Korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish

Transparency International xalqaro nodavlat tashkiloti korrupsiyani qabul qilish indeksining 2022 yilgi natijalarini e'lon qildi. Mamlakatimiz 31 ball bilan 180 ta davlat orasida 126-o'rinni egalladi va ballar sonini uchtaga ko'paytirib, o'z mavqeini 14 qatorga yaxshilashga muvaffaq bo'ldi (2021 yilda — 140-o'rin). O'zbekiston so'nggi olti yil ichida ushbu indeksda o'sish sur'atlarini ko'rsatgan davlat sifatida korrupsiyaga qarshi islohotlarni tizimli ravishda amalga oshirayotgan Sharqiy Yevropa va markaziy Osiyo mamlakatlari qatorida qayd etildi. Bunday o'sish korruptsiyaga qarshi kurashning ijobiy natijasidir. 

Shunga qaramay, reytingdagi mavqeimizni yaxshilash va umuman jamiyatdagi korruptsiyani yo'q qilish uchun lobbizm, monopoliya va manfaatlar to'qnashuvini tartibga solish, nepotizm, noqonuniy boyitish, hokimiyatni suiiste'mol qilish va favoritizm kabi illatlarni bartaraf etish bo'yicha ishlarni tezlashtirish kerak. 
Mutaxassislarning fikri qanday?
Grigoriy Mashanov, BMTning O'zbekistondagi korrupsiyaga qarshi Konvensiyasi ijrosini baholash to'g'risidagi hisobot muallifi: "O'zbekiston rahbariyati korrupsiyaga qarshi kurashish bo'yicha islohotlarni izchil davom ettirmoqda. Muammolar mavjud bo'lsa-da, hukumat davlat xizmatlarini raqamlashtirish, ruxsat berish tartib-taomillarini takomillashtirish, maishiy korrupsiyaga qarshi kurashish qoidalari va tartiblarini soddalashtirish bo'yicha bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi. 
Hozirgi kunda hech bir davlat korrupsiyadan xoli emas. Va agar siz u bilan kurashmasangiz, unda bu muqarrar ravishda dahshatli oqibatlarga olib keladi. Birlashgan Millatlar tashkilotining taraqqiyot dasturida ta'kidlanishicha, global iqtisodiyot ushbu hodisa tufayli yiliga 2,6 trillion dollar yo'qotadi va faqat jamiyat rivojlanishining eng xavfli dushmaniga aylangan ushbu yovuzlikka qarshi birgalikda kurashish samara berishi mumkin.
Hech bir davlat uni yo'q qilish bilan maqtana olmaydi. Hatto rivojlangan Evropa mamlakatlari ham undan butunlay xalos bo'lmadilar. 
Yevropa korrupsiyaga qarshi kurash agentligi va Yevropa Ittifoqi Adliya direksiyasi tomonidan tayyorlangan qo'shma ma'ruzada aytilishicha, Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridagi korruptsion vaziyat tashvishga solmoqda. Agar ilgari Evropa fondlaridan o'g'irlangan mablag'lar hajmi millionlab evroni tashkil etgan bo'lsa, endi bu ko'rsatkich milliardlarda hisoblanadi. Evropa Ittifoqi mamlakatlari korruptsiya tufayli har yili 323 milliard evroni yo'qotmoqda. 
Dunyodagi korruptsiya bilan bog'liq vaziyat davlatlardan bu yovuzlikka qarshi murosasiz kurash olib borishni talab qiladi. Ushbu muammo va uning oqibatlari iqtisodiyotning samarasizligi va pasayishiga olib keladi. Shu sababli korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida sud, prokuratura va huquqni muhofaza qilish organlarining salohiyatini mustahkamlash, sohaning huquqiy mexanizmlarini takomillashtirish, inson huquqlarini himoya qilish milliy tashkilotlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan faol hamkorlik qilish ustuvor vazifalardir. 
Korruptsiya bozor iqtisodiyotining dushmani, biznes, investitsiyalar, davlatlar o'rtasidagi ikki tomonlama va ko'p tomonlama hamkorlikni rivojlantirishga shafqatsiz to'siqdir. Ko'rinib turibdiki, korruptsiya darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlarga xorijiy investitsiyalarning kamayishi sababini ham ushbu xavfli illatda izlash kerak. Muammo chuqurlashadi, ushbu "kasallik" qamrovi va ko'lami kengayadi, uning darajasi oshadi - " nima qilish kerak?».
Poraxo'rlik jamiyatning rivojlanishiga, xususan, demokratik yangilanish va modernizatsiya jarayoniga to'sqinlik qiladi. Korruptsiya, birinchidan, jamiyatdagi adolatsizlik, tengsizlik va aholining noroziligiga olib keladi va bu barcha sohalardagi islohotlar natijalariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin emas; ikkinchidan, fuqarolarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatining etishmasligi, o'z huquqlarini himoya qila olmaslik jamiyatda adolat mezonini buzish xavfini oshiradi; uchinchidan, siyosiy institutlar va jamoat tashkilotlari rasmiy ravishda demokratik mezonlarga va G'arb namunalariga o'xshash bo'lsa-da, aslida ular vaqt talablaridan orqada qolmoqda va bunday kamchilik oldinga siljishga xalaqit beradi. 
