Davlat granti asosida O'zbekistonda kim o'qiydi

Oliy ta'lim O'zbekiston yoshlariga munosib o'rin egallash va jamiyatda obro ' - e'tibor qozonish imkoniyatini beradi. Uzluksiz ta'limning oldingi bosqichlarida chuqur bilimga ega bo'lgan shaxslarni qo'llab-quvvatlash, ushbu maqsadlar uchun ob'ektiv tanlov tizimidan foydalanish eng yaxshi ijtimoiy-iqtisodiy va muhandislik-texnologik sohalarga eng yaxshi jalb qilish imkonini beradi: yaxshi asosiy bilimlarga ega va oliy ma'lumotga bo'lgan katta istagi bilan ajralib turadi, bu esa inson kapitalidan eng samarali foydalanadi.

Bunda oliy ma'lumot olish uchun ajratilgan davlat granti muhim o'rin tutadi. Ushbu omil mamlakat uchun zarur bo'lgan kadrlarni tayyorlash samaradorligiga, universitetlarning mas'uliyatini oshirishga, shuningdek talab qilinadigan oliy ta'lim yo'nalishlari va mutaxassisliklariga talabalarni eng ob'ektiv va malakali yollashga yordam beradi.
Joriy yilning 6 may kuni Prezidentga taqdim etilgan taqdimotda oliy ta'limda ta'lim yo'nalishlarini optimallashtirish, qabul va malaka tizimlarini takomillashtirish bo'yicha takliflar muhokama qilindi. Davlat grantlarini yanada oqilona va adolatli tayinlash muhimligi qayd etildi. Shu munosabat bilan, chuqur bilimga ega bo'lgan, ma'lum bir mutaxassislikni olishning ongli maqsadini amalga oshirishni niyat qilgan o'qitilgan abituriyentlarni tanlash eng istiqbolli bo'lib tuyulishi va bunday shaxslarni imtiyozlar bilan qo'llab-quvvatlash allaqachon potentsial mutaxassislarni maqsadli tayyorlashga olib kelishi ta'kidlandi. Shu bilan birga, oliy o'quv yurtlariga qabul jarayonining shaffofligi va samaradorligini ta'minlash, yangi 2024/2025 o'quv yili uchun qabul kvotalarini qayta ko'rib chiqish, malaka talablarini takomillashtirish, ularning mazmunini xalqaro miqyosda tan olingan mezonlar bilan integratsiyalash bo'yicha topshiriqlar berildi.
Taqdimotda davlatimiz rahbari bakalavriat va magistratura o'rtasidagi qabul kvotalari ko'rsatkichlaridagi sezilarli tafovutni bartaraf etish, shuningdek, oliy ta'limning ushbu darajalarini zamonaviy mehnat bozori ehtiyojlariga yanada oqilona moslashtirish zarurligini ta'kidladi. Bundan tashqari, universitet bitiruvchilari o'rtasida to'liq malakalarni shakllantirishda qiyinchiliklar mavjud bo'lib, bu ularni ishga joylashtirishda muayyan muammolarni keltirib chiqaradi. Iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining kadrlarga Real istiqbolli ehtiyojlarini aniqlash, shu maqsadda mahalliy ijro etuvchi organlar, nodavlat tashkilotlar, tadbirkorlar va investorlardan foydalangan holda, ob'ektiv va ishonchli talab va taklif asosida oliy o'quv yurtlariga qabul ko'rsatkichlarini shakllantirish bo'yicha tegishli chora-tadbirlarni ishlab chiqish topshirildi. Ish beruvchilarning ehtiyojlari va iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohaning zamonaviy rivojlanishi asosida oliy ta'limning eskirgan yo'nalishlarini batafsil qisqartirish va yangi talab qilinadigan yo'nalishlarini shakllantirish bo'yicha ishlarni konstruktiv o'rganish va olib borish taklif etildi.
Mamlakatimizda iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning deyarli barcha tarmoqlarida amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar yuqori malakali kadrlarga bo'lgan keng ehtiyojni taqozo etmoqda.
Nisbatan qisqa vaqt ichida ketma-ket maqsadli choralar natijasida biz ma'lum yutuqlarga erishdik. Xususan, mamlakatdagi oliy ta'lim muassasalarining umumiy soni 211 taga yetdi (2016 yilda 72 ta). Shu bilan birga, ulardan 67 tasi nodavlat universitetlar, 29 tasi xorijiy universitetlarning filiallari. Shu tufayli mamlakatda oliy ta'lim olish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirish mumkin bo'ldi. Shunday qilib, 2023/2024 o'quv yilida yoshlarning oliy ma'lumot bilan umumiy qamrovi 2016 yildagi to'qqiz foizdan farqli o'laroq 42 foizni tashkil etdi.
So'nggi paytlarda yoshlarning oliy ta'lim va ilmiy-tadqiqot faoliyatining muhandislik-texnik yo'nalishlariga qiziqishi ortib bormoqda. Bunga grant qabul kvotalari ulushining ko'payishi katta hissa qo'shdi. Shunday qilib, 2023/2024 o'quv yilida muhandislik va texnik yo'nalishlarda tahsil olayotgan talabalar ulushi 35 foizdan oshdi, 2019 yilda bu ko'rsatkich atigi 25 foizni tashkil etdi. Magistraturani tugatgandan so'ng ilmiy-tadqiqot faoliyatini tanlagan universitet bitiruvchilarining ulushi 2023 yilda 35 foizni tashkil etdi (2019 yilda 15 foiz).
