Yangi O'zbekistonning rivojlanish paradigmasi "inson-jamiyat-davlat" tamoyiliga asoslanadi

Kompleks modernizatsiya va ijtimoiy-iqtisodiy yutuqqa qaratilgan jamiyatni isloh qilishni liberallashtirmasdan va inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning samarali tizimini shakllantirmasdan tasavvur qilib bo'lmaydi. O'zbekiston islohotlarida jamiyat hayotining barcha jabhalarini demokratlashtirishga katta e'tibor qaratilayotgani tabiiy. Belgilangan maqsadlarga erishish yo'lidagi qadamlardan biri konstitutsiyaviy islohot edi. 

Umumxalq referendumi yakunlari bo'yicha mamlakatning asosiy qonuniga kiritilgan tuzatishlar O'zbekiston uchun juda muhimdir. Konstitutsiya amalga oshirilayotgan barcha o'zgarishlarning asosi bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, Konstitutsiyaning 1-moddasiga binoan yangi tahrirda O'zbekiston Respublikasi ijtimoiy davlat deb e'lon qilindi.  
Shu nuqtai nazardan, O'zR asosiy qonunining 127-moddasining yangi tahrirdagi qoidalarini ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir, unda fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish kafolati yangi O'zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari ta'minlanadigan demokratik va huquqiy davlatni barpo etish bilan mantiqan bog'liqdir.
Shunday qilib, O'zR Konstitutsiyasining 127-moddasida shunday deyilgan: "o'zini o'zi boshqarish organlari-bu shaharchalar, qishloqlar va ovullardagi fuqarolar yig'inlari, shuningdek, raisni saylaydigan shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovullar mahallalari. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari davlat hokimiyati organlari tizimiga kirmaydi va qonunga muvofiq fuqarolarning manfaatlari, rivojlanishning tarixiy xususiyatlari, shuningdek milliy qadriyatlar, mahalliy urf-odatlar va urf-odatlar asosida mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan masalalarni mustaqil ravishda hal qilishga haqlidir. Davlat fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari faoliyatini amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, ularga qonun bilan belgilangan vakolatlarni amalga oshirishda yordam beradi. Saylov tartibi, fuqarolarning o 'zini o' zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish va vakolatlari qonun bilan belgilanadi".  
Shunday qilib, Konstitutsiya nafaqat fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish institutlarining mavjudligini tantanali ravishda e'lon qiladi, balki yuqori darajadagi tanlov erkinligi bilan xalq tashabbusining rivojlanishini ta'minlaydigan huquqiy kafolatni to'liq ifodalaydi. Shunisi e'tiborga loyiqki, ushbu kafolatlar Konstitutsiyaning barcha mazmunida yangi tahrirda aks ettirilgan.  
O'z navbatida, asosiy qonunning 36-moddasida shunday deyilgan: "O'zbekiston Respublikasi fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o'z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o'zini o'zi boshqarish, referendumlar o'tkazish va davlat organlarini demokratik shakllantirish, shuningdek, davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati orqali amalga oshiriladi. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish-bu aholining manfaatlari, tarixiy va boshqa mahalliy urf-odatlar va urf-odatlardan kelib chiqqan holda mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan masalalarni hal qilishda mustaqil ravishda harakat qilishi kerak bo'lgan xalq hokimiyatining namoyonidir. 
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish yangi O'zbekistonning demokratik tizimining asoslaridan biri hisoblanadi. Bu nafaqat tan olinadi, balki fuqarolarning o'zini o'zi boshqarishning umumiy siyosiy, axloqiy, axloqiy, iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy va boshqa kafolatlari sifatida xizmat qilishi mumkin bo'lgan Konstitutsiya va qonunlar bilan ham kafolatlanadi. Ushbu maqolani birlashtirib, davlat fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarining rivojlanishini qo'llab-quvvatlash va himoya qilish majburiyatini oladi.    