Poraxo'rlikka qarshi kurashning murakkabligi shundaki, u inson ongi va dunyoqarashi bilan bog'liq. Bizda Xitoy va Singapur tizimlariga o'xshash yuqoridan pastgacha qat'iy ishlaydigan ierarxiya tizimi hali to'liq ishtirok etmagan. Va bu tabiiy jarayonni sekinlashtirib bo'lmaydi.
Davlat xizmatchilari tomonidan poraxo'rlik, lavozim vakolatlarini suiiste'mol qilish bilan bog'liq jinoyatlar sodir etilishi hukumatning obro'sini pasayishiga, davlatning siyosiy, iqtisodiy, huquqiy tizimlariga zarar etkazilishiga olib keladi. Boshqacha qilib aytganda, davlatdagi korruptsiya iqtisodiy va ma'naviy inqirozga, uning xalqaro maydondagi ta'sirining pasayishiga olib keladi.
O'zbekistonda so'nggi yillarda korrupsiyaga qarshi kurash davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Davlat organlari va tashkilotlari faoliyatining shaffofligi samaradorligi va natijadorligini baholashga qaratilgan ochiqlik indeksi joriy etildi. Sohaning huquqiy asoslarini takomillashtirishga ham jiddiy e'tibor qaratilmoqda. Mamlakatda korrupsiyaga qarshi kurashish samaradorligini oshirishga qaratilgan 24 ta normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari ishlab chiqilgan. O ' zbekiston Respublikasining "korrupsiyaga qarshi kurashish to' g 'risida"gi Qonuni qabul qilindi. Prezident tashabbusi bilan "elektron hukumat"tizimi keng qo'llaniladi. 
Uni amalga oshirish va imkoniyatlardan keng foydalanish eng samarali vositadir. AQSh, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Singapur, Norvegiya, Janubiy Koreya kabi davlatlar aynan shunday tizimni yaratish orqali korruptsiyaga qarshi kurashda yuqori natijalarga erishdilar. Ushbu mamlakatlar tajribasidan xulosa qilishimiz mumkinki, uni amalga oshirish davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta'minlashda katta yordam beradi. 
Shu bilan birga, korruptsiyaga qarshi kurashning samaradorligi huquqiy ong va huquqiy madaniyatning o'sishiga bog'liq. 
"Korrupsiyaga qarshi kurashish to' g 'risida" gi o ' zbekiston Respublikasi Qonunining 3-bobi "korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish"deb nomlandi. Unda ustuvor vazifalar ko'rsatilgan: aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini oshirish, jamiyatda korruptsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish; davlat organlari va boshqa tashkilotlar xodimlarining huquqiy savodxonligini oshirish; ta'lim muassasalarida korruptsiyaga qarshi kurashish sohasida o'qitish va tarbiyalash. 
So'nggi paytlarda oliy ta'lim tizimida korruptsiyaga qarshi kurashda ijobiy o'zgarishlar yuz berdi. Bunda 2018 yildan boshlab oliy ta'lim muassasalariga glasnost muhitida va adolat asosida qabul qilishni tashkil etish, o'quv jarayonini kredit-modulli tizimga o'tkazish, professor-o'qituvchilar va o'qituvchilarning ish haqini oshirish kabi chora-tadbirlar muhim omil bo'ldi. 
Ko'p yillar davomida oliy ta'lim tizimida ishlagan o'qituvchi va olim sifatida shuni aytmoqchimanki, korruptsiyaga qarshi kurashda ta'limning ahamiyati yosh avlodning bu yovuzlikka qarshi fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish zarurati bilan chambarchas bog'liq. Biz korruptsiya va poraxo'rlik jamiyatning eng yomon illatlari degan fikrni etkazishimiz kerak. Endi yoshlar ongida jamiyatda poraxo'rlik va tovlamachilikni engib bo'lmaydi degan tushuncha shakllandi. Agar biz buni o'zgartirmasak, korruptsiya jamiyatning qulashiga va iqtisodiyotning orqada qolishiga olib keladi degan keng tarbiyaviy va tushuntirish ishlarini olib bormasak, unda maqsadga erishish qiyin bo'ladi. 
Biz yoshlarning ongiga najot ilm — fan va ta'limda, ular yaxshi ishlarni qilishga chaqiradigan va yomon ishlardan himoya qiladigan fikrni keltirishimiz kerak. Shuningdek, ijtimoiy fanlarning barcha bosqichlarida yoshlarning dunyoqarashini shakllantirishga hissa qo'shadigan sifatli ta'lim choralarini belgilash kerak. Ushbu yondashuv korruptsiyaga qarshi kurashning muhim omillaridan biridir. Aynan ijtimoiy fanlar yoshlarning aqliy va ma'naviy tarbiyasining eng yaxshi vositasidir. 
Biz har qanday mamlakatning rivojlanishiga to'sqinlik qiladigan, uni qulashiga olib keladigan illatga befarq qarasak, biz undan butunlay xalos bo'lolmaymiz. Shunday qilib, har birimiz birinchi navbatda o'zgarishi kerak. Shundagina natijaga erishish mumkin bo'ladi. 

G'afurjon Muhamedov,
Chirchiq davlat pedagogika universiteti rektori professor, O'zbekiston Respublikasining xizmat ko'rsatgan fan arbobi.