"O'zbekistonda internetdan foydalanish erkinligi. Qonunchilik ishlaydimi?"

So'nggi yillarda Prezident Sh.M.Mirziyoyevning siyosiy irodasi tufayli, O'zbekiston Respublikasi axborot sohasida davlat organlari faoliyatining ochiqligi va oshkoraligini oshirish, so'z erkinligi kafolatlarini oshirish va ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish orqali aholining axborotdan, shu jumladan, internetdan foydalanishini ta'minlash sohasida islohotlar amalga oshirildi. O'zbekiston Respublikasi mamlakatimizda so'z erkinligini to'la ta'minlash va ommaviy axborot vositalarini hokimiyatning haqiqiy to'rtinchi tarmog'i sifatida mustahkamlash siyosatini davom ettirmoqda.

Shuni alohida ta'kidlash kerakki, ushbu maqsadlar uchun ilg'or xorijiy tajribani hisobga olgan holda qonunchilikni takomillashtirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish, so'z va axborot erkinligini ta'minlash, shuningdek, faoliyat yuritish va jurnalistlarning professional huquqlarini himoya qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish bo'yicha mustahkam huquqiy baza yaratilgan.
Ommaviy axborot vositalari faoliyatini erkinlashtirish va jurnalistlar huquqlarini ta'minlash maqsadida 20 dan ortiq qonun qabul qilingan. Davlat tomonidan ommaviy axborot vositalarini qo'llab-quvvatlash mexanizmlari yaratildi (soliq imtiyozlari va preferensiyalar berish, davlat subsidiyalari, grantlari va ijtimoiy buyurtmalarini taqdim etish, shuningdek tahririyat xodimlarini ijtimoiy qo'llab-quvvatlash). 
OAV faoliyatini ro'yxatga olish va litsenziyalash tartibini soddalashtirish, shuningdek, global Internet tarmog'ida veb-saytlarni ommaviy axborot vositalari sifatida ro'yxatdan o'tkazish tartibini takomillashtirish muhim jihat hisoblanadi.
Bundan tashqari, soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar bo'yicha imtiyozlar va preferensiyalar berish, moliyaviy va ijtimoiy yordam ko'rsatish, muassis, muharrir va jurnalistning huquq va majburiyatlarini kengaytirish orqali jurnalistlar va ijodiy jamoalarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning huquqiy mexanizmlari yaratildi. Bularning barchasi faoliyat erkinligini, axborotdan foydalanish, ommaviy axborot vositalarini davlat idoralarining noqonuniy qarorlari, ularning mansabdor shaxslarining harakatlari yoki harakatsizliklaridan himoya qilishni ta'minlaydigan huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy sharoitlarni yaratishga yordam beradi.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, amaldagi qonunchilikka jinoiy javobgarlikni liberallashtirish maqsadida tegishli o'zgartirishlar kiritildi. Jumladan, tuhmat va haqorat uchun ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo bekor qilindi. 
Umuman olganda, ommaviy axborot vositalarini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish bo'yicha olib borilayotgan siyosat tufayli O'zbekiston axborot makonining jadal kengayishi kuzatilmoqda. Shunday qilib, so'nggi 5 yil ichida ro'yxatga olingan ommaviy axborot vositalari soni 29% ga oshdi va 1962 tani tashkil etdi. Ularning 677 tasi mamlakatimiz va xorijda ro'y berayotgan voqealar haqidagi dolzarb ma'lumotlar, ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy masalalarga oid tahliliy materiallar bilan har kuni yangilanib boriladigan onlayn-oavlardir. Bundan tashqari, bir blogger sifatida o'zlarini aniqlash va faol media faoliyati bilan shug'ullanuvchi foydalanuvchilar katta soni bor. Shuni ta'kidlash kerakki, so'nggi yillarda axborot sohasini o'zini o'zi boshqarish mexanizmlarini ishlab chiqish jarayonida ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyati faoliyati kuzatilmoqda.
So'nggi yillarda qator xorijiy nashrlar va inson huquqlari tashkilotlarining veb-resurslariga texnik kirishning tiklanishi ta'minlandi. Ular orasida "Amerika ovozi", "Yevrasianet", "BBC", "Deutsche Uelle", "xalqaro Amnistiya", "inson huquqlari tomoshasi", "chegara bilmas muxbirlar" (Reporters sans frontieres) veb-saytlari va boshqalar bor.
2022 yilgi so'nggi "matbuot erkinligi indeksi" da O'zbekiston o'tgan yilgi reytingga nisbatan o'z mavqeini 24 pog'ona yaxshiladi.
BMT xalqaro telekommunikatsiya Ittifoqining 2021 yildagi hisobotiga ko'ra, O'zbekiston keng polosali mobil Internet xizmatlari narxlarining ikki foiz mavjudligi bo'yicha BMT ko'rsatkichlariga javob bergan to'rt mamlakat qatoriga kirdi.
Natijada O'zbekiston aholisi faol Internet foydalanuvchilariga aylanib bormoqda, ijtimoiy tarmoqlar mamlakatda tobora ommalashib bormoqda. Shu bilan birga respublika aholisining deyarli 55% ni yoshlar tashkil etadi. Ijtimoiy tarmoqlarning eng faol foydalanuvchilari asosan 35 yoshgacha bo'lgan o'smirlar va yoshlardir. Bugungi kunda O'zbekiston axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi ma'lumotlariga ko'ra, respublikada internetdan 27,2 million kishi foydalanadi. Ularning 25 millioni mobil internetdan foydalanadi va messenjerlarda muloqot qiladi.
Axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati axborot resurslari, texnologiyalari va tizimlarini rivojlantirish va takomillashtirishning hozirgi global tendentsiyalarini hisobga olgan holda ajralmas va o'zini o'zi ta'minlaydigan milliy axborot tizimini yaratishga qaratilgan.
O'zbekiston Respublikasining "axborotlashtirish to'g'risida" gi Qonuniga muvofiq axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo'nalishlari:
– O'zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining axborotni erkin qabul qilish va tarqatish bo'yicha konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirish, axborot resurslaridan foydalanishni ta'minlash;
– xalqaro axborot tarmoqlariga va butun dunyo bo'ylab Internet axborot tarmog'iga kirish uchun barcha qulay, mukammal shart-sharoitlarni yaratish.
"Axborotlashtirish to'g'risida" gi Qonunning 121-moddasiga muvofiq, veb-sayt yoki veb-sayt sahifasi yoki boshqa axborot resursining, shu jumladan bloggerlarning veb-saytlari va (yoki) sahifalaridan foydalanishga to'sqinlik qilishi shart. Internet jahon tarmog'idagi veb-sayt yoki boshqa axborot resursi, xususan:
– O'zbekiston Respublikasining mavjud konstitutsiyaviy tuzumini, hududiy yaxlitligini zo'rlik bilan o'zgartirishga chaqiradi;
- urush, zo'ravonlik va terrorizm, shuningdek, diniy ekstremizm, separatizm va fundamentalizm g'oyalarini targ'ib qilish;
- milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovatni qo'zg'atadigan, shuningdek fuqarolarning sha'ni va qadr-qimmatini yoki ishbilarmonlik obro'sini obro'sizlantiradigan, ularning shaxsiy hayotiga aralashishga imkon beradigan ma'lumotlarni tarqatish;
- pornografiyani targ'ib qilish, zo'ravonlik va shafqatsizlikka sig'inish hamda o'z joniga qasd qilishga undash.
Vakolatli organ tomonidan 2021-2022 yillar davomida o'tkazilgan monitoring natijasida "UZ" domen zonasi doirasidagi 4880 ta axborot resursida 980 ta qoidabuzarlik aniqlandi.
Qayd etilgan qoidabuzarliklarni bartaraf etish maqsadida "UZ" domen zonasining Internet-provayderlari, registratorlari va administratorlariga 350 dan ortiq retseptlar berildi.
Qonun hujjatlari talablariga rioya etilmagan taqdirda, maxsus vakolatli organ milliy Qonunchilik normalariga qat'iy muvofiq ravishda veb-saytlarga va (yoki) Internet veb-saytlarining sahifalariga kirishni cheklaydi.
Axborot globallashuvining global jarayonlari nafaqat AKTni mamlakatlar iqtisodiyoti va hayotining boshqa sohalariga keng joriy etish zarurligini, balki axborot tizimlari xavfsizligini ta'minlashni ham taqozo etadi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyoda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida xalqaro xavfsizlik tizimiga qo'shilgan birinchilardan biridir.
O'zbekiston Respublikasining "axborot erkinligining prinsiplari va kafolatlari to'g'risida" gi Qonuni har uchala darajada: shaxslar, jamiyat va Davlat axborot xavfsizligini ta'minlash chora-tadbirlarini tartibga soladi. Shu sababli, ushbu hujjat haqli ravishda fundamental hisoblanadi, uning asosida axborot texnologiyalari, shu jumladan axborot xavfsizligi sohasida ma'lumotlarni qabul qilish, ulardan foydalanish, saqlashda jamoatchilik bilan aloqalar tartibga solinadi.
Ushbu Qonunning 14-moddasiga muvofiq, jamiyatning axborot xavfsizligiga demokratik fuqarolik jamiyati asoslarini rivojlantirish, ommaviy axborot vositalari erkinligini ta'minlash, jamoatchilik ongiga noqonuniy axborot-psixologik ta'sirning oldini olish orqali erishiladi.
Ta'kidlash kerakki, axborot xavfsizligi O'zbekiston Respublikasi davlat siyosatining eng muhim yo'nalishlaridan biridir.
Xalqaro telekommunikatsiya Ittifoqi ma'lumotlariga ko'ra, kiberjinoyatchilik tomonidan etkazilgan global zarar 6 yilda 2021 trillion AQSh dollarini tashkil etdi. Bugungi kunda O'zbekiston kiberxavfsizlikni milliy darajada mustahkamlashga alohida e'tibor qaratmoqda.
Shu munosabat bilan, 5 yil 2022 aprelda O'zbekiston "kiberxavfsizlik to'g'risida"gi qonunni qabul qildi. Ushbu hujjat keyingi o'n yil davomida kiberxavfsizlik sohasini rivojlantirishning yangi tamoyillarini belgilaydi, kiberxavfsizlikning xalqaro normalari va standartlarini o'rnatishga, ochiq, barqaror va xavfsiz kiberxavfsizlikni rivojlantirish bo'yicha dunyodagi sheriklar bilan hamkorlikni mustahkamlashga imkon beradi.