Yangi O‘zbekistondagi “Mahalla” instituti fuqarolarning ijtimoiy faolligini qo‘llab-quvvatlashda muhim o‘rin tutadi

Zaminimizda mahalla azaldan jamoatchilik fikrini shakllantirgan, aholi muammolari yechimini topgan, an’analar barpo etilgan muhim maskan bo‘lib xizmat qilgan.
O‘zbekistonda mahallalar faoliyatining asosiy tamoyillari qonuniylik, inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi, demokratiya, oshkoralik, ijtimoiy adolat, mahalliy ahamiyatga molik masalalarni hal etishda mustaqillik, jamoatchilikning o‘zaro yordami, ijtimoiy sheriklik, mahalliy urf-odat va an’analarni hisobga olishdan iborat. Fuqarolar jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, o'zini o'zi boshqarishda teng huquqlarga ega.
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarishi demokratiyaning ajralmas qismidir. Aynan shuning uchun ham kuchli huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lidan dadil qadam tashlab borayotgan mamlakatimizda demokratik boshqaruv tizimi sifatida mahallaning o‘rni va ahamiyati tobora ortib bormoqda. Prezidentimizning 2020-yil 18-fevraldagi “Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni yaxshilash, mahalla institutini yanada qo‘llab-quvvatlash, oila va xotin-qizlar bilan ishlash tizimini yangi bosqichga ko‘tarish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida tegishli maqsad va vazifalar belgilab berilgan - mahalla”, fuqarolar va davlat o‘rtasidagi ishonchli ko‘prik sifatida mahallaning haqiqiy rivojlanishini ta’minlash.
Mahalla instituti rivoji haqida gapirganda, davlatimiz rahbari tomonidan ilgari surilgan o‘ziga xos “mahallaboy” tizimi haqida gapirmasa bo‘lmaydi. Unga ko‘ra, har bir mahalla fuqarolar yig‘inida tijorat banklari, mahalla raislari, sektor rahbarlari, bandlik va mehnat munosabatlari, soliq, moliya, iqtisodiyotni rivojlantirish, kambag‘allikni qisqartirish masalalari bo‘yicha mas’ul shaxslar o‘zaro yaqin hamkorlik qiladi. Ular birgalikda oilalardagi vaziyatlarni o'rganadilar va muayyan muammolarni hal qilish uchun "yo'l xaritalari" ni yaratadilar. Mahallabo‘yi tizimi bo‘yicha ishlar joylarda uch bosqichda amalga oshirilmoqda.
Davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish jarayonida mahallaning jamiyat hayotidagi o‘rnini kuchaytirish zarur. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni samarali amalga oshirish uchun nafaqat huquqiy, balki yetarli moddiy-texnik bazaga ega bo‘lishi, xalq va davlat o‘rtasida ko‘prik bo‘lishi, xalqning quvonch va tashvishlaridan hamisha xabardor bo‘lishi zarurligini qayta-qayta ta’kidladi.
Endilikda mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy hayotida mahallaning rolini oshirish masalalariga e’tibor qaratilmoqda. Shu maqsadda aholini eng ko‘p o‘ylantirayotgan ijtimoiy muammolarni aniqlash va bartaraf etish maqsadida mahalla fuqarolar yig‘inida mahalla raisi tomonidan muhokamalar o‘tkazib, tegishli davlat organlari va tashkilotlari rahbarlarining axborotlarini tinglash amaliyoti yo‘lga qo‘yilgan. “Mahalla nazorati” va “mahalla raisining iltimosi” institutlari ham mavjud.
Bugun aytish mumkinki, mahalla har qanday muammoni hal etishga, fuqarolarni to‘g‘ri yo‘lga yo‘naltirishga qodir katta ijtimoiy kuchga aylandi. Bu borada mahalliy davlat hokimiyati organlari zimmasiga alohida mas’uliyat yuklagan mustahkam qonunchilik bazasi yaratilgan. Xususan, mahalla kam taʼminlangan oilalarga yordam koʻrsatish, voyaga yetmagan bolali oilalarga nafaqa tayinlash va toʻlash masalalarini hal etishga chaqirilgan. U fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishi masalalarini hal qiladi va yuzaga keladigan nizolarni yumshatadi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Bugungi kunda biz ushbu yo‘nalishning mantiqiy davomi sifatida “Yangi O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasini” ishlab chiqdik.Unda asosiy o‘rinni har bir fuqaroning, millati, tili va dinidan qat’i nazar, uning qonuniy manfaatlari va farovonligini ta’minlaydigan, jamiyatimizning har tomonlama rivojlanishi, fuqarolik so‘zining ustuvorligidan kelib chiqqan holda ta’minlaydigan xalq va insonparvar davlat barpo etish vazifalari egallaydi Bundan buyon biz oʻz faoliyatimizni “inson – jamiyat – davlat” yangi paradigmasi doirasida yoʻlga qoʻyamiz. “Mahalla” arab tilidan tarjima qilinganda “joy” yoki “tuman” degan maʼnoni bildiradi va kichik aholi punktlari yoki shaharlarning bir qismini qamrab oladigan, davlat organlarining aholiga yaqinligini taʼminlaydigan hududiy jamoat birlashmasi boʻlib, koʻp qavatli oilalar, ijtimoiy yordamga muhtojlar, ijtimoiy himoyaga muhtoj tashkilotlar va boshqa ijtimoiy zaif guruhlar. Fuqarolarga hujjatlarni to'ldirishda va xayriya tadbirlarini o'tkazishda yordam beradi. Mahalla instituti oʻziga xos ijtimoiy-maʼmuriy tuzilma boʻlib, oʻzini oʻzi boshqarishni tashkil etish, fuqarolar va davlat organlari oʻrtasidagi aloqani taʼminlashda muhim oʻrin tutadi. 

