"Majburiy mehnatni yo'q qilish-siyosiy irodaning yorqin namunasi"

So'nggi yillarda Prezident Sh.Mirziyoyevning kuchli siyosiy irodasi tufayli mamlakatimizda inson qadr-qimmatini ulug'lash, ularning manfaatlarini har tomonlama himoya qilish borasida amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar asosida inson huquq va erkinliklarini ta'minlashning mutlaqo yangi tizimi yaratildi.

Shu bilan birga, milliy qonunchilikni takomillashtirish, ularni xalqaro standartlarga moslashtirish, qishloq xo'jaligi va boshqa tarmoqlarni isloh qilish, bozor tamoyillarini keng tatbiq etish, sohani mexanizatsiyalash, munosib haq to'lash borasidagi ishlar mamlakatimizda bolalar va majburiy mehnatning oldini olishda muhim omil bo'ldi.
O'zbekistonning so'nggi besh yil ichida erishgan yutuqlaridan biri majburiy mehnatning butunlay bekor qilinishidir.
Xalqaro mehnat Tashkilotining uchinchi tomon monitoringi (2019) natijalariga nazar tashlasak, 2013 yildan boshlab O'zbekiston majburiy mehnatga barham berish borasida bosqichma-bosqich yutuqlarga erishayotganini ko'rsatadi. Masalan, 2015-2016-yillarda paxta kampaniyasi majburiy mehnat 14 foizni tashkil etgan bo'lsa, yildan-yilga bu ko'rsatkich 4 yilda asta-sekin 2020 foizgacha kamayib, 1 yilda 2021 foizgacha yetgan edi.
Bundan tashqari, hukumat 2019 yilda huquqni muhofaza qilish harakatlarini kuchaytirdi. Mehnat inspektsiyasining o'rim-yig'im paytida muvofiqlikka hissa qo'shadigan xodimlari soni 200 dan 400 gacha ikki baravar ko'paydi. Ike mehnat inspektsiyasi 1,282 paxta yig'im-terimi paytida 2019 majburiy mehnat holatlarini tekshirdi.
Bundan tashqari, XMT monitorlari ish haqi avvalgi hosilga nisbatan oshganligini tasdiqladi, bu muammoni bartaraf etishning yana bir samarali mexanizmi edi. Umuman, paxta terimchilar o'z ish haqlarini o'z vaqtida va to'liq olganlar.
"Paxta kampaniyasi" xalqaro koalitsiyasi tomonidan o'zbek paxtasiga qarshi global boykotning bekor qilinishi keng ko'lamli islohotlar samaradorligining yorqin namunasi bo'ldi, desak mubolag'a bo'lmaydi.

Majburiy mehnatga qarshi huquqiy va institutsional islohotlar
O'zbekiston xalqaro huquq normalarini milliy qonunchiligimizga to'ldirish maqsadida xalqaro mehnat Tashkilotining 19 ta konvensiyasi va 1 ta protokolini ratifikatsiya qildi.
Xalqaro mehnat Tashkilotining 29-sonli Konventsiyasiga binoan, majburiy mehnat-bu jazo tahdidi ostida odamlar o'z xohish-irodasiga qarshi bajarishga majbur bo'lgan har qanday ish yoki xizmat. 2014 yilda O'zbekiston Markaziy Osiyoda majburiy mehnat bo'yicha xalqaro mehnat Tashkilotining 29 protokolini ratifikatsiya qilgan birinchi davlat bo'ldi.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, O'zbekiston milliy Qonunchilik tizimi xalqaro standartlarga to'la mos keladi. O'zbekiston mehnat kodeksining 7-moddasida majburiy mehnat har qanday jazo tahdidi ostida ish bajarishga majburlash deb belgilangan.
Tins sohasini takomillashtirish maqsadida 32 ta 2019-2021 yillarda norativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Prezidentimizning "odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" gi qarori 30 yil 2019 iyuldan boshlab mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro'sini oshirish uchun odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish sohasidagi eskirgan organlar faoliyatini muvofiqlashtirishning yangi tizimini yaratdi.
