Shaxsning ma'naviy rivojlanishi Konstitutsiyaning muhim ustuvor yo'nalishi hisoblanadi

O'z takomillashtirishga qaratilgan, yangi avlod haqida qayg'urmaydigan odamlarning kelajagi yo'q
Jahon hamjamiyatidagi hozirgi notinch davr nafaqat iqtisodiy beqarorlik, balki ma'naviy inqiroz bilan ham ajralib turadi. Olimlarning fikriga ko'ra, bu ommaviy ongga, shu jumladan bolalar va yoshlarga xos bo'lgan qadriyatlar majmui ko'p jihatdan shaxs, oila va davlatning rivojlanishi nuqtai nazaridan halokatli va halokatli ekanligi bilan namoyon bo'ladi. 
Oila inqirozi, ko'plab zamonaviy ota-onalarning ma'naviy va axloqiy madaniyatining past darajasi. Bolani ma'naviy shakllantirish va tarbiyalash masalalarida qobiliyatsizlik, bolalarga muhim madaniy va hayotiy qadriyatlarni etkazishning oilaviy funktsiyasini yo'qotish. Ushbu tendentsiyalar deyarli barcha Shtatlarda tarqalmoqda.
Shubhasiz, O'zbekiston uchun islohotlarning yangi bosqichida nafaqat siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy masalalarni, balki, avvalo, insonni tarbiyalash, uning axloqiy fazilatlarini shakllantirish bilan bog'liq muammolarni hal etish ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Amalga oshirilayotgan konstitutsiyaviy islohot qaysi siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy-axloqiy tamoyillar, qadriyatlar va manfaatlar biz uchun asosiy bo'lishini belgilaydi. 
Ma'naviy-axloqiy tarbiya masalasi oddiy emas, u har bir odamdan, har bir oiladan, jamiyatdan va davlatdan jiddiy e'tibor va doimiy mehnatni talab qiladi. Buyuk ma'rifatparvar Abdulla Avlonining so'zlari juda dolzarbdir:"biz uchun tarbiya hayot yoki o'lim, najot yoki o'lim, baxt yoki baxtsizlik masalasidir".
Xalqni himoya qiladigan kuch
Markaziy Osiyo eng qadimgi dunyo tsivilizatsiyalari bilan bir qatorda zamonaviy insoniyatning madaniy qiyofasi va doimiy qadriyatlarini shakllantirishga katta hissa qo'shdi. Bir vaqtlar bizning mintaqamizda turli dinlar keng tarqalgan edi: zardushtiylik, buddizm, nasroniylik va Islom. 
O'zbekistonda asrlar davomida madaniyatlarning global o'zaro boyitilishi bo'lib kelgan. Ko'chmanchi xalqlar o'rnashgan xalqlar bilan, forslar turklar bilan, musulmonlar xristianlar va yahudiylar bilan birga bo'lishgan. Bularning barchasi 
mintaqaning mozaik etnik tarkibini, shuning uchun xalqimizning etnik, madaniy va diniy bag'rikengligini yaratdi.
O'zbekistonning madaniy merosi ijtimoiy va madaniy aloqalarni, hayotiy tajribalarni, xalqimiz ilm-fan, san'at va ishlab chiqarishda erishgan ming yillik yutuqlarini o'zida jamlaydi. Unda axloq, huquq, urf-odat va urf-odatlar, adabiyot va san'at, tarix darslari jamlangan. Mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli ma'naviy madaniyatning kuchli qatlamlari ochilib, xalq psixologiyasini vatanparvarlik, milliy g'urur va butun dunyoga ochiqlik tomon aniq o'zgartirdi.
Qadim zamonlardan beri yosh avlodni o'z mamlakatiga hurmat qilish, Vatanga muhabbat va Vatanga sadoqat kabi mezonlar olimlar va mutafakkirlarning diqqat markazida bo'lib kelgan. Buyuk ajdodlar — Ahmad Yassaviy, Bahauddin Naqshband, Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, Imom Al-Buxoriy, Imom Termiziy, Amir Temur, Mirzo Ulug'bek, Alisher Navoiy, Zohiriddin Muhammad bizga qoldirgan boy intellektual merosning yosh avlodini tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etayotganini qayd etib bo'lmaydi Bobur va boshqalar. Ahmad Yassavi yozganidek:"insoniyatning mavjudligini ma'naviy impulslarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi va maqsadlari bo'lmagan, tashvishlarini bilmagan odam hayvonlarga o'xshaydi".
O'zbekistonning ma'naviy merosining tarkibiy qismlarini cheksiz sanab o'tish mumkin, ammo asosiy narsa shundaki, u odamlarning dunyoqarashini cheksiz kengaytiradi, ularning hayotini intellektual va hissiy jihatdan boyitadi, bitmas-tuganmas bilim manbai bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, ajdodlarning tajribasi va merosini unutish yoki ulardan voz kechish xavflidir. Ular aytganidek,"o'tmishga qurol bilan o'q uzsangiz, kelajak sizni to'pdan otadi". Millatni, milliy madaniyatni, turmush tarzini himoya qiladigan ma'naviyat ekanligini, bu xalqning o'zini saqlab qolish va o'zini rivojlantirish potentsiali ekanligini tushunish muhimdir.