Hududlarni obodonlashtirish, atrof-muhitni muhofaza qilish, jamoat ob'ektlarini qurish va ta'mirlash bilan bog'liq masalalar ham mahalla zimmasiga yuklatilgan. Keyingi yillarda respublikada ham mahallaning mahalliy ishlarni boshqarishdagi roli ortib bormoqda, bu esa joylarda hayot sifatini oshirishga qaratilgan islohotlar maqsadlariga hamohangdir.
Mahalla mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yoshlar siyosatining bevosita ishtirokchisidir. Prezidentimiz tashabbusi bilan SGMda yosh avlod bilan ishlash tizimi tubdan takomillashtirildi. “Yoshlar daftarchasi” va “Yoshlar portali” elektron platformalarining samarali faoliyati yo‘lga qo‘yilib, yetakchilar va yosh fuqarolar o‘rtasida bevosita muloqotni tashkil etish mexanizmlari joriy etildi. Shulardan biri mahallalarda Prezidentning bevosita vakili sifatida faoliyat yurituvchi yoshlar yetakchisi lavozimining joriy etilishidir. Ish to‘rt bosqichda amalga oshirilmoqda: mahalla – tuman – viloyat – respublika. Bu tizimning vertikalligini ta'minlaydi, bu esa uni yanada mukammal va samarali qiladi.
Respublikamizning har bir mahallasida ham yoshlarga oid dasturlar tasdiqlangan bo‘lib, unda yigit-qizlar tomonidan bildirilgan barcha muammo va takliflar o‘z aksini topgan. Ular yosh vatandoshlar bandligini ta’minlash, ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bilan bog‘liq masalalarni hal etishga qaratilgan.
SGM Prezidentimizning beshta muhim tashabbusini amalga oshirishga yigit-qizlarni jalb etib, yoshlar bilan ishlashga katta e’tibor qaratmoqda. Bolalarni hunarmandchilik, tikuvchilikka jalb etish, ekologik madaniyat va sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Aholi va o‘quvchi-yoshlar o‘rtasida ma’rifatli tadbirlar, bolalar uchun interfaol o‘yinlar, fuqarolar uchun maxsus uchrashuvlar muntazam o‘tkazilib, ularda ekologik aksiyalar, turli sohalardagi yangiliklar bilan tanishish, foydali huquqiy ma’lumotlar olish imkonini beradi.
Xotin-qizlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularni kasb-hunarga o‘rgatish, tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish mahalla faoliyatining yana bir muhim yo‘nalishidir. Shunday qilib, shu maqsadda og'ir ijtimoiy ahvolga tushib qolgan vatandoshlarga yordam berishga mo'ljallangan “ayollar daftarchasi” yaratildi. Mazkur daftarga kiritilgan xotin-qizlar bilan ishlashni mahallalarda tashkil etishda ularning bandligini ta’minlash, o‘zini-o‘zi ish bilan ta’minlash, uy-joy ijarasi uchun tovon puli to‘lash, moddiy, tibbiy, huquqiy, psixologik yordam ko‘rsatishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Yangi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning hozirgi bosqichining strategik vazifalari demokratik davlat barpo etishga qaratilgan. Fuqarolarning ijtimoiy faolligini qo‘llab-quvvatlash, huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish, sog‘lom va barqaror ijtimoiy-ma’naviy muhitni ta’minlashning tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini tubdan isloh qilishda mahalla muhim o‘rin tutadi. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining samarali faoliyati keng ko‘lamli islohotlarni amalga oshirish jarayonida odamlarning ongli va faol ishtirokini ta’minlovchi omillardan biridir.

Diloramxon Qambarova, Farg‘ona davlat universiteti professori, dotsent, pedagogika fanlari nomzodi.