xushodi temir yo'li tiklandi. O'zbekiston va Turkmanistonning birgalikdagi sa'y — harakatlari bilan Amudaryo orqali Turkmanobod-Farob temir va avtomobil ko'priklari ochildi. Bu yuk tashish hajmini 2,5 baravar oshirishga imkon berdi. Amudaryo bo'ylab ko'priklar Osiyo-tinch okeani mintaqasiga, Janubiy Osiyo davlatlaridan esa Kaspiy, so'ngra qora, O'rta yer dengizi mintaqasiga, Yevropa, Kavkaz, yaqin va O'rta Sharq mamlakatlariga yuklarni to'g'ridan — to'g'ri tashish imkonini berdi. Shuningdek, ushbu bo'g'in O'zbekiston — Turkmaniston — Eron — Ummon yo'nalishining muhim elementi hisoblanadi. O'zbekiston va Qozog'iston o'rtasida avtobus va tezkor temir yo'l aloqalari yo'lga qo'yildi. Birinchi marta Markaziy Osiyodan to'g'ridan — to'g'ri Qirg'iziston orqali Xitoyga chiqadigan Toshkent — Andijon — osh — Irkutsk-Qashqar avtomobil yo'li orqali aloqa yo'lga qo'yildi.
Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'lini qurish loyihasini amalga oshirish loyiha ishtirokchilari va Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari o'rtasida Xitoy bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarni kengaytirishga imkon beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, 2023 yilda Xitoy qiymati 2 trillion dollardan ortiq bo'lgan mahsulotlarni import qildi. SHHT mamlakatlari bo'yicha bu ko'rsatkich 300 milliard dollarni tashkil etdi. Xitoy importni 30 trillion dollarga etkazmoqchi. Xitoydan Evropaga Markaziy Osiyo orqali tovarlarni etkazib berish yo'li dengiz bilan taqqoslaganda ikki baravar qisqa. Rossiya orqali o'tadigan transport yo'lagi bilan taqqoslaganda, u 2,5 baravar qisqaroq. 
Istiqbolga qaratilgan tashabbuslar
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 23 — sentabr kuni Birlashgan Millatlar tashkiloti Bosh Assambleyasining 75-sessiyasida so'zga chiqib, BMT shafeligida transport-kommunikatsiya o'zaro bog'liqligini rivojlantirish bo'yicha mintaqaviy markaz tashkil etish taklifini kiritdi.  
Markazni tashkil etish O'zbekiston Prezidenti tomonidan ilgari surilgan qator tashabbuslarni amalga oshirishga, jumladan, Markaziy Osiyo mintaqaviy transport yo'laklarini rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqishga, shu asosda Markaziy Osiyo transport tizimini barqaror rivojlantirish bo'yicha mintaqaviy dasturni qabul qilishga, Markaziy Osiyo mamlakatlari transport kommunikatsiyalari bo'yicha mintaqaviy kengashini shakllantirishga ko'maklashadi. 
O'zbekiston transport-tranzit yo'laklarini rivojlantirish tashabbusini ilgari surayotgani bejiz emas. Mamlakatning tashqi savdosi ta'minot zanjirlarining uzilishi va transport xarajatlarining oshishi bilan bog'liq. Buning sabablari, xususan, dengiz portlariga to'g'ridan-to'g'ri kirishning yo'qligi va mavjud transport yo'nalishlariga bog'liqlikdir. Bundan tashqari, kelajakda Yevropa O'zbekiston eksportini diversifikatsiya qilishda muhim rol o'ynashi mumkin. 
Respublika Turkmanistonning Turkmanboshi porti orqali eksport yetkazib beradi. O'rta yo'lakning kengayishi O'zbekistonning mintaqaviy logistika markaziga aylanish rejalarini amalga oshirishga yordam berishi kerak. O'rta muddatli istiqbolda mamlakat aloqalarni yaxshilaydi, tashqi savdo yo'nalishlarini diversifikatsiya qiladi.  
Ilgari xalqaro bozorlarga faqat Shimoliy yo'nalish orqali kirish mumkin edi. O'tgan asrning 90-yillarining ikkinchi yarmida Tagen shahri (Turkmaniston) orqali Fors ko'rfaziga chiqish, Eron dengiz portidan foydalanish imkoniyati paydo bo'ldi — Bender Abbos. Bir vaqtlar o'zbek paxtasi Janubiy bozorlarga shu yo'l bilan olib kelingan, yangi yo'nalish hisobiga respublikaning transport xarajatlari biroz kamaygan.