Insonning sha'ni va qadr-qimmati uchun

"Islohotlar tashabbuskori - jamiyatning o'zi" tamoyili asosida mamlakatni modernizatsiya qilish va yangi O'zbekistonning qurilishi konstitutsiyaviy islohotlar bo'yicha umumxalq ovoz berish zarurligini taqozo etib, asosiy qonunimizni jamiyatdagi bugungi voqelikka va tezlashtirilgan islohotlarimiz mantig'iga moslashtirmoqda.

"Konstitutsiyaning yagona manbai va muallifi xalq bo'lishi kerak" degan g'oyaga asoslanib, Konstitutsiyaviy qonun loyihasi bo'yicha umumxalq muhokamasi o'tkazildi, uning davomida aholidan uni takomillashtirish bo'yicha 220 mingdan ortiq takliflar kelib tushdi, ularning aksariyati hisobga olindi.
Konstitutsiyaga kiritilgan o'zgartish va qo'shimchalar tufayli amaldagi 128 ta modda 155 taga yetdi, shundan 91 tasi konseptual o'zgarishlar kiritdi.
Konstitutsiyada birinchi marta O'zbekiston suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat ekanligi o'zgarmas qoida sifatida mustahkamlangan (1-modda). Ushbu prinsipial norma mamlakatimiz mustaqilligini saqlab qolish va yanada mustahkamlashga, "inson qadr-qimmati sharafi uchun" tamoyili asosida islohotlarni jadal davom ettirishga va huquqning ustuvorligini ta'minlashga qaratilgan.
Bundan tashqari, Konstitutsiyaning yangi tahrirdagi 19-moddasi normasiga muvofiq, "inson huquqlari va erkinliklari tug'ilishdan boshlab har kimga tegishli". Inson hayoti, uning sha'ni, qadr-qimmati, erkinligi, tengligi, xavfsizligi, daxlsizligi tabiiy va ajralmas huquqlar hisoblanadi. 
Uning tug'ilishidan beri ega bo'lgan inson huquqlari va erkinliklari O'zbekiston ishtirok etgan inson huquqlari bo'yicha 80 ga yaqin xalqaro hujjatlarda belgilangan.
Ushbu fundamental va ajralmas inson huquqlarini ta'minlash konstitutsiyaviy darajada mamlakat va jamiyatning eng muhim vazifasi sifatida mustahkamlangan. Bu shuni anglatadiki, har bir inson ushbu huquqlarga ega bo'lishi uchun hech qanday rasmiyatchilik talab qilinmaydi va ular davlat tomonidan kafolatlanadi.
Bundan tashqari, loyihaning 20-moddasiga binoan, inson va davlat organlari o'rtasidagi munosabatlardagi barcha qarama-qarshiliklar va noaniqliklar inson foydasiga talqin qilinadi va huquqiy ta'sir choralari mutanosiblik printsipiga asoslanishi va qonuniy maqsadlarga erishish uchun etarli bo'lishi kerak.
Asosiy qonunni o'zgartirish loyihasi, shuningdek, qonunda belgilangan pensiya, nafaqa va boshqa turdagi ijtimoiy yordamni aniq belgilab beradi, bu rasmiy ravishda belgilangan minimal iste'mol xarajatlaridan past bo'lishi mumkin emas. Fuqarolarning davlat hisobidan kafolatlangan tibbiy yordamni bepul olish huquqiga ega ekanligi to'g'risidagi norma qat'iy belgilangan.
Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini kuchaytirishga qaratilgan qo'shimcha normalar joriy etilmoqda. Xususan, loyihada fuqarolarni ishsizlikdan himoya qilish va qashshoqlikni kamaytirish choralarini ko'rish bo'yicha davlat vazifalari ko'zda tutilgan. Bundan tashqari, davlat fuqarolarning ish bilan ta'minlanishini ta'minlash uchun ularni kasbiy tayyorlash va qayta tayyorlashni tashkil qiladi va rag'batlantiradi.
Bundan tashqari, fuqarolarimizning uy-joy olish huquqi konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan. Davlat uy-joy qurilishini rag'batlantirishi va uy-joy huquqini amalga oshirish uchun sharoit yaratishi aniqlandi. Ijtimoiy muhtoj toifalarni uy-joy bilan ta'minlashning huquqiy asoslari yaratilmoqda.
