O'zbekiston Konstitutsiyasi: har bir fuqaroning huquq va erkinliklarini himoya qilish

Xalqaro huquqqa ko'ra, inson huquqlarini himoya qilish va barcha fuqarolarning irqi, millati, jinsi, yashash joyi, jamiyatdagi mavqei, diniy va siyosiy e'tiqodidan qat'i nazar, qonun oldida tengligi demokratiyaning eng muhim tamoyilidir.

Davlat mustaqilligi bilan mamlakatimiz jahon hamjamiyati oldida xalqning kelajagi uchun eng og'ir mas'uliyat yukiga ega bo'lgan suveren yosh davlat sifatida paydo bo'ldi. Bu haqda O'zbekiston Prezidenti O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining 30 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimda so'zlagan nutqida ham shunday dedi: "mustaqillik yillarida yangi davlat va jamiyat barpo etish borasida katta va juda muhim ishlar amalga oshirildi. Qisqa vaqt ichida mamlakat Konstitutsiyasi ishlab chiqildi. Zamonaviy davlatchilik asoslari, hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlari shakllantirildi. Mamlakatning davlat suverenitetini, uning chegaralari daxlsizligini, xalqning tinch va osoyishta hayotini ishonchli himoya qila oladigan Qurolli kuchlar yaratildi. Milliy valyuta - so'm joriy etildi, oltin-valyuta zaxiralari shakllantirildi. Bizning qadimiy tariximiz, milliy ongimiz, boy madaniy merosimiz va ma'naviy qadriyatlarimiz qayta tiklandi. Xalqimiz qat'iy Iroda va ulkan salohiyatni namoyon etib, qisqa vaqt ichida tarixiy me'yorlar bo'yicha uzoq rivojlanish yo'lini bosib o'tdi".
Hozirgi vaqtda jamoatchilik roziligi va siyosiy barqarorlik, mamlakat ichidagi erishilgan yutuqlar va tinchliksevar tashqi siyosat tufayli umumxalq e'tirofiga sazovor bo'lgan O'zbekiston Respublikasi kuchli va muvaffaqiyatli davlatga aylandi.
O'zR Konstitutsiyasi yangi tahrirda alohida ahamiyatga ega bo'lib, u jamiyatimizning keyingi ilg'or qadamlarini aniqlashda muhim bosqich bo'lib ko'rinadi. Shaxsiy daxlsiz huquqlar huquqning turli sohalaridagi shaxsning kafolatlarini o'z ichiga olgan yagona kompleks huquqiy institutni tashkil etadi.  
Konstitutsiya vijdon va din erkinligi huquqini amalga oshirishni ham kafolatlaydi. Har bir inson o'z e'tiqodlari va e'tiqodlarida tanlash va ifoda etish erkinligiga ega. Davlat barcha dinlarni hurmat qilish va diniy tashkilotlarning ichki ishlariga aralashmaslik majburiyatini oladi.
So'z va axborot erkinligi huquqi Konstitutsiyada ham belgilangan. Fuqarolarga o'z fikrlari, g'oyalari va fikrlarini erkin va osoyishta ifoda etish, uning manbasidan qat'i nazar, ma'lumot olish va tarqatish huquqi kafolatlanadi. 
Yangi tahrirda Konstitutsiyaga kiritilgan muhim tamoyillardan biri mehnat va ijtimoiy himoya huquqini himoya qilishdir. Davlat tadbirkorlikni rivojlantirish uchun sharoit yaratish, ish o'rinlarini ko'paytirishga ko'maklashish va ishchilarni ijtimoiy himoya qilishni ta'minlash majburiyatini oladi.
Shuningdek, Konstitutsiya hayotning barcha sohalarida erkaklar va ayollarning tengligini tan oladi. Davlat zo'ravonlik va kamsitishning oldini olish uchun gender asosida choralar ko'rishni o'z zimmasiga oladi va teng imkoniyatlar yaratadi. Ta'lim olish huquqi insonning asosiy huquq va erkinliklari to'plamiga tegishli. U inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasida, BMTning bola huquqlari to'g'risidagi Konvensiyasida va MDHning inson huquqlari va asosiy erkinliklari to'g'risidagi Konvensiyasida mustahkamlangan. 
