O'zbekiston va mintaqaning transport-logistika salohiyati

Markaziy Osiyoning transport va logistika salohiyati mintaqa mamlakatlarining rivojlanishi va farovonligini ta'minlashda doimo muhim rol o'ynagan. Sharqiy Osiyoni O'rta er dengizi bilan bog'laydigan buyuk ipak yo'lining ahamiyatini hamma tushunadi. Ushbu karvon yo'li shaharlarning rivojlanishiga, mintaqadagi millatlararo, davlatlararo iqtisodiy, madaniy va ma'naviy munosabatlarni ta'minlashga yordam berdi.  

Darhaqiqat, dunyo taraqqiyoti, insoniyat hayoti transport sohasi bilan bevosita bog'liqdir. Transport logistikasining kengayishi bilan iqtisodiyot, hamkorlik rivojlanmoqda, xalqlar o'rtasidagi do'stlik rishtalari mustahkamlanmoqda.   
Zamonaviy transport sohasi yangi yondashuvlarni, innovatsion loyihalarni amalga oshirishni talab qiladi. Shu sababli, mintaqada ushbu sohaga alohida e'tibor qaratilmoqda, uni takomillashtirish bo'yicha yangi g'oyalar va tashabbuslar ilgari surilmoqda. 
Xususan, Prezident Shavkat Mirziyoyev Dushanbedagi davlat rahbarlarining beshinchi maslahat uchrashuvida transportning o'zaro bog'liqligi masalalariga bag'ishlangan nutqida, asosiy tashqi bozorlardan geografik masofani hisobga olgan holda, mamlakatlarimizda yuk tashish xarajatlarining ulushi tovarlarning yakuniy qiymatining 50 foizini tashkil etishini ta'kidladi. Shu bilan birga, global o'rtacha ko'rsatkich 11 foizdan oshmaydi. Natijada, Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarga qaraganda ikki-uch baravar ko'proq transport yukini ko'tarishga majbur.  
Shundan kelib chiqib, davlatimiz rahbari tarmoq vazirlari uchrashuvlari doirasida Markaziy Osiyoda transport va tranzit to'g'risida bitim tuzishni, Xitoy, Janubiy Osiyo va yaqin Sharq mamlakatlari, Yevropa Ittifoqi bozorlariga chiqish uchun samarali transport yo'laklarini ilgari surishning aniq mexanizmlarini shakllantirishni taklif qildi. Shuningdek, transport xizmatlari bozorini liberallashtirish, ruxsat berish tartib-taomillarini optimallashtirish bo'yicha chora-tadbirlar dasturini tayyorlash va xalqaro transportning integratsiyalashgan raqamli platformasini yaratish masalalarini ko'rib chiqish taklif etildi.   
Markaziy Osiyo mintaqasi yirik iste'mol va ishlab chiqarish bozoridir. Uning keyingi rivojlanishi va kengayishi yuqoridagi tashabbuslarni amalga oshirishga bog'liq. 
Joriy yilning birinchi yarmida O'zbekistonning mintaqa mamlakatlari bilan yuk tashish hajmi 23,3 million tonnani tashkil etdi, bu 2022 yilning shu davriga nisbatan 22,9 foizga ko'pdir. Ko'rsatkichlar transport-logistika va tranzit sohasidagi barcha darajadagi o'zaro ta'sirning samaradorligini ko'rsatadi. 
Bugungi kunda xalqaro maydonda yuz berayotgan siyosiy voqealar natijasida xalqaro logistika yo'nalishlari keskin o'zgarib bormoqda. Markaziy Afrika Respublikasining transport infratuzilmasini rivojlantirish Evrosiyoning keng hududida barqarorlashtiruvchi rol o'ynaydi, nafaqat tranzit yo'lagi, balki Shimoliy-Janubiy va Sharqiy - G'arbni bog'laydigan ishlab chiqarish va logistika markazi vazifasini ham bajaradi.    
