O'zbekiston ijtimoiy himoya tizimini rivojlantirmoqda

2023-yil 30-aprelda O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahrirda qabul qilinishi mamlakatda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarning davomi va vaqtning qonuniy talabi bo'ldi.

Asosiy o'zgarishlar qatoriga Konstitutsiyada davlatning ijtimoiy maqomi va fuqarolarning ijtimoiy huquqlarini mustahkamlash kiradi. Shunday qilib, asosiy qonunning 1 - moddasida shunday deyilgan: "O'zbekiston-respublika boshqaruv shakliga ega bo'lgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat". 
Yana bir muhim o'zgarish - bu "davlat - jamiyat - shaxs" paradigmasining yangi "inson - jamiyat-davlat" ga o'zgarishi bo'lib, unda inson, uning hayoti, erkinligi, sha'ni va qadr-qimmati eng yuqori qadriyatdir. 
Umuman olganda, O'zbekiston Konstitutsiyasining davlatning ijtimoiy sohadagi majburiyatlari (qashshoqlikni kamaytirish, bandlikni ta'minlash, ishsizlikdan himoya qilish, davlat xizmatlari doirasini kengaytirish) bilan bog'liq yangi tahrirdagi normalari uch baravar oshdi. Xalq farovonligi va farovonligi aholini ijtimoiy himoya qilish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi bo'lib, samarali ijtimoiy ta'minot tizimini yaratishga qaratilgan. 
Joriy yilning fevral oyi boshida Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida ijtimoiy sohadagi ustuvor vazifalarni muhokama qilish bo'yicha videoselektor yig'ilishi bo'lib o'tdi. Davlatimiz rahbari ushbu sohadagi mavjud yutuqlar bilan bir qatorda, kamchiliklar ham borligini, ya'ni fuqarolarni ijtimoiy himoya qilishni takomillashtirish bo'yicha ko'p ishlar qilinishi kerakligini ta'kidladi. 
Mamlakat prezidenti tizimni tubdan qayta ko'rib chiqish muhimligini ta'kidlab, individual yordamni kuchaytirishga e'tibor qaratgan holda ijtimoiy yordamni maqsadli va samarali taqsimlashga e'tibor qaratdi. Ushbu yondashuv mamlakatda ijtimoiy himoyani amalga oshirish uchun mas'ul bo'lgan barcha tuzilmalardan, xususan, mahalladan asosiy bo'g'in sifatida harakat qilishni talab qiladi. 
Ehtiyojmandlar toifasini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish va nafaqat ijtimoiy qo'llab-quvvatlash hajmiga taalluqli yordamni konkretlashtirish bo'yicha vazifalar qo'yildi. Ularning yordami bilan odamlarning muammolari, shuningdek, ularning asosiy hayotiy ehtiyojlarini mustaqil ravishda ta'minlash istagi va imkoniyatlari aniqlanadi. 
Ishlab chiqilgan mezonlar asosida nafaqat daromadlarini, balki xarajatlarini ham hisobga olgan holda ijtimoiy himoyaga muhtoj odamlar (oilalar) bazasi yaratiladi. Ushbu yondashuv aholining zaif qatlamlarini (nogironligi bo'lgan shaxslar, yolg'iz nogiron qariyalar, etim bolalar, qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan fuqarolar, zo'ravonlik qurbonlari, kam ta'minlangan oilalar) ijtimoiy himoya qilishning shaffofligi va maqsadga muvofiqligini ta'minlaydi. 
Samarali ijtimoiy himoyani tashkil etishda o'zini o'zi boshqarish organlari - mahallalar katta rol o'ynaydi. Bu ijtimoiy yordamga muhtoj bo'lgan va xavf ostida bo'lgan barcha fuqarolarni aniqlash va hisobga olish bo'yicha muhim ishdir. 
