OAV mustaqilligi O'zbekistonda kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etishning kalitidir

Zamonaviy dunyoda kam odam mamlakat va jamiyatning barqaror rivojlanishi uchun ommaviy axborot vositalari alohida rol o'ynashi kerak degan tezis bilan bahslashadi. Bu qanday rol? Bu jamiyat va hokimiyat o'rtasidagi bog'lovchi ko'prikning muhim vazifasidir. Ommaviy axborot vositalari muammoli masalalarni ko'tarib, hukumat va jamiyat e'tiborini ularni hal qilish yo'llarini izlash zarurligiga qaratmoqda. Respublikamizda ommaviy axborot vositalarining bunday yuksak mavqeiga erishish bir lahzalik vazifa emas. Bu uzoq, ko'p vaqt talab qiladigan jarayon. 

Bizning jamiyatimiz ushbu masofaning o'rtasida yugurishda marafon yuguruvchisi sifatida. Biroq, mustaqil va kuchli ommaviy axborot vositalarini qurishda marraga – ijobiy natijalarga erishishga ishonchni uyg'otadigan narsa bu rasmiylarning ishni oxirigacha etkazish, zamonaviy axborot sohasini, raqobatbardosh ommaviy axborot vositalarini yaratish, so'z erkinligi va fikrlarning plyuralizmi uchun keng imkoniyatlar yaratish to'g'risidagi qat'iy qaroridir. Bular yangi O'zbekiston qurilishidagi ustuvor vazifalardir.
Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, bu yo'lda juda ko'p yutuqlarga erishildi. Ommaviy axborot vositalari vakillarining mamlakatning ijtimoiy-siyosiy jarayonlaridagi ishtiroki, roli va o'rnini bir necha yil oldin tasavvur qilib bo'lmaydi. 2017 yildan beri O'zbekistonning ommaviy axborot vositalari jadal shakllanish davrini boshdan kechirmoqda. 
Nima uchun axborot sohasidagi bunday holat mumkin bo'ldi? Bu bir qator omillarni qo'shish natijasidir.
Birinchidan, ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi Qonunchilik bazasini takomillashtirish bo'yicha rasmiylarning tizimli ishi. O'zbekistonda so'z va axborot erkinligini ta'minlash uchun mustahkam huquqiy baza yaratildi. So'z erkinligi va ommaviy axborot vositalarining samarali faoliyatini ta'minlashning huquqiy asoslarini mustahkamlash maqsadida mamlakatda 10 dan ortiq qonunlar qabul qilindi. 
Albatta, yangi Konstitutsiya so'z erkinligini ta'minlash yo'lidagi eng muhim qadam bo'ldi. Bu ommaviy axborot vositalarining erkinligi, ularning axborot olish, ulardan foydalanish va tarqatish huquqini amalga oshirishni qat'iy kafolatlaydi. 
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, "O'zbekiston-2030" strategiyasida ommaviy axborot vositalarining huquqlarini himoya qilish tizimini takomillashtirish, ularning kasbiy faoliyatiga to'sqinlik qilganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish ko'zda tutilgan. Ochiqlik siyosatini izchil davom ettirish, fuqarolarning axborot olish, ulardan foydalanish va tarqatish huquqlarining amalga oshirilishini kafolatlash rejalashtirilgan. 
Strategiyaning ustuvor maqsadlarini bajarish uchun ommaviy axborot vositalarining qonuniy faoliyatiga aralashish yoki to'sqinlik qilish uchun ma'muriy javobgarlikni belgilash to'g'risidagi qonun loyihasi ishlab chiqilgan. Qonun 2025 yilda qabul qilinishi kutilmoqda. 
Ikkinchidan, Qonunchilik tashabbuslarini amalga oshirish so'z erkinligini ta'minlash va ommaviy axborot vositalarini rivojlantirishda qulay shart-sharoitlar yaratdi. O'zbekiston bu borada so'nggi paytlarda juda ko'p ishlarni amalga oshirmoqda. Ommaviy axborot vositalarini davlat ro'yxatidan o'tkazish tartibi soddalashtirildi, soliq imtiyozlari va imtiyozlar berildi va boshqalar. 
Bugungi kunda ommaviy axborot vositalarini davlat ro'yxatidan o'tkazish faqat davlat xizmatlari markazlari yoki YIDXP orqali amalga oshiriladi, uning muddati 15 kundan 10 kungacha qisqartiriladi. Bundan tashqari, 2022-yil 1-iyuldan 2025-yil 1-iyulgacha ommaviy axborot vositalari daromad solig'ini 50 foizga kamaytirilgan soliq stavkasi bo'yicha to'laydi. 2023 yil may oyidan boshlab teleradioeshittirish tarmoqlarini loyihalashtirish, qurish, ulardan foydalanish va teleradioeshittirish xizmatlarini ko'rsatish uchun litsenziya berish uchun davlat boji 50 foizga qisqartirildi. 