Logistika samaradorligi indeksi (Logistics Performance Index (LPI)) - bu dunyo mamlakatlarining logistika tizimlari samaradorligini qiyosiy tahlil qilish uchun reyting indeksi. Jahon banki tomonidan ikki yilda bir marta nashr etiladi. Hisobotda raqobatbardoshlik logistika samaradorligi indeksini belgilaydigan oltita komponent yordamida o'lchanadi. Taxminan 160 mamlakat taxmin qilinmoqda. Va ball 1 dan 5 ballgacha o'zgaradi. Indeks so'rovga asoslangan. 
2023-yilgi logistika indeksida O'zbekiston 11 pog'onaga ko'tarilib, 88-o'rinni egalladi. Qozog'iston sakkiz pog'onaga tushib, 79-o'rinni egalladi. Tojikiston o'z natijalarini 37 pog'onaga yaxshilab, 97-o'rinni egalladi. Qirg'iziston 15 pog'onaga tushib, 123-o'rinni egalladi. Ko'rsatkichlar ushbu yo'nalishdagi harakatlarni yanada kuchaytirishni talab qiladi.   
Markaziy Osiyo transport infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida O'zbekiston tashabbusi bilan Xitoy – Qirg'iziston - O'zbekiston va O'zbekiston - Afg'oniston - Pokiston temir yo'llari qurilishi bo'yicha ikkita loyiha amalga oshirilishi rejalashtirilgan. 
Joriy yilning olti oyida Xitoy va Yevropa davlatlari o'rtasida yuk poyezdlari qatnovi 8641 tani tashkil etdi, bu 2022-yilning shu davriga nisbatan 16 foizga ko'pdir. Shu jumladan, Xitoy - Yevropa yo'nalishi bo'yicha yuk poyezdlari orqali 936 ming konteyner tashilgan (o'sish 30 foizga).   
Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'lining qurilishi Xitoy - Yevropa yuk oqimlarining ma'lum bir qismini Markaziy Osiyo, shu jumladan O'zbekiston orqali yo'naltirishga va eksport-import yuk tashishlariga transport xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishga imkon beradi.   
2022-yil 15-16-sentabr kunlari Samarqandda bo'lib o'tgan SHHT sammitida O'zbekiston, Qirg'iziston va Xitoyning tegishli idoralari tomonidan mazkur temir yo'l qurilishi loyihasi bo'yicha uch tomonlama hamkorlik memorandumi imzolandi. Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi transport vazirligi huzuridagi transport va logistikani rivojlantirish muammolarini o'rganish markazi tomonidan Xitoy - Qozog'iston - Qirg'iziston - O'zbekiston - Turkmaniston - Eron - Turkiya multimodal transport yo'lagini shakllantirish bo'yicha tadqiqotlar o'tkazildi. Joriy yilning noyabr oyida rejalashtirilgan SHHT forumi doirasida ushbu yo'lakni rivojlantirish bo'yicha ishchi guruh tuzilishi va yo'l xaritasi imzolanishi kutilmoqda.   
O'zbekiston-Afg'oniston-Pokiston temir yo'l liniyasining qurilishi, avvalambor, qo'shni Afg'onistondagi siyosiy vaziyatning yaxshilanishiga va mintaqa mamlakatlarining Pokiston portlari orqali Hind okeaniga chiqishiga yordam beradi. Ushbu masala bo'yicha joriy yilning iyul oyida Pokistonning Islomobod shahrida uch tomonlama muzokaralar bo'lib o'tdi.   
Bir so'z bilan aytganda, Markaziy Osiyo davlatlari mintaqaning barqaror rivojlanishi uchun faol hamkorlik qilmoqdalar va shu fonda transport logistikasi masalalariga ustuvor ahamiyat berishmoqda. Chunki Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari xalqaro trasport yo'laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mintaqaning transport va tranzit salohiyatidan samarali foydalanish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlarning benefitsiarlari bo'ladi.

Mahmudjon Toxirov.
Muammolarni o'rganish markazining etakchi mutaxassisi 
transport va logistikani rivojlantirish 
o ' zbekiston Respublikasi transport vazirligi huzurida.