Konstitutsiyada, shuningdek, sud qarorisiz va noqonuniy yo'l bilan hech kimni uy-joydan mahrum qilish mumkin emasligi to'g'risidagi qoida aniq belgilangan. O'z uyidan mahrum bo'lgan egasiga, qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda, uning qiymati va etkazilgan zarar oldindan va teng ravishda qoplanadi. Ushbu normani asosiy qonunga kiritish-bu bir necha yillar davomida jamiyatdagi dolzarb muammolardan biriga aylangan buzish masalasida egalarining manfaatlarini himoya qiladigan oqilona qaror.
O'zgarishlar loyihasida soliqlar va yig'imlar adolatli bo'lishi va fuqarolarning o'z huquqlarini amalga oshirishiga to'sqinlik qilmasligi kerakligi belgilangan. Rivojlanayotgan bozor munosabatlari sharoitida ushbu norma barcha fuqarolar va tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini ta'minlashga xizmat qiladi.
Konstitutsiyaviy qonun loyihasida fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ishtirokini kengaytirishga alohida e'tibor qaratilgan. Shu jumladan, o ' zbekiston Respublikasi Davlat budjetini shakllantirish va ijro etish tartibi ochiqlik va shaffoflik prinsiplari asosida amalga oshirilishi, fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlari esa Davlat budjetini shakllantirish va ijro etish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishi belgilandi. 
Fuqarolarning ekologik huquqlarini ta'minlash, atrof-muhitga zararli ta'sirning oldini olish maqsadida davlat tomonidan shaharsozlik faoliyati sohasida jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun sharoitlar yaratilmoqda. Shaharsozlik hujjatlari loyihalarini jamoatchilik muhokamasi kuchaytirilmoqda.
Ushbu qoidalar inson huquqlarining ustuvorligini ta'minlaydi, inson huquqlariga rioya qilgan holda o'z vazifalarini bajarishda davlat organlarining javobgarligini oshiradi va insonga nisbatan ortiqcha huquqiy ta'sir choralarini qo'llashning oldini oladi.
Asosiy qonun loyihasining 31-moddasiga muvofiq jinoyat protsessida shaxsning daxlsizligi kafolatlari mustahkamlangan: har bir inson erkinlik va shaxsiy hayot daxlsizligi, yozishmalar, telefon suhbatlari, pochta, elektron va boshqa xabarlar siriga ega. Ushbu huquqni cheklashga faqat sud qarori asosida yo'l qo'yiladi.
O 'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo' yicha vakili (Ombudsman) qismidagi konstitutsiyaviy islohotlar to ' g 'risida e' tibor qaratish lozim. Konstitutsiyaviy qonun loyihasining 98-moddasiga muvofiq, kamida yuz ming kishidan iborat saylov huquqiga ega bo'lgan O'zbekiston Respublikasi fuqarolariga, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga, oliy Majlisning inson huquqlari bo'yicha vakiliga (Ombudsmanga), O'zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasiga Qonunchilik tashabbusi tartibida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga Qonunchilik takliflarini kiritish huquqi beriladi.
Ombudsmanga Qonunchilik tashabbusi huquqini berish fuqarolarning murojaatlarini o'rganish jarayonida qonun hujjatlarida aniqlangan bo'shliqlarni to'ldirishga xizmat qiladi.
O'zbekiston Konstitutsiyasiga kiritilgan o'zgarishlar eng zamonaviy demokratik qadriyatlarni, rivojlangan davlatlarning konstitutsiyaviy qurilishining xalqaro amaliyotini chuqur tahlil qilish natijalarini o'z ichiga oldi.

G'abit Aydarov.
O 'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo' yicha vakili (Ombudsman) kotibiyati sektor mudiri.