Davlatning alohida himoyasi ostida bolalar va yoshlarning huquqlari

O'zbekistonda "O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi to'g'risida"gi Konstitutsiyaviy qonun loyihasi bo'yicha referendum o'tkazishga tayyorgarlik ko'rish jarayoni amalga oshirilmoqda. Ovoz berish uchun mamlakatning asosiy qonunini yarmidan ko'prog'iga o'zgartirishi kerak bo'lgan yagona tuzatishlar to'plami qabul qilinadi (maqolalar soni hozirgi 128 dan 155 gacha oshirilishi rejalashtirilgan).

Islohotlarni amalga oshirish jarayoni har doim huquqiy bazani uyg'unlashtirish, zamonaviy zamon talablari bilan chambarchas bog'liq. O'zbekiston xalqi, davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari hayotning barcha sohalarini liberallashtirish, muhim maqsad va vazifalarga erishish g'oyasi bilan Birlashgan, bu esa o'z navbatida konstitutsiyaviy-huquqiy makonni takomillashtirishni talab qiladi.     
Shunday qilib, Konstitutsiyaga kiritilgan o'zgartirishlar O'zbekiston uchun ham, iqtisodiy nuqtai nazardan ham muhimdir. Axir, so'nggi bir necha yil ichida mamlakatimiz rivojlanishning iqtisodiy modelini sezilarli darajada o'zgartirdi. Natijada iqtisodiyot yanada ochiq bo'lib, jahon iqtisodiy institutlariga qo'shildi. Bularning barchasi nafaqat YaIMni oshirishga, balki odamlarning hayot sifatini yaxshilashga imkon beradi.      
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda islohotlar "inson - jamiyat - davlat" tamoyiliga muvofiq amalga oshirilmoqda, ya'ni odamlarning manfaatlari hamma narsadan ustun turadi. Konstitutsiyaning 1-moddasiga muvofiq yangi tahrirda O'zbekistonni ijtimoiy davlat deb e'lon qilish rejalashtirilgan. Bu yana bir bor insonning qadr-qimmatini oshirish, uning huquqlari, manfaatlari, sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilish istagini aks ettiradi.        
Konstitutsiyaviy islohot butun jamiyatni yangi O'zbekiston qurish g'oyasi atrofida birlashtiradi. Asosiysi, bu jarayonda aholining barcha qatlamlarining manfaatlari hisobga olinadi. Davlatimiz rahbari ta'kidlaganidek, Konstitutsiyaning mazmuni "inson sha'ni va qadr - qimmati uchun" g'oyasi bilan to'ldirilishi va hozirgi "inson - jamiyat-davlat"islohotlarimizning asosiy tamoyiliga asoslanishi kerak.      
Dunyoning ko'plab mamlakatlari o'z konstitutsiyalarida mustahkamlanib, insonning eng yuqori qadriyati sifatida barpo etishni va munosib hayot, shaxsning erkin rivojlanishi uchun sharoit yaratishni o'z ichiga olgan ijtimoiy davlat modelini amalga oshirmoqdalar. Zamonaviy ijtimoiy davlat-bu kuchli iqtisodiy salohiyatga ega mamlakat bo'lib, u aholini ijtimoiy himoya qilishni to'liq ta'minlaydi va uning iqtisodiyoti ijtimoiy yo'naltirilgan tuzilishga ega.     
O'zbekiston ijtimoiy davlat sifatida inson uchun munosib yashash sharoitlarini yaratishga, madaniyatning moddiy boyliklari va qadriyatlaridan foydalanish imkoniyatini ta'minlashga, har bir fuqaroning ijtimoiy huquqlarini kafolatlashga intiladi. Mamlakatimizda ijtimoiy funktsiyani amalga oshirish amaliyoti aholining ijtimoiy xavfsizligini aniq namoyish etadi. Shu bilan birga, ijtimoiy sektorda amalga oshirilayotgan islohotlar bandlikni, aholining Real daromadlarini va ayollar faolligini izchil oshirishga, fuqarolarning sog'lig'ini ijtimoiy himoya qilish va himoya qilish tizimini mustahkamlashga, arzon uy-joy qurish va ijtimoiy infratuzilma bo'yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirishga, ta'lim sifatini yaxshilashga, madaniyat, fan, adabiyot, san'at va sportni rivojlantirishga va boshqa ko'p narsalarga qaratilgan.
