Xususiy sektor, xususiylashtirish va monopoliyadan chiqarish to'g'risida

O'zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 8-aprel kuni xususiy sektorni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, xususiylashtirish jarayonlarini jadallashtirish, korrupsiyaga qarshi kurashish va monopoliyadan chiqarish sohasidagi chora-tadbirlar bo'yicha mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishning bir qator muhim yo'nalishlarida chora-tadbirlar ko'rish bo'yicha keng ko'lamli va aniq muddatlar ko'rsatilgan Farmonga imzo chekdi.

Ta'kidlash joizki, Prezidentning mazkur farmoni "2022-2026-yillarda yangi O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi"bilan bevosita bog'liq. Qisqacha va tezis bilan aytganda, Farmonning maqsadi barqaror iqtisodiy o'sishga erishish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish va davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini kamaytirishga qaratilgan. Bunda davlat ulushi ishtirokidagi tovarlar va xizmatlar bozorini liberallashtirish, tadbirkorlik subyektlariga teng sharoitlar yaratish, bozor munosabatlariga jadal o'tish, xususiy investitsiyalarni keskin ko'paytirish, xususiylashtirish, qashshoqlikni kamaytirish nazarda tutilmoqda.

Imtiyozlar va eksklyuziv huquqlarni bekor qilish
Farmonga muvofiq, 2022-yil 1-maydan boshlab bir qator tadbirkorlik subyektlari, shu jumladan, xorijliklar uchun imtiyozlar va eksklyuziv huquqlar ko'rinishidagi imtiyozlar asta-sekin bekor qilinadi. Bundan tashqari, 2022-yil 1-iyuldan boshlab bojxona bojlari bo'yicha imtiyozlar faqat O'zbekiston Respublikasi qonunlari asosida beriladi, bunda tarif va tarifsiz tartibga solish bo'yicha Kengash xulosasini olish majburiy hisoblanadi. 

Avtomobilsozlik, aviatsiya sohasi va temir yo'llar isloh qilinmoqda
Avtomobilsozlik, aviatsiya va temir yo'llar kabi aholi o'rtasida eng ko'p muhokama qilinadigan sohalardan biri ham islohotlarga ta'sir ko'rsatadi. Masalan, 2022-yilning 1-avgustiga qadar UzAuto Motors AJ aksiyalarining 10% gacha mahalliy fond bozorida IPO taqdim etiladi va UzAuto Motors AJning qolgan qismini strategik investorlarga, shu jumladan UzAuto Motors Powertrain AJ va Samarqand Avtomobil zavodi MChJga sotish strategiyasi ishlab chiqildi. 2022-yil 1-iyungacha "O'zbekiston temir yo'llari" AJni o'zgartirish, rivojlantirish va xususiylashtirish strategiyasi ishlab chiqiladi, 2022-yil 1-sentabrgacha esa "Uzbekistan Airways" AJ ustav kapitalidagi 51% va undan ortiq davlat ulushi savdoga qo'yiladi. Bundan tashqari, 2022 – yil oxiriga qadar "O'zbekneftgaz" AJ va 51% va undan ortiq aksiyalarning kamida 49% aksiyalari xususiylashtirilib, "issiqlik elektr stantsiyalari" AJ xususiylashtirilib, investorlar e'tiborini jalb etib, ularni jadal modernizatsiya qilishni ta'minlaydi. 

Davlat-xususiy sheriklik uchun yangi imkoniyatlar
Farmonda davlat-xususiy hamkorlikka katta e'tibor qaratilmoqda. Farmonga ko'ra, ichimlik suvi, kanalizatsiya, issiqlik ta'minoti va obodonlashtirish, yo'l qurilishi va aviatsiya infratuzilmasini ta'minlash sohasidagi PPP loyihalari sonining keskin oshishi kutilmoqda. Bundan tashqari, temir yo'l orqali ichki va xalqaro yuk va yo'lovchi tashish ham PPP yoki franchayzing asosida xususiy sektorga o'tkaziladi. Lekin bu hammasi emas. Masalan, 2022-yilning 1-sentabridan boshlab yangi kichik va o'rta gidroelektrostantsiyalar qurilishida xususiy sektor, jumladan, PPP asosida loyihalarni amalga oshirish ustuvor ahamiyat kasb etadi. Shunga ko'ra, hamkorlik uchun bunday keng imkoniyatlarni amalga oshirishda barcha tomonlar, shu jumladan oxirgi iste'molchi ham bir-biridan ko'ra birgalikda harakat qilishdan ko'proq foyda va foyda olishadi. 