Ta'lim O'zbekistonning barqaror rivojlanishga o'tishining asosiy vositasi bo'lib, fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy hayotda faol ishtirok etishlari uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma, qarash va qadriyatlarni shakllantirishni ta'minlaydi. Xalqaro standart ta'lim tasnifi darajalari bilan birlashtirilgan boshlang'ich, o'rta va o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi yangi tizimlari, shuningdek tabaqalashtirilgan ta'lim dasturlari (kasb-hunar maktablari, kollejlar, texnik maktablar) joriy etiladigan kasb-hunar ta'limi muassasalari tashkil etildi.
Yangi O'zbekistonning oliy ta'lim tizimi rivojlanishning muhim bosqichida bo'lib, davlat rahbari tashabbusi bilan amalga oshirilgan islohotlar tufayli mustahkamlanmoqda. Shuning uchun fuqarolar nafaqat kuzatuvchilar, balki tarixiy voqelikning faol ishtirokchilari bo'lishlari kerak. Darhaqiqat, bugungi kunda amalga oshirilayotgan har bir qadam inson kapitalini rivojlantirishga, milliy iqtisodiyotning o'sishini ta'minlaydigan va fuqarolarning farovonligini oshiradigan kuchli kadrlar tayyorlash tizimini yaratishga qaratilgan.
Yangi sharoitda oliy ta'limning tuzilishi o'zgardi, uning talabi oshdi. Nafaqat yangi bilimlarni qo'llay oladigan, balki ma'lum bir sohada innovatsion imkoniyatlar ko'lamini tushunadigan mutaxassislarga talab katta. Yosh avloddan nafaqat joriy iqtisodiy va ishlab chiqarish masalalarini to'g'ri hal qilish qobiliyatidan tashqari, yuqori tahliliy qobiliyatlarni talab qiladigan to'g'ri qarorlar qabul qilish qobiliyati ham kutilmoqda. Shu maqsadda O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi, unda oliy ta'lim sohasida davlat-xususiy sheriklikning rivojlanishi, aholi qamrovining o'sishi (hududlarda davlat va nodavlat oliy ta'lim muassasalari faoliyatini tashkil etish asosida), ushbu sohada sog'lom raqobat muhitini yaratish aks ettirilgan.
Davlat rahbari ta'kidlaganidek, yangi tahrirdagi Konstitutsiya mamlakat va xalqning uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini, farovon hayotini amalga oshirishning mustahkam huquqiy asosi va ishonchli kafolati bo'lib xizmat qiladi. Bir so'z bilan aytganda, asosiy qonunning mazmuni "insonning sha'ni va qadr - qimmati uchun" g'oyasi bilan to'ldirilishi va kundalik hayotda asosiy qiymatga aylanishi kerak bo'lgan "inson - jamiyat-davlat" islohotlarining asosiy printsipiga asoslanishi kerak. 
Konstitutsiyada inson huquqlari va erkinliklarining ustuvorligi huquqiy davlatning asosiy vazifasi sifatida belgilanadi. Shu sababli, bugungi kunda O'zbekistonda aholi salomatligini mustahkamlash, jismoniy va ma'naviy jihatdan rivojlangan yosh avlodni tarbiyalash borasidagi ustuvor vazifalar ijrosini ta'minlash borasida salmoqli natijalarga erishildi. 
48-moddaga ko'ra, har bir kishi sog'liqni saqlash va malakali tibbiy yordam olish huquqiga ega. Shunday qilib, sog'liqni saqlash tizimiga sog'liqni saqlash xizmatlarini ko'rsatishning ilg'or shakllari va usullari joriy etildi; zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlangan SVPNI tashkil etish orqali, ayniqsa qishloq joylarda birlamchi tibbiy yordam muassasalari bazasi sezilarli darajada mustahkamlandi; onalar va bolalar salomatligini muhofaza qilish tizimi, shoshilinch tibbiy yordam xizmati faoliyati, sohada kadrlar tayyorlash tubdan takomillashtirildi; farmatsevtika. 
Bundan tashqari, shahar va qishloqlarda o'nlab tibbiyot muassasalari, davolash, sog'lomlashtirish markazlari qurildi. Asosiysi, amalga oshirilayotgan islohotlarning maqsadi ularning inson salomatligini mustahkamlashga, umr ko'rish davomiyligini oshirishga qaratilgan. Nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan O'zbekiston sog'liqni saqlash tizimida erishilgan yutuqlar yuqori baholandi.
