Меҳнат муносабатларининг ривожланиши янги Ўзбекистонда учинчи Уйғониш даври қурилишининг асосий пойдеворидир

---

Ўзбекистонда ўтган 5 йил давомида Президент Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида ички ва ташқи сиёсатда мисли кўрилмаган натижаларга эришди.

Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотлар орасида Бмтнинг барқарор ривожланиш мақсадларига мос келадиган аҳоли турмуш сифатини яхшилаш ва инсон манфаатларини таъминлашга қаратилган меҳнат муносабатлари ва меҳнат бозорини ривожлантириш Марказий ўринлардан бирини егаллайди.

Шу нуқтаи назардан, жамият ва давлат ривожланишининг асосий кўрсаткичлари Ўзбекистон давлат бошқарувида меҳнат соҳасида амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг изчиллиги, изчиллиги, самарадорлиги ва ўз вақтида бажарилишини тавсифловчи туб ўзгаришларга айланганини таъкидлаш лозим.

Биринчиси, " давлат органларига хизмат қиладиган халқ емас, балки давлат органлари халққа хизмат қилиши керак."Бу барча давлат органларига фуқаролар манфаатлари устуворлиги шароитида ишлаш имконини берди. 

 Иккинчиси-давлат органларининг очиқлиги.  Фуқаролик жамияти ва халқаро ҳамжамият вакиллари нафақат зарур маълумотларни олиш, турли лойиҳаларни амалга ошириш, балки тез ўзгарувчан замонавий дунёда жуда муҳим бўлган тўғридан-тўғри алоқаларни ўрнатиш имкониятига ега бўлган очиқлик туфайли биз амалда кўрсатдик. 

Учинчидан, жамият тараққиёти моделини ўзгартириш, унда "жамият ислоҳотлар ташаббускори" тамойили демократик янгиланиш ва тараққиётимизнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучига айланади. Бу асосий омиллар барча соҳаларни, жумладан, меҳнат бозори ва умуман меҳнат муносабатларини тубдан яхшилашга хизмат қилди ва янги Ўзбекистон шароитида учинчи Уйғониш даври пойдеворини қуришда беқиёс рол ўйнайди.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев " мамлакатимизда қисқа вақт ичида янгиланиш нафаси келмайдиган бирорта соҳа ва саноат, шаҳар ва туман, қишлоқ ва маҳалла йўқ еди."

Давлат раҳбарининг сиёсий иродаси туфайли инсон ҳуқуқлари ва уларнинг кафолатларини таъминлашда, шунингдек, мажбурий, шу жумладан болалар меҳнатига барҳам беришда аниқ натижаларга еришиш мумкин еди. Меҳнат муносабатлари соҳасида амалга оширилган чора-тадбирлар аллақачон жаҳон ҳамжамияти учун намуна бўлди.

10 йил 2022 март куни пахта кампанияси халқаро коалицияси Ўзбекистонга қарши пахта бойкоти бекор қилинганини расман еълон қилди.

Коалиция раҳбарияти " ушбу тарихий ютуқ Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев мажбурий меҳнатни бартараф этиш ва пахтачиликни ривожлантириш бўйича ислоҳотларни бошлаш ва амалга оширишда.  

Кўплаб нуфузли халқаро нодавлат ташкилотлар, жумладан, инсон ҳуқуқлари қўриқчиси, Amerika кийим-кечак ва поябзал ишлаб чиқарувчилари ассоциацияси, Ақш мода саноати ассоциацияси ва бошқа қатор ташкилотлар болалар ва мажбурий меҳнатга барҳам бериш тўғрисида ижобий фикр билдириб, халқаро брендларни ўзбек тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилари билан ҳамкорлик қилишга чақирди.

Ўз навбатида, ўзбек пахтасига нисбатан бойкотнинг бекор қилиниши, айниқса, қишлоқ жойларда миллионлаб янги иш ўринлари яратиш, шунингдек, республика тўқимачилик саноатига хорижий инвестицияларни жалб етиш ва Ўзбекистон експорт салоҳиятини кенгайтиришга хизмат қилмоқда.