Madaniyat va yoshlarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash
Yangi O'zbekistonning qurilishi yangi bosqichdagi milliy taraqqiyotning davomi bo'lib, qadimiy tariximiz, noyob madaniy merosimizni yanada chuqurroq o'rganadi. Madaniyat, kinematografiya, adabiyot, musiqa, hunarmandchilik, raqs va boshqa san'at turlarini rivojlantirish bo'yicha ulkan ishlar olib borilmoqda. Mamlakatimiz tarixini xolisona va har tomonlama o'rganish uchun xorijda joylashgan O'zbekiston madaniy boyliklarini tadqiq etish markazi, fanlar Akademiyasi huzuridagi O'zbekistonning eng yangi tarixi masalalari bo'yicha Muvofiqlashtiruvchi-uslubiy markaz, "O'zbekiston tarixi"telekanali faoliyat ko'rsatmoqda.
Ijodiy uyushmalarning mamlakat hayotidagi o'rni va ahamiyatini oshirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida O'zbekiston ijodkorlarini qo'llab — quvvatlash bo'yicha "Ilhom" jamoat fondi, shuningdek, yirik kompaniyalar va banklar bilan birgalikda "do'stlar klublari" tashkil etildi. Toshkentda milliy bog ' hududida adabiyotchilar xiyoboni tashkil etildi, yozuvchilar uyushmasining yangi binosi qurildi, bir qator hududlarda taniqli yozuvchi va shoirlar nomi bilan atalgan ijodiy maktablar qurildi. Shuningdek, Qo'qon shahar, Xorazm, Jizzax va boshqa viloyat drama teatrlari rekonstruksiya qilindi, O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining Farg'ona filiali tashkil etildi.
Islom tsivilizatsiyasi rivojiga bebaho hissa qo'shgan buyuk ilohiyotshunoslar va mutafakkirlarning ilmiy va ma'naviy merosini o'rganish va ommalashtirish maqsadida Samarqanddagi Imom Buxoriy, Surxondaryodagi Imom Termiziy va Toshkentdagi Imom Maturidi xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O'zbekiston xalqaro Islom akademiyasi faoliyat ko'rsatmoqda. Ular bizning ulug'vor ajdodlarimiz o'zlarini qanday buyuk ishlarga bag'ishlaganliklari haqidagi tasavvurni rivojlantirishga yordam beradi, bu bizning boy tariximiz va madaniyatimiz bilan faxrlanish tuyg'usini shakllantirishga imkon beradi.
Poytaxtda qurilayotgan Islom tsivilizatsiyasi markazi xalqimizning boy ma'naviy merosini chuqur o'rganish va xalqaro miqyosda targ'ib qilishda, shuningdek, yosh avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalashda muhim rol o'ynashga qaratilgan. 
Darhaqiqat, biz yoshlarga — mamlakat kelajagiga tegishli bo'lgan hal qiluvchi va ijodiy kuchga eng katta umid bog'laymiz. Mamlakatda yoshlarning hayotiy maqsadlarini amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilgan, ularning muammolari esa davlat siyosati darajasida hal etilmoqda.
So'nggi yillarda ushbu masalalarga bag'ishlangan 80 ga yaqin Qonunchilik va normativ-huquqiy hujjatlar, shu jumladan O'zbekiston Respublikasining 2016 yil 14 sentabrdagi "yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida" gi Qonuni qabul qilindi. Prezidentning taklifiga binoan 30 iyun yoshlar kuni deb e'lon qilindi. O'zbekistonda 2025 yilgacha yoshlar davlat siyosatini rivojlantirish konsepsiyasi, 2019-2023 yillarda jismoniy tarbiya va ommaviy sportni rivojlantirish konsepsiyasi, 2020-2025 yillarda o'qish madaniyatini rivojlantirish va qo'llab-quvvatlash Milliy dasturi ishlab chiqilgan.
Yoshlarda har tomonlama rivojlangan, yuqori ma'lumotli fuqarolar va vatanparvar bo'lishga intilishni rag'batlantirish uchun institutsional tuzilmalar tashkil etildi. Bular Oliy Majlis Senatining yoshlar, madaniyat va sport masalalari qo 'mitasi, Qonunchilik palatasi huzuridagi yoshlar ishlari bo' yicha komissiya, har ikki palata huzuridagi yoshlar parlamentlari, yoshlar ishlari agentligi, yoshlar muammolarini o 'rganish va istiqbolli kadrlar tayyorlash instituti, Oliy ta' lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi yoshlar akademiyasi va boshqalar.