Muvaffaqiyatning asosiy omili nafaqat keng strategik rejalarni ishlab chiqish, balki ularni amalga oshirishdir. Ijtimoiy yordam oluvchilarning hayotini yaxshilash bo'yicha ijobiy natijalarga erishish uchun uni amalga oshirishning barcha bosqichlarida qat'iy hisobot va monitoring o'tkazilishi kerak. Va bunday nazoratni amalga oshirishda ishtirok etadigan barcha shaxslar tomonidan amalga oshirish maqsadga muvofiqdir ijtimoiy faoliyat (yuqori davlat organlari, farovonlarning o'zlari, nodavlat tashkilotlar, davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi kerak bo'lgan odamlar yaqinidagi fuqarolar). 
Ushbu yo'nalishda aholini ijtimoiy qo'llab-quvvatlashning barcha mumkin bo'lgan choralari to'g'risida xabardor qilishni tashkil etish ustuvor rol o'ynashi mumkin. Fuqarolarning mamlakatning ijtimoiy strategiyasini amalga oshirish jarayoniga bunday keng jalb etilishi mas'ul shaxslar tomonidan o'z vazifalarini vijdonsiz bajarilishining mumkin bo'lgan holatlarini o'z vaqtida aniqlash yoki oldini olishga imkon beradi. 
Asosiy qonunda belgilangan adolat va hamjihatlik tamoyillariga muvofiq Prezident 2023-yil 8-maydagi "O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini yangi tahrirda amalga oshirish bo'yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to'g'risida" gi farmonni imzoladi, unga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ustuvor g'oyalarini amalga oshirish va normalarini yangi tahrirda amalga oshirish bo'yicha Davlat komissiyasi tashkil etildi. Qabul qilingan normalarni izchil amaliy amalga oshirish uchun beshta ekspert kengashi tuzildi, ularning maqsad va vazifalari belgilandi. Shuningdek, ularga suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatni rivojlantirish konsepsiyalarini ishlab chiqish vazifasi yuklatilgan. 
Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024 yil 21 fevraldagi "O'zbekiston - 2030 "strategiyasini" yoshlar va biznesni qo'llab-quvvatlash yili "ga amalga oshirish bo'yicha Davlat dasturi to'g'risida" gi Farmonida ustuvor vazifalar belgilangan. Ushbu hujjat mamlakat va uning strategik maqsadlariga erishish uchun katta ahamiyatga ega. 
Prezidentning 2023-yil 11-sentabrdagi Farmoni bilan qabul qilingan "O'zbekiston-2030" strategiyasi beshta ustuvor yo'nalish bo'yicha 100 ta muhim maqsadni o'z ichiga oladi:
* barqaror iqtisodiy rivojlanish yo'li bilan o'rtacha daromaddan yuqori bo'lgan davlatlar qatoriga kirish; 
* xalq ehtiyojlari va xalqaro standartlarga to'liq mos keladigan ta'lim, tibbiyot va ijtimoiy himoya tizimini yaratish; 
* aholi uchun qulay ekologik sharoitlarni yaratish; 
* xalqqa xizmat qiladigan adolatli va zamonaviy davlatni barpo etish; 
* mamlakat suvereniteti va xavfsizligini kafolatlash. 
Prezidentimiz 2023-yil dekabr oyida respublika ma'naviyat va ma'rifat Kengashining kengaytirilgan majlisida o'tgan yili ijtimoiy sohaga eng ko'p mablag '- 134 trln so'mlik mablag ' yo'naltirilganini, bu 2016-yilga nisbatan 5,6 barobar ko'p ekanligini ta'kidladi.ayniqsa, davlatning yolg'iz keksalar va nogiron kishilarga e'tiborini qaratish lozim. 
