O‘zbekiston xalqaro transport yo‘nalishlarini kengaytirmoqda

O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasining barcha mamlakatlari bilan chegaradosh o‘ziga xos geografik joylashuvi barqaror transport tarmog‘i orqali nafaqat qo‘shni davlatlar, balki Sharqiy Osiyoni Janubiy Osiyo, Yaqin Sharqni Kavkaz va Yevropa bilan bog‘lash imkonini beradi. Bugungi kunda Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlari jadal rivojlanmoqda, iqtisodiyotning izchil o‘sishi mamlakatlarimiz transport-kommunikatsiya kompleksini yanada rivojlantirish zarurligini taqozo etmoqda.

Qolaversa, jahondagi geosiyosiy vaziyatning jadal o‘zgarishi transport infratuzilmasini takomillashtirish va yuk tashishning tashqi savdo yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish, yangi va barqaror transport yo‘laklarini rivojlantirish bo‘yicha kompleks va muvofiqlashtirilgan ishlarni taqozo etmoqda.
So‘nggi yillarda Qizil dengiz va Sharqiy Yevropada geosiyosiy keskinlikning kuchayishi Yevropa va Xitoy, shuningdek, Yevropa va Markaziy Osiyo o‘rtasida xavfsiz, barqaror va o‘zaro manfaatli transport yo‘laklarini rivojlantirish zaruratini tug‘dirdi. Ushbu geosiyosiy o‘zgarishlar fonida Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi yoki O‘rta yo‘lak butun jahon hamjamiyatining diqqat markazida bo‘lib, Xitoy, Yaqin Sharq va Markaziy Osiyoni Yevropa bilan bog‘lovchi muqobil yo‘nalish sifatida namoyon bo‘lmoqda.
O‘zbekiston yangi xalqaro transport yo‘laklarini shakllantirish va mavjudlarini rivojlantirishda Yevropa Ittifoqi bilan yaqindan hamkorlik qiladi. U CASCA+ xalqaro multimodal transport koridorining (Osiyo-Tinch okeani mamlakatlari – Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston – Turkmaniston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya – Yevropa) ishtirokchisi bo‘lib, uning doirasida Transkaspiy yo‘nalishi ishlab chiqilmoqda.
Eslatib oʻtamiz, 2019-yil 20-dekabr kuni Toshkent shahrida Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi ishtirokida “Osiyo-Tinch okeani mamlakatlari – Ozarbayjon – Qirgʻiziston – Ozarbayjon – Xitoy – Gruziya – Ozarbayjon” xalqaro multimodal transport koridorini rivojlantirish boʻyicha (Ozarbayjon, Gruziya, Qirgʻiziston, Turkmaniston va Oʻzbekiston) temir yoʻl maʼmuriyatlari rahbarlarining besh tomonlama yigʻilishi bayonnomasi imzolandi. imzolandi. 2021-yil 17-dekabrda Turkiya ushbu Protokolga qoʻshildi va tomonlar oʻrtasida Oltitomonli uchrashuv protokoli imzolandi. Ushbu hujjat Qirgʻiziston, Oʻzbekiston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Turkiya va Gruziya temir yoʻl maʼmuriyatlari tomonidan ushbu hududlar boʻylab va qarama-qarshi yoʻnalishda yuklarni tashishning imtiyozli tarif stavkalari va yagona shartlari toʻgʻrisidagi nizomni ishlab chiqish, har bir davlatdan tranzit konteyner poyezdlarini tashkil etish uchun masʼul logistika kompaniyasini belgilash, shuningdek, chegara punktlarida oʻzaro aloqalarni yaxshilash (shuningdek, chegara punktlari oʻrtasidagi oʻzaro aloqalarni takomillashtirish) nazarda tutilgan. davlatlar hududlaridagi yuk tashish punktlarida logistika markazlarini rivojlantirish.
Oʻrta yoʻlak bir necha yoʻnalishga ega boʻlib, mavjud muqobil yoʻnalishlar qatorida Xitoy – Qirgʻiziston – Oʻzbekiston Turkmaniston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya – Yevropa davlatlari yoʻnalishi geografik jihatdan Xitoy – Yevropa yoʻnalishi boʻyicha (4917 km) eng qisqasi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2023-yil iyun oyida Qirg‘izistonda bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo davlatlari va Yevropa Ittifoqi rahbarlarining uchrashuvida so‘zlagan nutqida Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi transport-kommunikatsiya aloqalarini, birinchi navbatda, O‘rta yo‘lakni shakllantirish orqali mamlakatlar sa’y-harakatlarini birlashtirish muhimligini alohida ta’kidladi. Islohotlar natijasida O‘zbekiston va Yevropa o‘rtasida Kaspiy dengizi orqali yuk tashish hajmi 2024-yil yakuniga ko‘ra 1,1 million tonnani tashkil etdi va bu 2020-yilga (492 ming tonna) nisbatan 55 foizga ko‘pdir.
2024-yilda O‘zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi, Turkiya, Kavkaz davlatlari, AQSh va Braziliya o‘rtasida xalqaro yuk tashish hajmi 2,8 million tonnani tashkil etdi, bu O‘rta yo‘lak bo‘ylab yuk tashishni yanada rivojlantirish istiqbollaridan dalolat beradi. Shu munosabat bilan 2025-yil davomida Transkaspiy yo‘nalishi bo‘ylab yuk tashishni sezilarli darajada rivojlantirish va O‘zbekiston manfaatlarini ta’minlash maqsadida Kaspiy dengizi orqali tashish uchun ikkita kema olish masalasi ko‘rib chiqilmoqda. Yevropa Ittifoqining “Global darvoza” sarmoyaviy strategiyasi ham Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston, Janubiy Kavkaz mamlakatlari va Turkiya bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda.
Amaliy chora-tadbirlar ko'rilganiga qaramay, O'rta yo'lak bo'ylab tashishda hali ham yetarlicha barqarorlik yo'q. Bunga bir qator dolzarb muammolar sabab bo'ladi: uzoq etkazib berish muddati; yuqori transport xarajatlari; Kaspiy va Qora dengizdagi portlarning past samaradorligi va Kaspiy dengizi suv sathining pasayishi.
Bundan tashqari, tadqiqot natijalari noqulay ob-havo sharoiti tufayli Olot (Ozarbayjon) portining terminal hududida xalqaro yuk tashish uchun moʻljallangan avtotransport vositalari toʻplanib qolganligi aniqlandi. O'rtacha kutish vaqti 25-30 kun.
Taqqoslash uchun: ERAI tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarga ko'ra (