Еришилган натижалар ҳақида гапирганда, айтишим мумкинки, тизимли болалар меҳнати 2016 йилда бутунлай йўқ қилинди. Шунга асосланиб, Европа парламенти тўқимачилик протоколининг ЕИ ва Ўзбекистон ўртасидаги шериклик ва ҳамкорлик битимига киритилишини ратификация қилди. Ҳужжатда ўзбек тўқимачилик буюмларининг уч мингта маҳсулотини Европа Иттифоқи мамлакатларига олиб киришда миқдорий чеклашларнинг бекор қилиниши ва божхона тўловларининг камайтирилиши кўзда тутилган. ГСП мақоми доирасида Ўзбекистон тўқимачилик маҳсулотлари учун божхона ставкалари пасайтирилди ва 4 дан 12% гача ўзгариб турди.

Қайд етиш керакки, 2019 йилда Ўзбекистон тўқимачилик маҳсулотларини Еига експорт қилиш $ 56,7 mln.ni, 2020 йилда – $74,1 млн. ни (+36,4%), 2021 йил якунларига кўра еса $ 141,8 млн. дан ортиқни (2016 йилга нисбатан 2,5 баробар кўп) ташкил етди.

Ақш меҳнат вазирлигининг 2019 йилги ҳисоботида Ўзбекистон болалар меҳнатини експлуатация қилишнинг енг ёмон шаклларига барҳам беришда мўтадил тараққиёт учун баҳоланди. Кейин мақом иккинчи тоифага кўтарилди.

2020 йил октябр ойида Ақш савдо ташкилоти (УСТР) Ақшнинг умумий имтиёзлар тизими (ГСП) га мувофиқ Ўзбекистоннинг меҳнат ҳуқуқларини таъминлаш мезонларига мувофиқлигини кўриб чиқиш бўйича ишларни якунлашга қарор қилди. Натижада ўзбек пахтаси "болалар меҳнати ёки мажбурий меҳнат билан ишлаб чиқарилган товарлар рўйхати"номли рўйхатдан чиқарилди.

Шу билан бирга, 2020 йил декабр ойида Европа комиссияси таҳлил ўтказди ва шу асосда Ўзбекистон ГСП+да иштирок етиш мезонларига жавоб беради деган хулосага келди. 2021 йил апрел ойида Ўзбекистон учун Европа Иттифоқининг (ЕИ) барқарор ривожланиш ва самарали бошқарув бўйича махсус преференсиялар тизими (ГСП+) кучга кирди.

2021 йилда Ўзбекистон ҳам одам савдоси бўйича Ақш ҳисоботидаги мавқеини яхшилаб, иккинчи тоифани олган.

Еришилган ютуқлар меҳнат муносабатлари соҳасида амалга оширилган кенг кўламли тизимли ислоҳотлар натижасидир: 1) Қонунчилик ва ташкилий-ҳуқуқий базани мустаҳкамлаш; 2) халқаро стандартларни амалга ошириш; 3) қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш; 4) институционал асосларни ривожлантириш; 4) тизимли monitoring ва тадқиқотлар ўтказиш; 5) фуқаролик жамияти ва тегишли халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни фаоллаштириш.

Миллий қонунчиликни такомиллаштириш. Миллий даражада 2019-2021 йилларда 32 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат қабул қилинди, халқаро меҳнат ташкилоти ва халқаро миграция Ташкилотининг бир қатор конвенциялари ва протоколлари ратификация қилинди.  Биргина 2021 йилда бу йўналишда 16 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат, жумладан, 4 та қонун, 2 та фармон, 4 та президент қарори, 6 та Ўзбекистон Республикаси ҳукумати қарорлари қабул қилинди.

Болалар ва мажбурий меҳнатдан фойдаланганлик учун жиноий жавобгарликни кучайтириш енг самарали чоралардан бири бўлди. Шундай қилиб, мамлакатимиз ўз миллий қонунчилигини Хмтнинг мажбурий ёки мажбурий меҳнат тўғрисидаги 29-сонли Конвенсиясига мувофиқлаштирди.

Бундан ташқари, халқаро тажрибани ҳисобга олган ҳолда ва миллий қонунчиликни такомиллаштириш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг "одам савдосига қарши курашиш тўғрисида" ги Қонуни янги таҳрирда қабул қилинди.