O'zbekiston hokimiyati institutsional islohotlarga ham katta e'tibor berdi. Farmonga ko'ra, odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurash bo'yicha Milliy komissiya va milliy ma'ruzachilar instituti tashkil etildi. Shuningdek, odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish bo'yicha quyi qo'mitalar tashkil etildi.
Majburiy mehnatni bartaraf etish maqsadida O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga ma'muriy javobgarlik va jinoiy javobgarlikni mustahkamlovchi normalar kiritildi.
Bolalar mehnati va majburiy mehnatdan foydalanganlik uchun jinoiy javobgarlikni amalga oshirish eng samarali chora-tadbirlardan biri bo'ldi. Paxtachilik sohasidagi davlat ishtirokini kamaytirish orqali qishloq xo'jaligini isloh qilish maqsadida majburiy - yig'ib olingan paxta hajmlari tizimi bekor qilindi.
Majburiy mehnatga qarshi kurash choralari Ko'rildi
Majburiy mehnatning oldini olish monitoringi davom ettirilmoqda. Xususan, 2019 yildan beri birinchi marta to'liq huquq himoyachilari bilan monitoring o'tkazildi. 2021 yilda paxta dalalariga to'siqsiz kirishni ta'minlash uchun 17 nafar mustaqil kuzatuvchiga ko'krak nishonlari taqdim etildi.
Shu bilan birga, xalqaro mehnat Tashkilotining uchinchi tomon monitoringi, kasaba uyushmalari Federatsiyasi tomonidan Milliy Monitoring, mehnat inspektsiyasi monitoringi bir vaqtning o'zida o'tkazildi.
Senatorlar va mahalliy deputatlar tomonidan jurnalist va blogerlarni jalb etgan holda parlament nazorati belgilandi kuzatuvga fuqarolik jamiyati institutlari vakillari va inson huquqlari faollari ham keng jalb etildi.
O'zbekiston TIV 2019 yilda majburiy mehnat masalalari bo'yicha faol xabar berdi. Jurnalistlar va bloggerlar hukumat tomonidan majburiy mehnat ishlarini tanqidiy yoritishga da'vat etilgan. Davlat mehnat inspektorlari, shuningdek, majburiy mehnatga oid shikoyatlarni tekshirishni boshladilar.
Monitoring natijasida 259 kishiga nisbatan majburiy mehnat uchun ma'muriy javobgarlik amalga oshirildi m 2019 (paxta mavsumida 132 kishi), 2020 yilda 103 kishi (paxta mavsumida 41 kishi), 2021 yilda 75 kishi (paxta mavsumida 5 kishi)
Shuni ta'kidlash kerakki, prezidentning kuchli siyosiy irodasi tufayli
O'zbekiston Respublikasi, shuningdek, xalqaro mehnat tashkiloti va majburiy mehnatga qarshi kurash Milliy komissiyasining uch tomonlama hamkorlari bilan birgalikda fuqarolik jamiyati vakillarining faol ishtirokida amalga oshirilayotgan keng ko'lamli ishlar ana shunday muvaffaqiyatlarga erishildi.
Kelgusi rejalarga to'xtaladigan bo'lsak, xalqaro mehnat tashkiloti O'zbekistonda 2021 yilda yakuniy xulosasini e'lon qilib, paxta yig'im-terimi mavsumida tizimli bolalar mehnati va majburiy mehnatdan umuman foydalanilmagani, shuningdek, monitoring ishlari m a'lumki, bu yo'nalish butunlay o 'zbekiston tomoniga o' tkazildi.
Avvalroq O'zbekistonning majburiy mehnatga barham berish borasidagi yutuqlari AQSh Davlat departamenti tomonidan qayd etilgan edi. Natijada xalqaro hamjamiyat mamlakatimizda bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarga yuksak baho berdi.
