O'ZBEKISTONNING AMALDAGI SAYLOV TIZIMI-PRAGMATIK YONDASHUV SAMARASI

---

24 yil 2021 oktyabrda mamlakatimiz hayotidagi muhim siyosiy voqea - O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo'lib o'tdi.

Saylov milliy saylov qonunchiligiga to'la mos ravishda, umume'tirof etilgan tamoyillar va xalqaro standartlarga rioya etilgan holda, ochiq va oshkora yashirin ovoz berish yo'li bilan umume'tirof etilgan, teng va to'g'ridan-to'g'ri saylov huquqiga asoslangan erkin va adolatli saylovlarning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslarini o'zida mujassam etgan holda o'tkazildi.

Bu, avvalo, yangi O'zbekistonning xalqaro demokratik saylovlarning umume'tirof etilgan tamoyillariga va mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy barqarorlikka sodiqligining yana bir ishonchli tasdig'idir.

 

SAYLOVLARDA XALQ ISHTIROKI TAHLILI

Prezident saylovi siyosiy tafakkur, jamoatchilik faolligi, xalqimizning saylov madaniyati izchil o'sayotganini yana bir bor namoyon etdi.

Saylov kuni faol saylov huquqiga ega bo'lgan O'zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari saylovchilar ro'yxatiga kiritilishi shart.

Saylovchilarning yagona elektron ro'yxati (SYER) 18 yoshga to'lgan (shu jumladan saylov kuni), doimiy yoki vaqtinchalik yashash uchun ruxsatnomaga ega bo'lgan, sodir etilganligi uchun sud hukmi bilan qamoqxonalarda saqlanmagan O'zbekiston Respublikasi fuqarolarini o'z ichiga olgan davlat axborot resursidir. jiddiy va ayniqsa og'ir jinoyatlar.

Saylovchilarning uy tashriflari SYER shakllantirish uchun 2021 yil fevral-May oylarida amalga oshirildi. Amalga oshirilgan ishlar davomida jami 21,9 million fuqaro va 7 millionga yaqin ko'chmas mulk ob'ekti o'rganildi. Inventarizatsiya jarayonida kadastr ma'lumotlar bazasida raqamlashtirilmagan 1,49 million xonadondan 7 milliontasi raqamlashtirildi. Nomsiz ko'chalarga nom beriladi va reyestrga kiritiladi.

17 yil 19 sentyabrdan 2021 oktyabrgacha saylovlarni boshqarish bo'yicha axborot tizimi (SBBAT) orqali okrug saylov komissiyalaridan uchastka saylov komissiyalariga tarqatilgan saylovchilar to'g'risidagi ma'lumotlarga aniqlik kiritildi.

Saylovchilar ro'yxatini yangilash natijasida O'zbekiston hududida tashkil etilgan saylov uchastkalarida saylovchilar ro'yxatiga 19 ming 859 ming 127 nafar, xorijiy davlatlar hududidagi diplomatik vakolatxonalar va muassasalarda 299 ming 780 nafar fuqaro kiritildi.

Saylov kodeksi talablariga binoan saylovchilar ro'yxatiga o'zgartirish kiritish bo'yicha ishlar saylovdan 5 kun oldin, ya'ni 19 yil 2021 oktyabrda yakunlandi.

Saylovchilar ro'yxatidagi saylovchilarning umumiy soni 20 158 907 kishini tashkil etdi.

10 ming 761 ta saylov uchastkasining, shu jumladan, 37 ta xorijiy davlatda tuzilgan 54 ta saylov uchastkasining qonun hujjatlarida belgilangan tartibda puxta tayyorgarlik ko'rilgani ovoz berish jarayonini xalqaro saylov standartlari asosida o'tkazishda muhim ahamiyat kasb etdi.

Saylov komissiyalari tomonidan amalga oshirilayotgan keng ko'lamli targ'ibot ishlari, yaratilgan qulay sharoit va imkoniyatlar tufayli O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida muddatidan oldin ovoz berishda 421 ming 618 kishi, jumladan, O'zbekiston hududida 301 ming 094 nafar, xorijiy davlatlarda 120 ming 524 nafar saylovchi ishtirok etdi.

24 yil 2021 oktyabrda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo'yicha mamlakatda va O'zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik va boshqa vakolatxonalarida tashkil etilgan uchastka saylov komissiyalari soatbay EMISGA saylovda ishtirok etgan saylovchilar haqida ma'lumot kiritdilar. Ushbu ma'lumotlar umumlashtirilib, MSK matbuot markazida va ijtimoiy media sahifalarida katta ekranda o'zbek, rus va ingliz tillarida e'lon qilindi.