Prezidentimiz tashabbusi bilan ishsiz yigit — qizlarni qo'llab-quvvatlash va ishga joylashtirishning mutlaqo yangi tizimi - "yoshlar daftarchasi" joriy etildi. 2020 yildan boshlab yoshlar tadbirkorligini mikrokreditlash tizimi joriy etildi, shuningdek, yoshlarga o'z biznesini ochish uchun garovsiz kreditlar berish amaliyoti joriy etildi. 2018 yil sentyabr oyida tashkil etilgan "el-yurt umidi" jamg'armasi ilm-fan bilan shug'ullanishni va yetakchi xorijiy oliy o'quv yurtlarida o'qishni istagan iste'dodli yoshlarga grantlar ajratadi. Mamlakatda axborot texnologiyalari sohasida yuqori malakali kadrlar tayyorlash ishlariga alohida e'tibor qaratilmoqda. "Raqamli O'zbekiston-2030" strategiyasi doirasida hududlarda 89 ta va tarmoqlarda 200 dan ortiq loyihalar amalga oshirildi, "bir million dasturchi" loyihasi va boshqalar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, bizning kelajagimiz poydevori oilada, bolalar bog'chalarida, maktablarda o'rnatilganligini va ertangi kun bolalarimiz qanday ta'lim va tarbiya olishiga bog'liqligini unutmaslik kerak. Endi mamlakatda ta'limning barcha bo'g'inlari — maktabgacha ta'limdan tortib to oliy ta'limgacha isloh qilinmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ma'naviy va axloqiy tamoyillarni shakllantirish kerak, shunda ular ijodiy, fikrlaydigan, yaratuvchi shaxsning poydevoriga aylanadi. Barcha ta'lim bosqichlarida bolalar va yoshlarda qobiliyatlarni rivojlantirish va iste'dodlarni aniqlashga yordam beradigan yuqori malakali kadrlar kerak.
 

Uzoq maqsad emas, balki haqiqiy dastur
Yuqorida aytilganlarning barchasi hech qanday muammo bo'lmaydi degani emas. Ular bor va ularni hal qilish kerak. Globallashuv va texnologizatsiya jarayonlari inson ongini tobora deformatsiya qilmoqda, iste'molchi psixologiyasi tomonidan o'ylangan idrokning an'anaviy axloqiy psixologiyasini almashtirmoqda. Shuning uchun amalga oshirilayotgan konstitutsiyaviy islohotlar sharoitida biz mavjud muammolarni anglashimiz va asosiy qonunda yosh avlodning ma'naviy-axloqiy tarbiyasining o'ta ahamiyatini mustahkamlashimiz kerak. Shu munosabat bilan Konstitutsiyada davlat va jamiyat bolalar va yoshlarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga bo'lgan sadoqatni, xalqning boy madaniy va ma'naviy merosi bilan faxrlanishni, vatanparvarlik tuyg'ularini shakllantirishga g'amxo'rlik qilishi haqidagi normani birlashtirish ayniqsa muhimdir.
Ushbu konstitutsiyaviy me'yorning qabul qilinishi butun ta'lim va tarbiya tizimini — bolalar bog'chasidan tortib universitetgacha barkamol yoshlarni tarbiyalash bo'yicha keng ko'lamli ishlarni qamrab olishga imkon beradi. Faqat davlat va butun jamiyatning birgalikdagi va tizimli ishi yangi, ijodiy, fikrlaydigan, hissiy jihatdan sezgir, mafkuraviy va axloqiy jihatdan shakllangan yoshlarni tarbiyalashga imkon beradi. Shaxsning ma'naviy rivojlanishi uzoq maqsadga emas, balki ta'limning haqiqiy dasturiga aylanishi kerak. Uni amalga oshirishning eng muhim bosqichlaridan biri bu o'z vataniga, ona yurtiga bo'lgan muhabbatni shakllantirishdir. Vatanparvarlik tarbiyasi jamiyatni birlashtiradi. 
Vatanga muhabbat odamlarda eng yomon fazilatlarni namoyon etishga imkon bermaydi — befarqlik, xudbinlik, kinizm, g'ayratli tajovuz. Shuning uchun, endi bizning yoshlarimizga nafaqat tarixdan, balki hurmat va taqlidga loyiq haqiqiy harakatlarga ega bo'lgan haqiqiy odamlardan ham qahramonlik namunalari kerak. Shuningdek, konstitutsiyaviy qoidalar va me'yorlar maktab va ta'lim muassasalarining yoshlarni o'zgargan jamiyatda hayotga dunyoqarashga tayyorlashdagi rolini oshirishga yordam beradi deb umid qilamiz. Darhaqiqat, shaxsni ma'naviy shakllantirish dasturini amalga oshirish O'zbekistonning kelajakda progressiv va muvaffaqiyatli rivojlanishining eng muhim shartidir.

Karine Javakova,
falsafa fanlari doktori, professor.