Rezidentlar, rezidentlar va ko'chmas mulk
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, ushbu Farmonda iqtisodiy o'sish va investitsiyalarni jalb etishga bevosita hissa qo'shadigan ko'plab tarmoqlar va sohalarni isloh qilishda ko'plab burilish nuqtalari mavjud. Hujjatda qayd etilishicha, 2022-yil 1 – maydan boshlab O'zbekistonda manbalardan olinadigan norezident-jismoniy shaxslarning daromadlari bo'yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i stavkasi 12% (hozir-20%) miqdorida belgilanadi. Bundan tashqari, 2022-yil 1-maydan boshlab xorijiy fuqarolarga yashash uchun ruxsatnoma talab qilmasdan, Toshkent viloyati, Toshkent shahri va Samarqand shaharlarida qurilish davrida kamida 150 ming AQSh dollari va 180 ming AQSh dollaridan foydalanish huquqini, boshqa hududlarda esa kamida 70 ming dollar va undan kam bo'lmagan miqdorda ko'chmas mulk obyektlarini sotib olish huquqi beriladi. 85 ming dollar. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu ko'chmas mulkni sotib olish xorijiy fuqarolarni doimiy ro'yxatga olish to'g'risidagi guvohnomani olish uchun asos emas. Biroq, Toshkent viloyatida yoki Toshkent shahrida xorijiy fuqarolar tomonidan kamida 300 ming dollar ekvivalentida qiymatdagi ko'chmas mulkni sotib olishda ular O'zbekistonda yashash uchun ruxsatnoma olishadi (hozir-kamida 400 ming dollar ekvivalentida).  
Shuni ham ta'kidlash joizki, Farmonda 3 yilgacha bo'lgan to'lovlarni to'lash imkoniyati bilan auksionlar orqali qishloq xo'jaligi bo'lmagan erlarni sotish nazarda tutilgan. Bundan tashqari, bir yo'la to'lanadigan davlat aktivlari va qishloq xo'jaligi bo'lmagan erlari bo'yicha kamida 35% miqdorida dastlabki badalni amalga oshirgan xaridorlarga ushbu mol-mulkni bank kreditini ta'minlash sifatida garovga qo'yish huquqi beriladi. 
O'zgarishlar ijroiya organlari rahbarlari va kuzatuv kengashlari a'zolariga ta'sir ko'rsatdi. Shunday qilib, 1-dan aprel 2022-dan boshlab, ijro etuvchi organ rahbari sifatida tayinlangan yoki qayta tayinlangan shaxs ketma-ket 2 muddatdan ortiq rahbar bo'lishi mumkin emas. Shuningdek, farmonga muvofiq, 2022-yil 1-iyuldan boshlab davlat ishtirokidagi korxonalarda kuzatuv kengashi a'zolarini rag'batlantirish va ijro etuvchi organ a'zolarining mehnatiga haq to'lash bo'yicha yagona siyosat joriy etiladi, ijro etuvchi organ a'zolariga esa yil uchun ish haqi va mukofotlardan tashqari har qanday qo'shimcha to'lovlar bekor qilinadi. Bundan tashqari, davlat korxonalarining yillik homiylik xarajatlari o'tgan yili olingan sof foydaning 3 foizidan oshmasligi kerak. Yana bir o'zgarish monopoliyaga qarshi choralar sohasiga ham ta'sir ko'rsatdi, bu esa o'tgan yili sotishdan tushgan tushum 10 ming asosiy hisob-kitob qiymatidan (BRV) oshmagan yoki 2,7 milliard so'mdan oshmagan tadbirkorlarga nisbatan qo'llanilmaydi.
Xulosa qilib aytganda, dunyodagi vaqt va vaziyat bilan belgilanadigan imkoniyatlar oynasi ochiq va aniq harakatlarni kutmoqda. Farmonda ko'zda tutilgan chora-tadbirlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat iqtisodiyotga katta miqdorda sarmoya jalb etish, balki xususiy biznesga olib borilayotgan islohotlar tufayli uning oldida ochilayotgan barcha imkoniyatlardan foydalanish imkonini beradi. 

Obid Hakimov,
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti administratsiyasi huzuridagi iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi direktori