Pandemiya oqibatida yuzaga kelgan hozirgi murakkab vaziyatda dunyo mamlakatlarida saylovlar tarixidagi noyob voqea shuki, prezident saylovlarida saylovchilarning 16 milliondan ortig'i yoki 80,4 foizi erkin ovoz bergan.

O'zbekiston Respublikasi saylov kodeksiga ko'ra, ovoz berishda ishtirok etgan saylovchilarning 50 foizdan ortig'ini qabul qilgan nomzod Prezident hisoblanadi.

Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati – O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasidan nomzod Shavkat Miromonovich Mirziyoyev eng ko'p - 80,12 foiz ovoz olib, ishonchli g'alabani qo'lga kiritdi va O'zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi.

 

O'ZBEKISTON SAYLOV QONUNCHILIGI BO'YICHA XALQARO EKSPERTLAR

Saylovlarni xalqaro kuzatishda turli mamlakatlar va muassasalar vakillari: saylov tashkilotchilari, parlament a'zolari va ekspertlar hamjamiyati ishtirok etdi.

Markaziy saylov komissiyasida jami 971 ta xalqaro kuzatuvchi, shu jumladan, 631 ta xalqaro tashkilotdan 18 ta xalqaro kuzatuvchi akkreditatsiyadan o'tgan, masalan, YEXHT parlament Assambleyasi va demokratik institutlar va inson huquqlari bo'yicha byurosi, Yevropa Kengashi parlament Assambleyasi, Shanxay hamkorlik tashkiloti, mustaqil davlatlar Hamdo'stligi va MDH Parlamentlararo Assambleya, turkiy tilli davlatlar hamkorlik Kengashi, turkiy Kengash parlament Assambleyasi, Islom hamkorlik tashkiloti va boshqalar, shuningdek, 340 xorijiy davlatdan 45 xalqaro kuzatuvchi.

Xalqaro kuzatuvchilar missiyalari rahbarlari va koordinatorlari saylovga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazishni yuksak baholadi.

Xususan, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini xalqaro kuzatish natijalarini sarhisob qilish, matbuot anjumanlari ishtirokchilarining umumiy fikriga ko'ra, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi milliy Qonunchilik va saylov huquqlarining xalqaro standartlari doirasida o'tkazildi, demokratik normalarga rioya qilgan holda.

MDH saylov missiyasi rahbari, MDH Ijroiya kotibi S. Lebedevning so'zlariga ko'ra, saylovlar O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va saylov kodeksi talablariga to'la mos ravishda, raqobatbardosh, erkin, ochiq va oshkora bo'lib, demokratik saylovlarning umume'tirof etilgan tamoyillariga javob berdi. O'zbekistondagi saylovlarning o'ziga xos xususiyati mamlakatdagi saylov jarayonini G'arb mamlakatlaridagi saylovlardan imtiyozli ravishda ajratib turadigan qora PR va sleaze urushining yo'qligi bo'lib qolmoqda.

SHHT kuzatuvchilar missiyasi rahbari, SHHT bosh kotibining o'rinbosari Y. Ashimov O'zbekiston Prezidenti saylovi milliy Qonunchilik va xalqaro majburiyatlar talablariga javob berishini, erkin, qonuniy va demokratik ekanini ta'kidladi. Ushbu saylovlarda ovoz berish natijalarini shubha ostiga qo'yadigan buzilishlar aniqlanmagan. Shuningdek, zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalarini joriy etish orqali saylov jarayoni takomillashib borayotganini ta'kidladi.

Turkiy tilli davlatlar hamkorlik Kengashi (XKS, turkiy Kengash) kuzatuvchilar missiyasi rahbari O. Kojamanning so'zlariga ko'ra, O'zbekiston Respublikasi prezidenti saylovi ochiq, oshkora bo'lib o'tdi va O'zbekiston Respublikasining milliy qonunchiligi hamda xalqaro standartlarga,  normalar va talablar. O'zbekiston va o'zbek xalqini muvaffaqiyatli saylovlar bilan tabriklab, saylov natijalari mamlakatning yanada rivojlanishi, farovonligi va Turk dunyosida mustahkam aloqalar o'rnatilishiga hissa qo'shishini ta'kidladi.

Parlament Assambleyasi va Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Yevropa parlamentining demokratik institutlar va inson huquqlari bo'yicha byurosi missiyalarining qo'shma matbuot anjumanida prezident saylovi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalardagi islohotlar strategiyasining amalga oshirilishi fonida bo'lib o'tdi O'zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan "yangi O'zbekiston"shiori ostida.

Xuddi shu xulosa EXHT/DIIHB saylov kuzatuvchilari missiyasining 22 yil 2022 apreldagi yakuniy hisobotida keltirilgan.