Shunisi e'tiborga loyiqki, O'zbekistonda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi ijtimoiy himoya milliy agentligining davlat ijtimoiy himoya jamg'armasi tashkil etilgan bo'lib, uning mablag'lari bir necha yo'nalishda sarflanadi:
* "Muruvvat" va "Saxovat" internat-uylarida, keksalar, nogironligi bo'lgan shaxslar, urush va mehnat faxriylari uchun sanatoriylar va pansionatlarda ijtimoiy xizmatlar tashkil etish; 
* aholini protez-ortopedik mahsulotlar va texnik reabilitatsiya vositalari bilan ta'minlash; 
* nogironligi bo 'lgan shaxslarni imtiyozli va bepul statsionar davolashni ta' minlash; 
 nogironligi bo 'lgan shaxslarni o' quv, didaktik va boshqa muqobil materiallar bilan ta ' minlash; 
* bolalarni uy-joy bilan ta'minlash; 
 Mehribonlik uylari va bolalar uylari faoliyatini tashkil etish va takomillashtirish; 
* voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko'rsatish xizmatlarini moliyalashtirish. 
Bundan tashqari, Prezidentning 2023-yil 28-sentabrdagi "aholiga ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish va yordam ko'rsatish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qaroriga muvofiq, o'tgan yilning 15-oktabridan boshlab 28 ta tuman (shahar) da ijtimoiy himoya milliy agentligi "Innon" ijtimoiy xizmatlar markazlari xodimlari tomonidan ijtimoiy yordam ko'rsatishning yangi tizimi tajriba tariqasida joriy etildi. Xodimlar yolg'iz keksalar va nogironligi bo'lgan, tashqi yordamga muhtoj shaxslarning hisobi va reestrini yuritishga mas'uldirlar, bu esa tashqi yordamga muhtojlik darajasini hisobga olgan holda individual ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish rejasini ishlab chiqishga yordam beradi. Shu bilan birga, ijtimoiy himoya yagona reyestriga kiritilgan yolg'iz qariyalarga yordam shartnoma asosida ko'rsatiladi. 
Prezidentning 2023-yil 27-dekabrdagi qarori bilan yolg'iz keksalar va nogironligi bo'lgan shaxslar uchun minimal iste'mol xarajatlari miqdorida oylik moddiy yordam belgilandi. Shuningdek, hujjatda yiliga bir marta reyestrga kiritilgan shaxslarga va ularga hamrohlik qiluvchilarga bepul temir yo'l yoki shaharlararo avtobus chiptalari (u yerga va orqaga) ajratilishi nazarda tutilgan. 
2024 - yil 1-apreldan boshlab reyestrga kiritilgan shaxslar Samarqand va Farg'ona viloyatlari hamda Toshkent shahridagi ijtimoiy qo'llab-quvvatlash markazlarida ijtimoiy va reabilitatsiya xizmatlarini olish huquqi bilan qisqa va uzoq muddatli bo'lish imkoniyatiga ega bo'ladilar. 
Ijtimoiy davlat modeliga o'tgan davlatlar orasida Skandinaviya yarim oroli, Finlyandiya, Gollandiya, Kanada, Shveytsariya, Germaniya va Belgiyani ajratib ko'rsatish mumkin. Bir so'z bilan aytganda, turmush darajasi dunyodagi eng yuqori ko'rsatkichlardan biri hisoblangan davlatlar. Ushbu ko'rsatkich u yoki bu tarzda aholiga alohida e'tibor berish bilan bog'liq: ularning iste'dodlari va qobiliyatlarini rivojlantirish uchun zarur sharoitlar yaratilgan. 
Umuman olganda, jamiyatning barcha qatlamlari vakillarining jarayonga qo'shilishi nafaqat qiyin vaziyatda bo'lganlarning huquqlariga yordam berish va ularga rioya qilish uchun, balki odamlar o'rtasida yaxshiroq tushunish, o'zaro ta'sir va hamjihatlikka yordam beradi. Bundan tashqari, qiyinchiliklarni birgalikda engish osonroq. Axir, ota-bobolarimiz aytganidek, kim birlashsa, u muvaffaqiyat qozonadi. 

Nonna Safarova, 
O'zbekiston Respublikasi Milliy markazi xodimi 
inson huquqlari bo'yicha.