Davlat tomonidan ommaviy axborot vositalari xodimlariga ko'rsatilayotgan qo'llab-quvvatlash alohida e'tiborga loyiqdir. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalarida asosiy ish joyi sifatida faoliyat yuritadigan jurnalistlar va tahririyat xodimlariga bir yildan ortiq vaqt davomida chet tillarini o'qitish xarajatlarining 50 foizi qoplanadi. Davlat hisobidan o'nlab jurnalistlar malaka oshirish, nufuzli media-tadbirlarda ishtirok etish uchun xorijiy mamlakatlarga yuborildi.
OAV vakillarining huquqlarini himoya qilish va ta'minlash, ularga huquqiy yordam ko'rsatish maqsadida AIMK va uning mintaqaviy bo'linmalari huzurida tashkil etilgan "muloqot maydonchalari" muhim vazifani bajaradi. 
Uchinchidan, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta'minlash bo'yicha tizimli ishlar. Davlat organlari rahbarlarining ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik oldida hisobot berish mexanizmi yo'lga qo'yildi, muntazam brifinglar, matbuot anjumanlari, turli masalalar, shu jumladan rezonansli masalalar bo'yicha tushuntirishlar o'tkazilmoqda.
Matbuot xizmatlari faoliyati tubdan isloh qilindi, agentlik rahbarining o'rinbosariga tenglashtirilgan matbuot kotiblari maqomi oshirildi. Ayni paytda O'zbekiston vazirliklari va idoralari hamda davlat tashkilotlarining matbuot xizmatlarida 1 400 dan ortiq xodim faoliyat yuritmoqda. Matbuot kotiblari axborot siyosati bo'yicha rahbarlarning maslahatchilari bo'lib, ularning maqomi ham rahbar o'rinbosariga tenglashtiriladi.
Shuningdek, Adliya vazirligi bilan birgalikda matbuot kotiblarini baholash mezonlari tasdiqlandi, ular asosida AIMK ularning faoliyatini muvofiqlashtiradi va davlat organlarining jamiyatga ochiqligi samaradorligi darajasini belgilaydi, shuningdek matbuot xizmatlari faoliyati samaradorligining tegishli reytingini tuzadi.
Ko'rilayotgan chora-tadbirlar O'zbekistonning axborot maydonini amalga oshirilayotgan islohotlar va davlat idoralari faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlar bilan to'ldirishga imkon berdi va shu bilan axborot sohasida ochiqlikning yanada o'sishiga yordam berdi. Shunday qilib, bugungi kunda Internetdagi yangiliklar axborot oqimining yarmidan ko'pi davlat organlarining matbuot xizmatlari faoliyati, shuningdek tematik press-turlar, uchrashuvlar, brifinglar va boshqalar orqali shakllantirilmoqda.
2022 yilda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to'g'risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun ma'muriy javobgarlik belgilandi. Bularning barchasi ommaviy axborot vositalari uchun qo'shimcha imkoniyatlar yaratdi. Jurnalistlar davlat organlariga so'rovlar yuboradilar, jurnalistik tekshiruvlar o'tkazadilar, butun xalq manfaatlariga ta'sir qiladigan ijtimoiy ahamiyatga ega muammolar ko'tarilmoqda.
To'rtinchidan, davlat organlarining jamiyat bilan "qayta aloqa" kanallari samaradorligining tizimli o'sishi. Xususan, AIMK davlat organlarining matbuot kotiblari bilan birgalikda fuqarolarning murojaatlariga tezkor javob berish mexanizmini, shuningdek, tanqidiy va keng muhokama qilinadigan infopovodlarni yaratdi. 
Shu bilan birga, tahlil tanqidiy materiallar miqdori ortib borayotganini ko'rsatadi. Agar 2020 yilda 9,4 mingga yaqin material aniqlangan bo'lsa, 2023 yilda – 21,5 ming.tanqidiy materiallarga javoblarning o'sish dinamikasini ta'kidlash kerak. Shunday qilib, agar 2020 yilda 7,1 mingga yaqin javob va ekspert fikrlari nashr etilgan bo'lsa, 2023 yilda – 20 mingdan ortiq.
