O'zbekiston inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish yo'lini tanladi

2023-yil 30-aprelda O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o'zgartirishlar kiritish bo'yicha referendum bo'lib o'tadi. Yangi Konstitutsiya "davlat — jamiyat — inson" tamoyilini "inson — jamiyat — davlat" ga o'zgartirish, ya'ni inson manfaatlarini hamma narsadan ustun qo'yish uchun mo'ljallangan. 
Yangi Konstitutsiya loyihasiga ko'ra, insonning sha'ni va qadr – qimmati daxlsizdir-hech narsa ularni kamsitish uchun asos bo'la olmaydi. Shu bilan birga, fuqaroning davlat organlari bilan o'zaro munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi noaniqliklar fuqaroning foydasiga talqin qilinadi.
Shu nuqtai nazardan shuni ta'kidlash kerakki, ushbu chora-tadbirlar mamlakat rivojlanish yo'nalishlarini aniq aks ettiradi va inson huquqlarini himoya qilish sohasida choralar ko'riladi. 2020-yilda O'zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo'yicha shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarni himoya qilish hamda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy strategiyasi qabul qilindi. Shuningdek, inson huquqlari sohasidagi xalqaro standartlarni Qonunchilik va huquqni qo'llash amaliyotiga tatbiq etish mexanizmlarini takomillashtirish ustuvor vazifa sifatida belgilandi.
Shunisi e'tiborga loyiqki, amalga oshirilgan islohotlar tufayli O'zbekistonda inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlash masalalari nafaqat davlat, balki butun jamiyat nazorati ostida. Fuqarolik jamiyati institutlari amaldagi Qonunchilik doirasida uni takomillashtirishda, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari huquqlarining jamoatchilik monitoringini olib borishda, axborot-ma'rifiy faoliyatda, shuningdek, inson huquqlari sohasidagi xalqaro majburiyatlarni bajarish bo'yicha davriy milliy va muqobil ma'ruzalar tayyorlashda faol ishtirok etmoqda.