O'zR Konstitutsiyasining 83-moddasiga muvofiq respublikaning ma'muriy-hududiy tuzilishi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, posyolkalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek Qoraqalpog'iston Respublikasidan iborat. O'z navbatida, Prezident tomonidan 2020 yil 28 avgustda qabul qilingan "O'zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni quyidagi asosiy tushunchalarni belgilab berdi:
* tuman bo'ysunuvidagi shaharlar-aholi soni kamida yetti ming kishidan iborat, sanoat korxonalari va infratuzilmasi rivojlangan aholi punktlari;
* tumanlar-viloyatlar, Qoraqalpog 'iston Respublikasi tarkibidagi, odatda shaharlar, posyolkalar, qishloqlar va ovullardan iborat ma' muriy-hududiy birliklar; 
* shaharlardagi tumanlar-ma 'muriy-hududiy birliklar maqomiga ega bo' lgan shaharlar hududlarining, odatda aholi soni kamida yigirma ming kishidan iborat bo 'lgan, fuqarolar yig' inlaridan (mahallalardan)iborat bo ' lgan qismlari;
* posyolkalar-fuqarolar yig 'inlaridan (mahallalardan)iborat sanoat korxonalari, temir yo' l stansiyalari va boshqa muhim obyektlar yaqinida joylashgan aholi soni kamida ikki ming kishidan iborat aholi punktlari;
* qishloqlar va ovullar - tumanlar hududida joylashgan, fuqarolar yig ' inlaridan (mahallalardan) iborat aholi punktlari.
"Inson sha'ni va qadr-qimmati uchun" va "xalq uchun Davlat" g'oyalari yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasining asosini tashkil etdi. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, bugungi kunda insonning sha'ni va qadr-qimmati tushunchasi mavhum va ulug'vor narsa emas. "Biz bu haqda gapirganda, avvalo, har bir fuqaroning tinch va xavfsiz hayotini, uning asosiy huquq va erkinliklarini ta'minlashni nazarda tutamiz. Ushbu maqsadga erishish uchun biz o'z oldimizga dunyoga xos demokratik tuzilma bo'lgan mahalla institutining imkoniyatlaridan samarali foydalanish, uning vakolatlarini yanada kengaytirish, oxir - oqibat mahallani jamiyatimizning hal qiluvchi bo'g'iniga aylantirish vazifasini qo'ydik. Agar mahallada tinchlik hukm sursa, mamlakatda ham tinch bo'ladi. Agar mahalla obod bo'lsa, butun mamlakat obod bo'ladi", - dedi davlatimiz rahbari o'tgan yilning 26 yanvar kuni bo'lib o'tgan yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasini amalga oshirish bo'yicha kengaytirilgan yig'ilishda.   
Yangi O'zbekistonning rivojlanish strategiyasi inson sha'ni va qadr-qimmati uchun 100 ta maqsadni belgilab berdi, ulardan birinchisi mahalla instituti faoliyati samaradorligini oshirish, uni jamoat boshqaruvi va nazoratining asosiy bo'g'iniga aylantirishni nazarda tutadi. Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini to'g'ridan-to'g'ri joylarda hal etish maqsadida mahallalarning vakolatlarini kengaytirish va ularning moliyaviy mustaqilligini mustahkamlash kabi vazifalar qo'yildi; fuqarolarning o'z mahallalari hayotida ishtirokini va davlat organlari va mahallalar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri muloqotni ta'minlash; mahallalarda aholi bilan ishlashga yo 'naltirilgan jarayonlarni raqamlashtirish; mahallalardan barcha davlat organlariga murojaat qilish tizimini yaratish, bevosita mahallada davlat va ijtimoiy xizmatlar ko' rsatish; mahallalarda yashovchi aholining "o' sish nuqtalari" ni aniqlash va tadbirkorlik faoliyatiga ixtisoslashishni hisobga olgan holda davlat qo ' llab-quvvatlash tizimini kuchaytirish.    