Yevroosiyo temir yo‘llari ittifoqi) 2024-yilning birinchi yarmida Shimoliy yo‘lak bo‘ylab Xitoy-Yevropa yo‘nalishi bo‘yicha konteyner blokli poyezdlarning o‘rtacha qatnov vaqti yetti kunni, tashish narxi 3289 dollarni tashkil etadi. Transgroup systems LP taqdim etgan maʼlumotlarga koʻra, Oʻrta yoʻlak orqali Toshkentdan yuklarni yetkazib berish muddati 35-40 kunni tashkil etadi, tashish narxi 5500 dollarni tashkil qiladi.
Yuqoridagi omillar tufayli Oʻrta yoʻlak hali ham muqobil yoʻnalishlarga (Shimoliy yoʻlak, Janubiy yoʻlak) nisbatan kamroq raqobatbardoshdir.
Shu bilan birga, O‘rta yo‘lak yoki Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishi Osiyo va Yevropa o‘rtasida savdo hamkorligi uchun yangi imkoniyatlar ochib berishini hisobga olish kerak.
Ushbu yo‘lak bo‘ylab joylashgan davlatlar bilan Yevropa Ittifoqi o‘rtasida yaqinroq aloqalarni o‘rnatish uchun yuqorida qayd etilgan muammolarni bartaraf etish va yo‘lakni yanada rivojlantirishni ta’minlash zarur, toki YeI davlatlari va bir qator yetakchi banklar Kaspiy va Qora dengizlarda joylashgan portlarga (Turkmanboshi, Kurik, Aktau, Alyat, Potistruk, shuningdek, Batumi qirg‘oqlarida joylashgan transport), koridor (Qirg'iziston, O'zbekiston, Turkmaniston, Qozog'iston, Ozarbayjon, Gruziya), bu koridor bo'ylab tashishga bevosita ta'sir qiladi.
Hozirgi tez o'zgarib borayotgan dunyoda siz faqat bitta omilga tayanib bo'lmaydi. Respublika transport yo‘laklarining jozibadorligini oshirish va muqobil yo‘nalishlarni yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi tomonidan Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston – Turkmaniston Eron – Turkiya (5430 km) xalqaro transport koridorini rivojlantirish bo‘yicha qator amaliy chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Xitoyni Turkiya bilan bogʻlovchi ushbu yoʻnalish eng foydali hisoblanadi, chunki uning boʻylab temir yoʻl infratuzilmasi mavjud boʻlib, yuklarni Xitoydan (Qashgʻar) Turkiyaga (Istanbul porti) temir yoʻl orqali, portdan esa Yevropa va Qora dengiz mamlakatlariga avtomobil, temir yoʻl yoki dengiz orqali yetkazish mumkin.
Yo‘lakni rivojlantirish maqsadida 2023-yil 1-noyabr kuni Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (EKO) yig‘ilishi doirasida O‘zbekiston, Turkmaniston, Eron va Turkiya transport vazirlari “O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya” transport koridorini rivojlantirish to‘g‘risidagi Protokolni imzoladilar. Hujjatga ko‘ra, har bir ishtirokchi davlat temir yo‘l transportida konteyner tashish uchun mas’ul operatorlarni tayinlaydi va yo‘lak bo‘ylab sinov tashuvlarini o‘tkazish va ular uchun tarif chegirmalarini ta’minlash bo‘yicha kelishuvlarga erishiladi. Hozirda Xitoy, Qirg‘iziston va Tojikistonni yo‘lakni rivojlantirish bo‘yicha imzolangan Protokolga jalb etish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
Shuningdek, Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston strategik temir yo‘l liniyasining qurilishi Xitoy-Yevropa quruqlik yo‘li bo‘ylab yuk tashishni yanada jozibador qilishi kutilmoqda. U Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklaydigan asr loyihasi sifatida e’tirof etilgan. Quvur Yevropagacha bo‘lgan masofani 900 kilometrga, yetkazib berish muddatini esa yetti-sakkiz kunga qisqartiradi.
O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida bir nechta transport yo‘laklarining yaratilishi nafaqat transport aloqalarini mustahkamlash, balki mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmini oshirish va iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash, turmush sifatini yaxshilashga xizmat qiladi.

Saidkamol Sultonbekov,
Transport vazirligi huzuridagi Transport va logistikani rivojlantirish muammolarini o‘rganish markazi yetakchi mutaxassisi
O‘zbekiston Respublikasi