Shuningdek, so'nggi yillarda O'zbekiston saylovlarga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish hamda saylov qonunchiligini tubdan isloh qilishda muhim yutuqlarga erishgani, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YEXHT) demokratik institutlar va inson huquqlari bo'yicha byurosi (DIIHB)tavsiyalarini amalga oshirishga hissa qo'shgani e'tirof etiladi..

Ekspertlar hamjamiyati kuzatuvchilari ham buni tasdiqlaydi. Jumladan, xalqaro kuzatuvchi - Latviya universiteti akademik kutubxonasi direktori Venta Kocere quyidagilarni ta'kidladi: "xalqaro kuzatuvchi sifatida men ham Respublika saylov qonunchiligi takomillashtirilganidan mamnunman. Endi bu sohada eng yuqori xalqaro standartlarga javob beradi."

XALQARO TASHKILOTLARNING SAYLOV QONUNCHILIGI BO'YICHA TAVSIYALARINI MILLIY QONUNCHILIKKA KIRITISH

Saylov qonunchiligi va amaliyotini izchil rivojlantirish va takomillashtirish erkin demokratik davlatga xos jarayondir.

Mamlakatimizda YEXHT/DIIHBning mamlakatimizda bo'lib o'tgan saylovlarni monitoring qilish yakunlari bo'yicha tavsiyalarini amalga oshirish uchun zarur imkoniyatlardan samarali foydalanish bo'yicha maqsadli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu, o'z navbatida, saylov sohasida tegishli xalqaro standartlar va ilg'or tajribalarni joriy etish orqali O'zbekistonning demokratik rivojlanishiga hissa qo'shmoqda.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 29-dekabr kuni oliy Majlisga yo'llagan maktubida 2020-yilda bo'lib o'tadigan prezident sayloviga to'xtalar ekan, Markaziy saylov komissiyasiga bo'lajak saylovlarni milliy Qonunchilik va umume'tirof etilgan xalqaro demokratik tamoyillar asosida yuqori saviyada tashkil etishga alohida e'tibor qaratish haqida ko'rsatma berdi.

Davlatimiz rahbari o'z murojaatida o'tgan saylovlarda xalqaro kuzatuvchilarning maqbul tavsiyalarini milliy Qonunchilik va amaliyotga tatbiq etish bo'yicha ishlarni davom ettirish zarurligini ta'kidladi.

Shu munosabat bilan Markaziy saylov komissiyasi vazirliklar, idoralar va tashkilotlar bilan birgalikda YEXHT DIIHBning 2019 yilgi parlament saylovlaridagi yakuniy hisoboti tavsiyalarini tahlil qilish, ularni o'z vaqtida umumlashtirish, shuningdek, YEXHT DIIHBning saylovoldi tashviqoti bo'yicha ayrim tashkiliy va amaliy chora-tadbirlarni amalga oshirdi. ularni O'zbekiston saylov qonunchiligi va amaliyotida qo'llash, shuningdek, milliy qonunchiligimizda maqbul tavsiyalar ijrosini ta'minlash.

Natijada, 2021 yil boshidan buyon milliy saylov qonunchiligini xalqaro saylov standartlariga yaqinlashtirish, missiyaning yakuniy hisoboti tavsiyalarini amalga oshirish va saylov qonunchiligini takomillashtirish bo'yicha ikkita muhim qonun qabul qilindi.

Avvalo, 08.02.2021 yilda "saylov qonunchiligi takomillashtirilishi munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida" gi qonun qabul qilindi.

Ushbu qonundan kelib chiqib, o'zgartish va qo'shimchalar kiritildi:

 O'zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasitahrirlash;

 Referendum yakunlari va davlat hokimiyatini tashkil etishning asosiy prinsiplari to'g'risida " gi konstitutsiyaviy qonun;

"Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish to'g'risida"gi qonun;

 Saylov kodeksi.

Xususan, hozir:

Birinchidan, prezident saylovi, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Qoraqalpog'iston Jo'qorg'i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlar tegishli ravishda o'z vakolatlarining konstitutsiyaviy muddati tugagan yilda – oktyabr oyining uchinchi o'n kunligining birinchi yakshanbasida (avval-dekabr);

Ikkinchidan, siyosiy partiyalarning saylovda ishtirokini moliyalashtirishga ajratilayotgan mablag'lar:

boshlanishidan;

 saylovoldi tashviqotiga jalb qilingan nomzodlar va boshqa aktivlarning ishonchli vakillari ishini tashkil etish;;

 saylov kampaniyasiga doir umumiy partiyaviy tadbirlar.