Tarixiy jihatdan O'zbekistonda fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari jamiyat rivojida juda muhim rol o'ynagan, birlashtiruvchi va birlashtiruvchi element bo'lgan. Ular har doim mahalliy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda faol ishtirok etishgan, fuqarolar o'z mahallalarida hayotni yaxshilash bo'yicha o'z takliflari va g'oyalarini bildirishlari mumkin bo'lgan jamoat tinglovlarini o'tkazishgan. Asosan, ularning vazifasi fuqarolarning o'z farovonligi to'g'risida qaror qabul qilishda ishtirok etishlari uchun sharoit yaratish edi.    
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarini aholi tomonidan saylashda u ularga o'z nomidan mahalliy ahamiyatga molik masalalarni hal qilishni topshiradi. Shu bilan birga, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari doimiy ravishda aholining fikrini hisobga olishlari kerak. Respublikaning asosiy qonunining ko'rib chiqilayotgan normasi fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari uchun aholining fikrini hisobga olish va uni qabul qilingan qaror to'g'risida xabardor qilish majburiy ekanligini nazarda tutadi. Bu erda fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari davlat hokimiyati organlari tizimiga kirmasligini va qonunga muvofiq fuqarolarning manfaatlaridan kelib chiqqan holda mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan masalalarni mustaqil ravishda hal qilish huquqiga ega ekanligini ta'kidlash muhimdir. Bu mamlakat aholisining yashash joyini rivojlantirishga daxldorligini yaratadi, har kimning fuqarolik javobgarligi darajasini oshiradi.     
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarining obro'si oshishi bilan mamlakatda normativ-huquqiy baza sezilarli darajada o'zgardi. Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 19 yanvardagi "mahallalarda yoshlar bilan ishlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori bilan shaharlar, posyolkalar, qishloqlar va ovullarning har bir mahallasida yoshlar yetakchisi lavozimi joriy etildi. Oila, xotin-qizlar va keksa avlod vakillari bilan ishlash tizimini yangi bosqichga ko'tarish, mahallalarni qo'llab-quvvatlashni yanada takomillashtirish, faoliyatni samarali tashkil etish va "mahallabay" ishiga mas'ul shaxslarning o'zaro hamkorligini ta'minlash maqsadida 2022-yil 1-mart kuni Prezident "oila va xotin-qizlar bilan ishlash tizimini takomillashtirish, mahalla va oqsoqollarni qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari to'g'risida" gi farmonni imzoladi avlodlar".     
"Mahallabay" tizimini yangi bosqichga olib chiqish va jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq va jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig 'i ko' rsatkichlarini ko 'paytirish orqali yangi ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish uchun qo 'shimcha mablag' larni jalb etish maqsadida Prezident "Mahalla budjeti "tizimini joriy etish yo' li bilan mahallalarning moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirishga doir qo 'shimcha chora-tadbirlar to' g 'risida" gi 2022-yil 26-dekabrdagi qarorni imzoladi. Shuningdek, shu yildan boshlab fuqarolar viloyat budjetining qo'shimcha daromadlarining 30 foizini (bundan oldin faqat tuman va shahar) taqsimlash imkoniyatiga ega bo'ldilar, mahalla infratuzilmasi uchun mablag'lar esa faqat tashabbuskor budjetlashtirish orqali taqsimlanadi.     
Prezident tashabbusi bilan mamlakatda boshlangan keng ko'lamli islohotlar fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari faoliyatini yangi bosqichga olib chiqdi. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarining xalq va davlat hayotidagi alohida ahamiyati ularning amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarda rolini oshirish zarurati bilan belgilanadi. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari hududlarida aksariyat hollarda siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotning dolzarb masalalari bo'yicha umumiy fikr shakllanadi, jamiyatdagi odamlarning xulq-atvori qoidalari belgilanadi.