Bunday sharoitda yoshlarni o'qitishda katta tirishqoqlik bilan ajralib turadigan eng malakali davlat grantlarini qo'llab-quvvatlash professional kadrlar tayyorlashning juda muhim printsipi bo'lib tuyuladi.
Taqdimotda yana bir yangilik e'lon qilindi: endi davlat granti to'rt yillik o'qish uchun bitta talabaga berilmaydi, balki har yili yuqori natijalarga erishgan talabalar o'rtasida qayta taqsimlanadi. Hech kimga sir emaski, ba'zida davlat granti bo'yicha ro'yxatdan o'tgan talaba universitetda o'qish jarayonida beparvolikni namoyon etadi va o'qishdagi kechikishni namoyish etadi. Ammo shu bilan birga, universitetga kirish uchun davlat grantiga erishgunga qadar bir necha ball kam bo'lgan boshqa talaba o'zining tirishqoqligi va o'qishdagi muvaffaqiyati bilan boshqa talabalardan ustun turadi. Bunday holda, keyingi o'quv yilidan boshlab davlat grantini tayinlash, unga bo'lgan yuqori ishonchni oqlamagan dangasa odamga emas, balki tirishqoq talabaga adolatli ko'rinadi.
Ushbu chora, shuningdek, har doim davlat rahbarining diqqat markazida bo'lgan ijtimoiy adolat tamoyilini amalga oshirishga yordam beradi. Axir, davlat grantlari talabalarni moddiy qo'llab-quvvatlash shaklidir. Ular fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy ahvolidan qat'i nazar, oliy ma'lumot olishda teng imkoniyatlarni ta'minlaydi, inklyuzivlikni rag'batlantiradi.
Shuni ta'kidlash kerakki, taqdimotda maktabgacha, umumiy o'rta, kasb-hunar va oliy ta'limning uzluksizligi va uzluksizligini ta'minlashga yordam beradigan "ta'lim sohasidagi loyihalar markazi" loyiha ofisini tashkil etish muhimligi ta'kidlangan. Loyiha idorasi asosan pedagog kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tahlil qiladi. Shu jumladan, kasb-hunar ta'limidan so'ng oliy maktabda o'qishni davom ettirish imkoniyatlarini kengaytirish, uch yillik bakalavriat ta'lim dasturlari asosida kadrlar tayyorlashni tashkil etish bilan shug'ullanadi. Shu bilan birga, uning vazifalariga ta'lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlarining ayrim funktsiyalarini (ta'lim tashkilotlari reytingini aniqlash, ta'lim dasturlarini akkreditatsiya qilish va boshqalar) nodavlat tashkilotlarga, shu jumladan xalqaro tashkilotlarga autsorsing qilish bo'yicha takliflar tayyorlash kiradi.
Davlatimiz rahbarining taqdimotida oliy ta'lim muassasalarining boshqaruv bo'g'inini optimallashtirish masalasi ko'rib chiqildi. Shunday qilib, funktsiyalarni qayta ko'rib chiqish va ko'plab dekanatlar va boshqa ma'muriy tuzilmalarning mavjudligi zarurligi qayd etildi. Yangi o'quv yiligacha menejment funktsiyalarini raqamlashtirishga asosiy e'tibor berib, universitetlarning o'quv jarayonini boshqarish tizimini to'liq qayta ko'rib chiqish bo'yicha ko'rsatma berildi.
Davlatimiz rahbari malaka talablarining xalqaro standartlarga muvofiqligi, malakalarni baholashni sertifikatlash zarurligini ta'kidlab, malaka standartlarini ishlab chiqish va ularni raqamlashtirish bo'yicha topshiriqlar berdi. Shu maqsadda ish beruvchilar bilan birgalikda zarur zamonaviy malaka talablarini ishlab chiqish ustida ish olib boradigan milliy malaka tizimini rivojlantirish institutini tashkil etish to'g'risida qaror qabul qilindi.
Taqdimotni yakunlab, uning istiqbolli maqsadlari oliy ta'lim tizimida xolislik va ijtimoiy adolatni yanada rivojlantirish, ta'lim sifatini oshirish, muhandislik va texnologiyalar sohasida kadrlar tayyorlashni kengaytirish ekanligini ta'kidlash mumkin.
Shuni anglash kerakki, yangi sharoitda oliy ta'lim muassasalari rahbarlarining o'quv jarayoni natijalari uchun javobgarlik darajasi sezilarli darajada oshadi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, oliy ta'lim muassasalarining pedagogik, ilmiy va intellektual salohiyati belgilangan maqsadlarga erishish uchun etarli. Va eng muhimi-butun mamlakat bo'ylab o'qituvchilar va universitetlar hamjamiyatida yuqori malakali kadrlar tayyorlashning samarali haydovchisi bo'lish istagi bor. Ushbu intilishning asosiy mezonlari, birinchi navbatda, ishlab chiqarilgan mutaxassislarning sifati, ularning mehnat bozoriga bo'lgan talabi va ish bilan ta'minlashning yuqori ko'rsatkichlari bo'lishi kerak.

Kongratbay Sharipov,
Oliy ta'lim vaziri, 
o ' zbekiston Respublikasi fan va innovatsiyalar