Bundan tashqari, bugungi kunda mamlakatda band bo'lganlarning qariyb 49 foizi iqtisodiyotning turli sohalaridagi ayollardir. Amaldagi qonunchilikka ayollarning siyosiy faoliyatda ishtirokini rag'batlantirishga qaratilgan o'zgartirishlar kiritildi. Yangi kiritilgan kvotalar tizimiga muvofiq, siyosiy partiyalar qonun chiqaruvchi va vakillik organlariga nomzodlarning umumiy sonining kamida 30 foizini ko'rsatishi kerak. 
Mamlakatimiz tomonidan inson huquqlari sohasida o'z zimmasiga olgan xalqaro majburiyatlarni samarali bajarishga qaratilgan O'zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo'yicha milliy strategiyasida belgilangan vazifalarni izchil amalga oshirish uning xalqaro maydondagi obro'sini yanada mustahkamlashga va respublikada inson huquqlari va erkinliklariga hurmatni shakllantirishga xizmat qiladi. O'zbekistonning BMT inson huquqlari bo'yicha Kengashi a'zosi sifatidagi faol faoliyati, BMTning inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari va inson huquqlari bo'yicha maxsus ma'ruzachilar bilan yaqin hamkorlik bunga yaqqol misoldir.
Yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasida jinoyat, jinoyat-protsessual va jinoyat-ijroiya qonunchiligini takomillashtirish siyosatining izchil davom ettirilishi, jazoni ijro etish tizimiga insonparvarlik tamoyillarini keng joriy etish belgilandi. Masalan, unchalik og'ir bo'lmagan va jamoat uchun katta xavf tug'dirmaydigan jinoyatlar uchun jazoni o'tayotgan shaxslar birinchi marta ovoz berish huquqiga ega bo'lishdi. Telefon orqali suhbatlar, umumiy, qat'iy va maxsus rejimdagi muassasalarda saqlanayotgan shaxslarning uchrashuvlari, tarbiyaviy xarakterdagi va qamoqxonalar soni qariyb ikki baravar ko'paydi va ularning yaqin qarindoshlaridan posilkalar qabul qilindi.
Shuningdek, ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan mahkumlarning roziligi bilan ularga psixologik yordam ko'rsatish kafolatlanadi; ruhiy holat buzilgan taqdirda sodir etilgan qilmish uchun intizomiy choralar qo'llanilmaydi.
Qonunda manzilli koloniyalarda jazoni o'tayotgan shaxslarga pensiya olish huquqi belgilangan. Jinoyat-ijroiya kodeksiga jazoni o'tayotgan shaxslarga nisbatan rag'batlantirish choralarini qo'llash tartibini belgilaydigan yangi norma kiritildi, mahkumlarning shaxsiy xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar kengaytirildi.
Bundan tashqari, mahbuslarning iltimosiga binoan uzoq muddatli sana qisqa muddatli yoki masofadan turib video ko'rish yoki telefon suhbati bilan, qisqa muddatli sana esa masofadan turib video ko'rish yoki telefon suhbati bilan almashtiriladi. Jazoni o'tayotgan shaxslarning yaqin qarindoshlari uchun; masofaviy yig'ilish xonalari tayyorlandi. Kam ta'minlangan oilalardan mahkumlarni yuqori haq to'lanadigan ishlarga jalb qilish ta'minlandi.
Oliy Majlisning inson huquqlari bo'yicha vakiliga (Ombudsmanga) axloq tuzatish koloniyalariga to'sqinliksiz tashrif buyurish huquqi berildi. Jazoni o'tayotgan shaxslarning mavjud muammolarini o'rganish va ijobiy hal etish maqsadida jazoni ijro etish departamenti rahbariyati tomonidan sayyor qabullar tashkil etildi.
Shu bilan birga, jazoni ijro etish muassasalarida Ombudsman va prokurorga murojaatlar, arizalar va shikoyatlar uchun maxsus pochta qutilari o'rnatilgan. Shuningdek, ular qonunlarga rioya etilishi yuzasidan doimiy monitoring olib boradilar.