O'zbekiston tashqi siyosatidagi inson huquqlari masalalari
Inson huquqlarini himoya qilish masalalari O'zbekiston tashqi siyosatida ham ustuvor o'rin tutadi. Hukumat ushbu sohada xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga katta ahamiyat beradi. O'zaro ta'sir asosiy printsiplarga muvofiq amalga oshiriladi 
va BMT va YEXHT hujjatlari bilan tasdiqlangan chora-tadbirlar.
Xususan, BMT inson huquqlari bo'yicha oliy komissari Volker Turkning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan yaqinda bo'lib o'tgan uchrashuvida BMT vakili O'zbekistonning bolalar va majburiy mehnatni yo'q qilish, gender tengligini targ'ib qilish, sud organlari mustaqilligi va qonun ustuvorligini ta'minlashdagi yutuqlarini yuqori baholadi.
BMT Konvensiyasining O'zbekiston tomonidan ratifikatsiya qilinishi ham alohida qayd etildi 
nogironlarning huquqlari to ' g 'risida, fuqarolik jamiyati institutlari ishtirokida qiynoqlarning oldini olishning milliy profilaktika mexanizmini yaratish, xotin-qizlar va bolalar nizolari zonalaridan repatriatsiya qilish hamda ularning ijtimoiy reintegratsiyasi uchun barcha zarur shart-sharoitlarni ta' minlash.
BMTning inson huquqlari bo'yicha Kengashi bilan hamkorlik doirasida xalqaro majburiyatlarining bajarilishini tasdiqlash maqsadida O'zbekiston 2018 yilda BMTning barcha maxsus tartib-taomillariga doimiy taklifnoma yubordi.
Masalan, 2019 yil sentyabr oyida BMT inson huquqlari bo'yicha Kengashining sudyalar va advokatlar mustaqilligi masalasi bo'yicha maxsus ma'ruzachisi D. Garsiya-Sayan O'zbekiston Respublikasiga tashrif buyurdi.
2021-yilning 29-noyabridan 7-dekabriga qadar hukumatning taklifiga binoan BMT inson huquqlari bo'yicha Kengashining terrorizmga qarshi kurashda inson huquqlarini rag'batlantirish va himoya qilish bo'yicha maxsus ma'ruzachisi finnuala ni iloyn boshchiligidagi delegatsiya O'zbekiston Respublikasiga tashrif buyurdi.
2023-yilda Elis Edvardsning qiynoqlar va boshqa shafqatsiz, g'ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazo turlari bo'yicha maxsus ma'ruzachining tashrifi kutilmoqda.
Xalqaro hamjamiyatni tan olish
Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu sohada amalga oshirilayotgan islohotlar xalqaro miqyosda munosib e'tirofga sazovor bo'ldi. Shunday qilib, 2020 yil oktyabr oyida O'zbekiston BMTning inson huquqlari bo'yicha Kengashi a'zosi bo'ldi – butun dunyo bo'ylab inson huquqlarini himoya qilishga qaratilgan BMT tizimining nufuzli hukumatlararo organi. BMTga a'zo 193 davlatdan 169 nafari O'zbekiston nomzodiga ovoz berdi. Ushbu tadbir mamlakatimiz milliy davlatchiligi tarixida birinchi marta bo'lib o'tdi.
2021 yil fevral oyida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT inson huquqlari bo'yicha Kengashining 46-sessiyasida ishtirok etdi va ma'ruza qildi. 
Birinchi marta global huquq himoyasida O'zbekiston eng yuqori siyosiy darajada namoyish etildi. 2006 yilda Kengash tashkil etilganidan beri atigi 20 ta davlat rahbarlari tinchlik bosh inson huquqlari organining yillik sessiyalari delegatlariga to'g'ridan-to'g'ri murojaat qilishdi. Shu bilan birga, O'zbekiston sobiq sovet Ittifoqi mamlakatlari orasida birinchi bo'lib bunday imtiyozdan foydalangan. 
Bugungi kunda jahon hamjamiyati yangi O'zbekistonni demokratik o'zgarishlarning barqaror va jadal rivojlanayotgan davlati, katta imkoniyatlar va amaliy ishlar mamlakati deb biladi. Masalan, BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish " O'zbekiston Prezidenti rahnamoligida mamlakat iqlim o'zgarishi, atrof-muhitni muhofaza qilish va mintaqaviy o'zaro bog'liqlik bilan bog'liq xalqaro sa'y-harakatlarga o'z hissasini qo'shmoqda, shu bilan birga muhim islohotlar jarayonini amalga oshirmoqda. O'zbekiston BMTning inson huquqlari bo'yicha Kengashi a'zosi sifatida inson huquqlarini ilgari surish va himoya qilish bo'yicha alohida majburiyat oldi. BMT BMT nizomida mustahkamlangan qadriyatlar va tamoyillarni ilgari surishda O'zbekiston Respublikasiga ishonishda davom etadi".
Davlatimiz rahbarining xalqaro siyosiy maydonda, jumladan, inson huquqlari va fuqarolarning manfaatlarini ta'minlash, mintaqaviy hamkorlikni mustahkamlash masalalarida ilgari surilgan tashabbuslari jahon jamoatchiligi tomonidan tobora keng e'tirof etilmoqda. So'nggi yillarda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan xalqaro miqyosda 11 ta hujjat qabul qilindi.
2018-2022 yillarda uning tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasining tinchlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash maqsadida mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan oltita muhim maxsus rezolyutsiyasi qabul qilindi 
Markaziy Osiyo mintaqasida "jaholatga qarshi ma'rifat" tamoyilini joriy etish asosida bag'rikenglik, kamsitmaslik va inson huquqlarini hurmat qilishni rag'batlantirish; turizmni qo'llab-quvvatlash 
va mintaqamizning barqaror rivojlanishi; Orolbo'yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasiga aylantirish; Markaziy va Janubiy Osiyo o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni mustahkamlash; barqaror rivojlanish maqsadlariga (SDG) erishishni tezlashtirishda parlamentlarning rolini kuchaytirish.
Faqat 2022 yilda O'zbekiston tomonidan tayyorlangan bir qator hujjatlar BMT hujjatlari sifatida tarqatildi. Bular, xususan, "deklaratsiyalar muloqoti" xalqaro forumining Buxoro deklaratsiyasi, BMTning Markaziy Osiyoda terrorizmga qarshi global strategiyasini birgalikda amalga oshirishning o'n yilligiga bag'ishlangan xalqaro konferensiyaning Toshkent deklaratsiyasi, SHHT Samarqand sammitining o'zaro bog'liq dunyoda muloqot va hamkorlik, shuningdek, umumiy xavfsizlik va farovonlik yo'lida birdamlik to'g'risidagi hujjatlari.
Milliy ma'ruzalar va tavsiyalarni bajarish
So'nggi yillarda O'zbekistonning BMT mexanizmlari oldida xalqaro talablarga javob beradigan hisobot tizimi shakllantirildi, u inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi o'z majburiyatlarini bajarish bo'yicha mamlakat milliy ma'ruzalarini o'z vaqtida tayyorlash va yo'naltirishda namoyon bo'ldi.
Ushbu tizimning muhim tarkibiy qismi BMTning ustav va shartnoma organlarining milliy hisobotlarni ko'rib chiqish yakunlari bo'yicha tavsiyalarini bajarish bo'yicha Milliy harakatlar rejalarini tayyorlash va qabul qilishdir.
2022-yilda BMT shartnoma qo'mitalari tomonidan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to'g'risidagi xalqaro pakt hamda bola huquqlari to'g'risidagi Konvensiyani bajarish, shuningdek, ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish bo'yicha O'zbekiston Respublikasining 3 ta milliy ma'ruzasi tinglandi. 
Birinchi marta 10 dan ortiq nodavlat notijorat tashkilotlari hisobotlarni onlayn formatda taqdim etishda ishtirok etdilar. Shu bilan birga, Milliy ma'ruzalarga yakuniy sharhlarda bildirilgan tavsiyalarni amalga oshirish maqsadida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senati Kengashlarining qo'shma qarori bilan Milliy rejalar tasdiqlandi.
Umuman olganda, mamlakatimiz o'zi uchun ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga ega demokratik huquqiy davlat qurish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo'lini tanlaganini ishonch bilan ta'kidlash mumkin. O'zbekistondagi islohotlarning uzoq muddatli maqsadi mamlakatni zamonaviy rivojlangan, demokratik davlatlar qatoriga kiritish, xalqni munosib yashash sharoitlari va jahon hamjamiyatida munosib o'rin egallashini ta'minlashdan iborat.
Shu maqsadda O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga inson jinsi, millati, e'tiqodi va e'tiqodidan qat'i nazar, barcha huquq va erkinliklarini kafolatlashi kerak bo'lgan o'zgartirishlar kiritish bo'yicha referendum o'tkazmoqchi. Yangi Konstitutsiya, shuningdek, mamlakatda progressiv va qaytarib bo'lmaydigan demokratik jarayonlarni kuchaytiradi.

Timur Ahmedov,
strategik Institut bo'limi boshlig'i 
va O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi mintaqalararo tadqiqotlar