Хорижий давлатларда ишлаш истагида бўлган фуқароларга қулай шарт-шароитлар яратиш мақсадида "хусусий бандлик агентликлари тўғрисида "ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида" ги қонун қабул қилинди.

Халқаро стандартларни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати меҳнат кодексининг янги таҳририни ишлаб чиқди ва тасдиқлади, у иш ҳақининг тўлиқ ва ўз вақтида тўланишини таъминлаш, қулай меҳнат шароитларини яратиш ва енг муҳими, уларнинг самарали ҳимоясини таъминлаш орқали ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган бузилган тақдирда ҳуқуқлар.

Мажбурий меҳнат учун жиноий жазоларнинг кучайтирилиши натижасида бу салбий ҳодисага бутунлай барҳам берилди. Бундан ташқари, халқаро стандартлар жорий етилди, норматив-ҳуқуқий база ва умуман инсон ҳуқуқлари тизими мустаҳкамланди.

Ўзбекистон Хмтнинг халқаро меҳнат стандартларини ратификация қилиш бўйича юз йиллигига бағишланган аксияда фаол иштирок етмоқда. Республика ҳар йили ўртача 2 та ХМТ конвенсиясини ратификация қилганидан фахрланамиз. Бугунги кунга келиб Республика Хмтнинг 19 та конвенсиясини, шу жумладан 8 та фундаментал ва 4 та директив конвенцияларни ратификация қилган.

Ташкилий ва институционал базани ривожлантириш. Ўзбекистонда одам савдоси ва мажбурий меҳнатга қарши кураш бўйича институционал механизмларни ривожлантиришга алоҳида еътибор қаратилмоқда.

2019 йилдан бошлаб одам савдоси ва мажбурий меҳнатга қарши кураш бўйича миллий комиссия самарали фаолият кўрсатиб келмоқда ва у барча вазирлик ва идораларнинг бу борадаги фаолиятини мувофиқлаштиради, шунингдек, фуқаролик жамияти ва халқаро ташкилотлар вакиллари билан тизимли ишларни амалга оширмоқда. Шуни таъкидлаш керакки, одам савдоси ва мажбурий меҳнатга қарши курашиш бўйича Миллий ва ҳудудий комиссияларнинг ташкил етилиши, шунингдек, ушбу масалалар бўйича Миллий маърузачи институтининг ташкил етилиши миллий ва маҳаллий даражада ҳар томонлама, мувофиқлаштирилган ва самарали ишлашга имкон беради.

Миллий комиссия ҳар чоракда йиғилиб, тегишли вазирлик ва идоралар фаолиятини такомиллаштириш, фуқаролик жамияти, шу жумладан хорижий шериклар билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш бўйича комплекс чора-тадбирларни кўради. Шу билан бирга, халқаро ҳамкорлар ва фуқаролик жамияти вакилларининг барча тавсиялари инобатга олинади.

Бандлик вазирлиги ўзининг ҳудудий бошқармалари ва ихтисослаштирилган муассасалари билан биргаликда республикада меҳнат муносабатларини яхшилаш учун барча зарур чораларни тинимсиз кўрмоқда. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ўз вазифаларидан келиб чиқиб, инсон ҳуқуқлари бузилишининг олдини олиш, хусусан, меҳнат соҳасидаги вазифаларни professional тарзда бажарадилар.

Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мўлжалланган стратегияси доирасида қишлоқ хўжалиги соҳасида тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Агробизнес учун қулай муҳит яратиш, унинг инвестицион жозибадорлигини ошириш, бозор тамойилларини кенг жорий етиш, шунингдек меҳнатни механизациялашга устувор аҳамият берилади.

2021 йилда ушбу соҳада 30 дан ортиқ норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди.

Мисли кўрилмаган қадам тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришнинг барча жараёнларини – хом ашё етиштиришдан тортиб, уни қайта ишлаш ва якуний маҳсулотни ишлаб чиқаришга қадар бирлаштирадиган ягона занжирни шакллантиришга қаратилган Кластер тизимини ишлаб чиқиш еди.

Пахта етиштириш ва йиғим-терим жараёнини механизациялаш бўйича фаол ишлар олиб борилмоқда. Пахта йиғим-терим машиналаридан фойдаланиш туфайли хом пахтанинг тахминан 12% (2020 йилда - 8,5%) йиғиб олинди.