Shuni ta'kidlash kerakki, respublikada amalga oshirilayotgan barcha o'zgarishlar bolaning huquqlari va manfaatlari alohida o'rin tutadigan davlat qurishga qaratilgan. Agar Konstitutsiyaning inson huquqlari bilan bog'liq bir qator moddalarini tahlil qilsak, xulosa qilishimiz mumkin: hujjat insonparvarlik xususiyatiga ega. Masalan, voyaga etmagan fuqarolarning huquqlari davlat tomonidan himoya qilinadi. Davlat oilaning to'liq rivojlanishi uchun ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlarni yaratish, shuningdek, ko'p bolali oilalarga qonun hujjatlariga muvofiq imtiyozlar va ijtimoiy kafolatlar berish majburiyatini oladi. Davlat va jamiyat etim bolalar va ota-ona qaramog'idan mahrum bo'lgan bolalarga g'amxo'rlik qiladi, ularning sifatli ta'lim va to'g'ri tarbiyalanishini kafolatlaydi. Ota-onalar va ularning o'rnini bosuvchi shaxslar bolalarni voyaga etgunga qadar qo'llab-quvvatlash, ularga g'amxo'rlik qilish, ularning tarbiyasi, ta'limi, sog'lom, to'laqonli va barkamol rivojlanishiga e'tibor berish huquqiga va majburiyatiga ega.      
Keling, Konstitutsiyaning 42-moddasiga yangi tahrirda murojaat qilaylik, unga muvofiq eng kam ish haqi insonning munosib turmush darajasini ta'minlash zarurligini hisobga olgan holda belgilanadi. Shuningdek, ayollarga homiladorlik yoki farzand ko'rish bilan bog'liq sabablarga ko'ra ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo'shatish va ish haqini kamaytirish taqiqlanadi. Bu shuni anglatadiki, davlat hali tug'ilmagan va yosh bolalarning huquqlarini himoya qilishni o'z zimmasiga oladi.      
Konstitutsiyaning 44-moddasiga binoan yangi tahrirda majburiy mehnat sud qarori bilan tayinlangan jazoni ijro etish tartibida yoki qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda taqiqlanadi. Bolaning sog'lig'i, xavfsizligi, axloqi, aqliy va jismoniy rivojlanishiga tahdid soladigan, shu jumladan uning ta'lim olishiga to'sqinlik qiladigan bolalar mehnatining har qanday shakli taqiqlanadi.
O ' zbekiston Respublikasining "yoshlarga oid davlat siyosati to' g 'risida" gi Qonunining 3-moddasiga muvofiq mamlakat yoshlarini o 'n to' rt yoshdan o 'ttiz yoshgacha bo' lgan fuqarolar tashkil etadi. Aytgancha, O'zbekiston aholisi soni 2023 yil 1 yanvar holatiga ko'ra 36 milliondan oshdi. Ularning aksariyati yoshlardir. Shu sababli, asosiy qonunning XIV bobining nomini "oila, bolalar va yoshlar"ga o'zgartirish juda dolzarbdir. Bu yangi O'zbekistonda yoshlar siyosati davlat siyosati ustuvorligiga ko'tarilganligining yorqin dalilidir. 
Shuni ta'kidlash kerakki, davlatga yoshlarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik huquqlarini himoya qilishni ta'minlash, ularning jamiyat va davlat hayotida faol ishtirokini rag'batlantirish, ularning ma'naviy, intellektual, ijodiy, jismoniy va axloqiy rivojlanishi uchun sharoit yaratish, qonuniy huquqlarni amalga oshirish uchun javobgarlik yuklanishi iste'dod va qobiliyatlarning to'liq namoyon bo'lishiga yordam beradi yosh yurtdoshlarimiz.  
Davlatda amalga oshirilayotgan islohotlarning samaradorligi qonun ustuvorligini ta'minlash, korrupsiyaga qarshi kurashish, institutsional salohiyatni oshirish, kuchli demokratik institutlarni shakllantirish kabi omillar bilan belgilanadi. Shunday qilib, mamlakat Konstitutsiyasiga kiritilgan o'zgartirishlar inson huquqlari va manfaatlarini ta'minlashga qaratilgan boshlangan o'zgarishlarni izchil davom ettirishda muhim ahamiyatga ega.  
Muattar Rahimov Tomonidan.
Yuridik fanlar doktori, umed professori.