Shuningdek, endi siyosiy partiya saylovlar ishtirokini moliyalashtirish uchun unga ajratilgan davlat mablag'lari bo'yicha oraliq va yakuniy hisobotlarni taqdim etishi kerak. Siyosiy partiyaning hisobotlari uning rasmiy veb-saytida va bosma nashrda e'lon qilinadi;

Uchinchidan, prezidentni, Qonunchilik palatasi deputatlarini, viloyat va Toshkent shahar Kengashi deputatlarini saylash bo'yicha saylov uchastkalari tumanlar va shaharlar hokimliklarining taklifiga binoan okrug saylov komissiyalari tomonidan, tuman va shahar Kengashlari deputatlarini saylash bo'yicha esa tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan tuziladi.

Shuningdek, xorijiy davlatlardagi fuqarolar O'zbekiston tashqi ishlar vazirligi, diplomatik va boshqa vakolatxonalarning rasmiy veb-saytlari orqali saylovchilar ro'yxatidan ularga tegishli ma'lumotlar bilan tanishishlari mumkin.

to'rtinchidan, saylovchilar ro'yxatiga kiritilgan o'zgartirishlarni to'xtatish muddati saylovga 3 kundan 5 kungacha oshirildi.

Qonunda saylov kodeksiga boshqa o'zgartish va qo'shimchalar ham kiritildi.

Keyingi qonun 31 yil 2021 mayda imzolangan "O'zbekiston Respublikasi saylov kodeksiga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida" gi qonundir. Qayd etish joizki, mazkur qonunning qabul qilinishi YEXHT DIIHB saylov kuzatuvchilari missiyasining mamlakatimiz saylov tizimi va qonunchiligini takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalari asosida ham amalga oshirildi.

Qonunda saylov kodeksining 11 moddasiga o'zgartishlar kiritilgan:

1) yuqori saylov komissiyalarining yurisdiksiyasi quyi saylov komissiyalarining harakatlari va qarorlariga nisbatan murojaatlarni ko'rib chiqishdan chiqarib tashlanadi va ularni ko'rib chiqish faqat sud tomonidan belgilanadi;

2) O'zbekiston Prezidenti saylovi bo'yicha okrug saylov komissiyasi rais o'rinbosari, rais o'rinbosari, kotib va komissiyaning 11-18 a'zosidan iborat bo'lishi shart;

3) saylov byulletenida nomzodning lavozimi (mashg'ulot turi), uning ish joyi ko'rsatilishi to'g'risidagi qoida chiqarib tashlanadi;

4) fuqarolar siyosiy partiyani yoki saylovga nomzodni qo'llab-quvvatlash uchun pasport bilan emas, balki identifikatsiya kartasini imzolash orqali o'z shaxsini tasdiqlashlari mumkin;

5) saylovchilar bilan uchrashuvlar kabi ommaviy tadbirlar oldindan ruxsat olishni talab qilmasligi va ular o'tkazilishidan kamida uch kun oldin tuman (shahar) hokimliklariga ularni o'tkazish joyi va vaqti to'g'risida yozma ravishda xabar berilishi, bunday ommaviy tadbirlarni o'tkazishga ruxsat berilmaganligi aniqlandi talab qilinadi.

Shu bilan birga, yakuniy hisobotda keltirilgan tavsiyalarni amalga oshirish bilan bevosita bog'liq bo'lgan bir qator qonun hujjatlari qabul qilinganligini alohida ta'kidlash joiz.

Ular orasida, qabul:

15 yil 2020 oktyabrda "nogironlarning huquqlari to'g'risida" gi qonun, 2021 yil yanvarda kuchga kirgan;

25 yil 2020 dekabrda "O'zbekiston Respublikasining jinoyat kodeksi, Jinoyat-protsessual kodeksi va O'zbekiston Respublikasining ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida" gi qonun, jinoyat-protsessual kodeksi va ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi Kodeksga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida " gi qonunning liberallashtirilishini nazarda tutgan haqorat va tuhmat uchun jinoiy jazo (ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazoni bekor qilish);

Nogironlar huquqlari to'g'risidagi Konventsiyani 7 yil 2021 iyunda ratifikatsiya qilish to'g'risidagi qonun (Nyu-York, 13 yil 2006 dekabr).

Markaziy saylov komissiyasi tomonidan prezident sayloviga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish bo'yicha ko'plab huquqiy hujjatlarning (shu jumladan, yangi tahrirdagi) ishlab chiqilishi ham ichki ishlar vazirligi tavsiyalarini to'g'ri amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu qoidalar, ko'rsatmalar va tushunchalar yakuniy hisobotning bir qator tavsiyalarini bajarilishini ko'rib chiqadi.

Shunday qilib, 2019 yilgi parlament saylovlarini kuzatish natijalari bo'yicha yakuniy hisobotning 21 tavsiyasidan (3 - qisman) to'liq qabul qilindi va 8 tasi ko'rib chiqilmoqda.

 

Sadriddin

Markaziy saylov komissiyasining

O'zbekiston

Z. M. Nizamxodjaev