Ushbu natijalar inson huquqlarini ta'minlash va sanoatni, xususan, paxta va to'qimachilik sanoatini rivojlantirish imkonini bersa-da, erishilgan natijalarni saqlab qolish uchun katta mas'uliyat yuklaydi, bu esa sohada tizimli ishlarni izchil davom ettirishni talab qiladi.
Endi majburiy mehnatga qarshi kurashishgina emas, balki barcha sohalarda munosib Vt orkali sharoit yaratilishini doimiy nazorat qilib borish zarur. Shu munosabat bilan, ijtimoiy tarmoqlardan ot mehnat munosabatlari bo'yicha har qanday kiruvchi murojaatlar va xabarlar e'tibordan chetda qolmaydi.
25 yil 2020 iyun kuni odam savdosi bo'yicha Global hisobot (192 mamlakatda vaziyatni qamrab oladi) nashr etildi. Odam savdosi hisoboti chog'ida l aunch marosimi Davlat departamenti rahbari Mayk Pompeo o'z nutqida O'zbekistonning bu muammoni hal etishdagi katta sa'y-harakatlari mintaqa davlatlari uchun yangi standartlar qo'yayotganini ta'kidladi.
Boykot yakunlanganiga qaramay, O'zbekiston "odam savdosi bo'yicha Global hisobot" (IS Davlat departamenti) va "bolalar mehnatining eng yomon shakllari" (AQSh mehnat departamenti) kabi global hisobotlarda bora-bora 2-o'rinda qoldi.
Ushbu hisobotlardagi asosiy tavsiyalardan biri bu iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari - ipakchilik, qurilish, to'qimachilik va umumiy ovqatlanishdagi majburiy mehnat va munosib mehnat sharoitlarini nazorat qilishdir
Bu borada xalqaro hamjamiyatdagi pozitsiyalarni yaxshilash, O'zbekiston bilan xalqaro mehnat tashkiloti o'rtasidagi hamkorlikni kengaytirishga e'tibor qaratish muhim ahamiyatga ega.
2021 yil sentyabr oyida xalqaro mehnat tashkiloti bilan hamkorlikda 2021-2025 yillarga mo'ljallangan O'zbekiston munosib mehnat mamlakat dasturi qabul qilindi
Dasturda asosiy e'tibor munosib mehnat qilish tamoyillari, norasmiy bandlikni qisqartirish va xalqaro standartlarga muvofiq ijtimoiy himoya masalalariga qaratilmoqda.
Ta'kidlash kerakki, xalqaro mehnat tashkiloti bilan hamkorlikda iqtisodiyotning boshqa tarmoqlaridagi mehnat sharoitlari tahlili, shuningdek, majburiy mehnat holatlari o'rganilmoqda.
Xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan 2021 yilda ipak sohasida o'tkazilgan tadqiqotga ko'ra, ipak sanoatida majburiy mehnatga tizimli jalb qilish holatlari kuzatilmagan, bolalar ipak qurti etishtirishga jalb qilinmagan. Ko'pchilik ish joyidagi ovqatlanish sharoitlarini yaxshi yoki maqbul deb hisoblaydi va faqat 1 foizi oziq-ovqat sifatidan norozi ekanligi ma'lum. Ishchilarning to'rtdan uch qismi mehnat shartnomalariga ega edilar va ish haqi miqdoridan qoniqishdi.
Hozirgi kunda ushbu tadqiqotlar qurilish sohasida olib borilmoqda. Ishonchimiz komilki, mehnat sharoitlari, shu jumladan majburiy mehnat bo'yicha o'rganish davomida olingan sifat statistikasi ushbu sohalarda samarali siyosatni ishlab chiqish uchun yaxshi ma'lumot manbai bo'ladi.

Nozim Xusanov
Bandlik va mehnat munosabatlari vaziri - 
Majburiy mehnatga qarshi kurash bo'yicha quyi qo'mita raisi