Shu munosabat bilan tanqidiy materiallar va javob nashrlari sonining bunday o'sish tendentsiyasi O'zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy hayotni demokratlashtirish va keng liberallashtirish hamda davlat va jamiyat o'rtasida chinakam muloqotni yo'lga qo'yishning barqaror jarayonini aks ettirishini alohida ta'kidlash joiz. Bu erda hokimiyatning tanqidga bo'lgan munosabati va munosabatidagi tub farq, o'tgan yillardan farqli o'laroq, aniq ko'rinadi: a) ommaviy axborot vositalari va bloggerlar uchun repressiv choralar qo'llanilmaydi; b) davlat va jamiyatning ochiq muloqoti, shu jumladan hokimiyat organlari tomonidan noto'g'ri hisob-kitoblarni tan olish va hukumatning xalq manfaatlarini himoya qilishga tayyorligi; v) media-resurslar va ommaviy axborot vositalarini blokirovka qilishga yo'l qo'ymaslik, ularning normal ishlashini ta'minlash.
Beshinchidan, yuqori malakali jurnalist kadrlar tayyorlash tizimi yo'lga qo'yildi. Jurnalistika sohasidagi mutaxassislarni jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti, O'zbekiston Milliy universiteti, Jahon tillari Davlat universiteti, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, Qoraqalpog'iston davlat universiteti va Buxoro Davlat universiteti tayyorlaydi.
Ular bosma ommaviy axborot vositalari va nashriyot, audiovizual jurnalistika, Internet jurnalistikasi va menejmenti, media nazariyasi va amaliyoti, harbiy va sport jurnalistikasi, raqamli ommaviy axborot vositalari, xalqaro aloqalar kabi 20 dan ortiq sohalarda o'qitiladi.
Oltinchidan, nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan samarali hamkorlik o'rnatildi. O'zbekiston so'z erkinligi va ommaviy axborot vositalari faoliyatini yanada mustahkamlash, ushbu sohadagi milliy qonunchilikni takomillashtirish sohasida hamkorlik qilish maqsadida YEXHT va YUNESKOning ixtisoslashtirilgan bo'linmalari bilan yaqin aloqalarni rivojlantirmoqda. YEXHT vakilining OAV erkinligi masalalari bo'yicha idorasi bilan bir qator tadbirlar o'tkazildi. YUNESKO mutaxassislarining bevosita ko'magida jurnalistlarning milliy kasbiy etika kodeksi ishlab chiqilgan va 2019 yilda qabul qilingan.
Hozirgi vaqtda YUNESKO va YEXHT DIIHB bilan birgalikda axborot kodeksi loyihasini takomillashtirish bo'yicha ishlar tashkil etilgan, xorijiy mutaxassislar bilan hamkorlikda hujjat loyihasi so'z erkinligining umume'tirof etilgan talablariga muvofiqlashtirilmoqda. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu hujjatning qabul qilinishi ichki Qonunchilik bazasini tizimlashtirishga imkon beradi, mamlakatda ommaviy axborot vositalarining rivojlanishiga yangi turtki beradi.
Axborot muhitini liberallashtirish bo'yicha yuqoridagi tizimli chora-tadbirlar nodavlat ommaviy axborot vositalarining jadal rivojlanishiga olib keldi. Milliy media bozorini o'zgartirish jarayoni fonida xususiy sektor – telekanallar, elektron ommaviy axborot vositalari va bloglar eng yuqori o'sish sur'atlarini ko'rsatmoqda. O'zbekiston jurnalistlar uyushmasi ma'lumotlariga ko'ra, so'nggi yillarda mamlakatda ommaviy axborot vositalari soni 1 514 tadan 2 300 tadan oshdi, ularning 65 foizi xususiy. Elektron ommaviy axborot vositalari sohasidagi ko'rsatkichlar e'tiborni jalb qilmoqda, bu erda Internet nashrlari soni 2016 yildagi 395 tadan 2023 yilda 745 taga etdi (o'sish +88%). Faol bloggerlar soni shu davrda portlovchi o'sishni ko'rsatdi 50 dan 1,2 minggacha (+2 400%).
Bugungi kunda mahalliy elektron ommaviy axborot vositalari va bloggerlar tanqidiy muhokamaning lokomotiviga aylandi, mamlakatda ijtimoiy tarmoqlar va bloggerlarning mashhurligi gullab-yashnadi. 
Rezonansli infopovodlar va muammolarni, xususan, qurilish, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, yo'l harakati xavfsizligi va ijtimoiy va iqtisodiy sohalardagi kamchiliklarni yoritish orqali bloggerlar va Internet ommaviy axborot vositalari yuqori obro'ga va ishonch kreditiga ega bo'lishdi.