O'zbekistonda chet tillarini o'rganish: keng ko'lamli islohotlar, integratsiya, professionallik

Yangilangan O'zbekistonda keng qamrovli islohotlar jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarini qamrab oldi. Birinchidan, ular insonning konstitutsiyaviy huquqlarini ta'minlashga, uning maqomini oshirishga, yosh avlodni har tomonlama rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan. Ushbu nuqtai nazardan, strategik maqsadlardan biri yuqori salohiyatga, zamonaviy bilimlarga, ijodiy fikrlashga ega, shuningdek, chet tillarini yaxshi biladigan yosh mutaxassislarni tayyorlashdir.

O'zbekistonda ushbu sohadagi islohotlar 2012 yilda davlat rahbarining "chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilinishi bilan boshlangan. Maktabning birinchi sinfidan boshlab chet tillarini, asosan ingliz tilini uzluksiz o'qitish tizimi joriy etildi.
O'zbekistondagi ixtisoslashgan vazirlik va Britaniya Kengashi birgalikda milliy ta'lim tizimida ingliz tilini o'qitish islohotini ishlab chiqdilar.
Hozirgi kunda chet tillarini bilish hayotning deyarli barcha sohalarida muvaffaqiyat kalitidir. Endi O'zbekistonda ularni, ayniqsa ingliz tilini o'rganishga talab va qiziqish shu qadar ortib bordiki, uni har qanday yoshdagi odamlar: bolalar bog'chasi tarbiyalanuvchilaridan tortib katta mutaxassislargacha egallashga harakat qilmoqdalar. Buning asosiy sababi O'zbekistonning barcha xalqaro jarayonlarga jadal integratsiyalashuvi, ingliz tilida so'zlashuvchilar soni tobora ko'payib borayotgani va ushbu tilda ilmiy, ta'lim, ommabop va boshqa nashrlarning boy bazasi hisoblanadi. Tillarni o'rganishga bo'lgan talabning tobora ortib borishi o'qituvchilarga katta mas'uliyat yuklaydi.
Kecha davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida maktablarda ta'lim sifatini yaxshilash, o'quvchilar uchun imkoniyatlarni kengaytirish va o'qituvchilar malakasini oshirish hamda ular uchun qulay shart-sharoitlar yaratishga bag'ishlangan muhim yig'ilish bo'lib o'tdi. Bu savollar millat kelajagi, yosh avlodni buyuk ajdodlarning munosib merosxo'rlari sifatida munosib tarbiyalash uchun katta ahamiyatga ega.
Prezident tomonidan e'lon qilingan tashabbuslar davlatda ta'lim sifati ustidan doimiy Markaziy nazoratni o'rnatishning yangi bosqichi bo'ladi. Ushbu yig'ilishni tahlil qilib, ishonch bilan aytish mumkinki, ta'lim tizimidagi keng ko'lamli islohotlar individuallashtirish, izchillik, institutsional kompetentsiyani kuchaytirishga va rivojlanishning aniq mexanizmlarini aniqlashga intiladi. Masalan, ikki darajali tizim orqali maktab o'qituvchilariga malaka toifasini berish o'qituvchilarning bilimlarini chuqurroq baholashga yordam beradi va sohaga ilg'or texnika va ta'lim texnologiyalarini joriy etishni ta'minlaydi. Bundan tashqari, ixtisoslashtirilgan vazirlik qoshida pedagogika oliy o'quv yurtlari rektorlarini o'z ichiga olgan alohida pedagogik ta'lim Kengashini tashkil etish ushbu sohada oliy ta'limni maxsus urg'u asosida rivojlantirishga imkon beradi. Bu ta'limning uzluksizligi printsipining amaliy namoyishi, islohotlarning mustahkam institutsional asoslarini yaratishning yana bir namunasidir.
Davlatimiz rahbari mamlakatimizda kelajak uchun mustahkam poydevor bo'ladigan chet tillarni o'qitishning yangi tizimini yaratish vaqti kelganini bir necha bor ta'kidladi. Ushbu yo'nalishdagi ishlarning huquqiy va ijtimoiy jihatlari Prezident va hukumatning turli qarorlarida aks ettirilgan. Xususan, davlatimiz rahbarining 2021-yil 19-maydagi "O'zbekiston Respublikasida chet tillarni o'rganishni ommalashtirish bo'yicha faoliyatni sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori taraqqiyotga asos bo'ldi.
Chet tili darslarini tashkil etishdan tortib, talabalar o'rganishi kerak bo'lgan malaka talablarigacha ko'p narsa o'zgardi. 2022/2023 o 'quv yilidan boshlab davlat ta' lim muassasalarining chet tillar o 'qituvchilari lavozimlariga yangi talabgorlar B2 darajasidan past bo' lmagan milliy sertifikatga yoki unga tenglashtirilgan xalqaro sertifikatga ega bo 'lishi belgilab qo' yilgan.
Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligining 2022 yilgi ma'lumotlariga ko'ra, mamlakat umumta'lim maktablarida 48 646 chet tili o'qituvchisi ishlaydi. Ulardan faqat 11 523 tasi xalqaro yoki milliy sertifikatga ega. B2 darajasidagi til sertifikatiga ega o'qituvchilar soni 4 703, C1 darajasidagi sertifikat 6 799, c2 darajasidagi sertifikat 21 kishini tashkil etadi. Raqamlar yildan-yilga o'sib bormoqda. Ammo talab eksponent ravishda o'sib bormoqda, shuning uchun bu borada hali ko'p ish qilish kerak.
Profil ta'limi: cheklovlar
va qiyinchiliklar
O'zbekistonda tajribali va malakali chet tili o'qituvchilari yetishmayapti, bu esa ixtisoslashtirilgan ta'lim sifatini pasaytirmoqda. Nutq amaliyoti va haqiqiy til muhitining etishmasligi o'quvchilarning og'zaki ko'nikmalarini rivojlantirishni cheklaydi. Grammatika va yodlashga e'tibor qaratadigan an'anaviy o'qitish usullari samarali muloqotga yordam bermaydi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun chet tili o'qituvchilari uchun ilg'or texnikaga yo'naltirilgan ta'lim dasturlariga sarmoya kiritish muhimdir. Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligining maxsus loyihasi doirasida viloyatlardagi o'qituvchilar TESOL va TEFL ingliz tili o'qituvchilari uchun xalqaro miqyosda tan olingan dasturlar bo'yicha o'qitildi. Ular uslubiy jihatdan yuqori samaradorlik va ahamiyatini namoyish etdilar, o'qituvchilarga ingliz tilini chet tili sifatida muvaffaqiyatli o'qitish uchun zarur bo'lgan vositalar va ko'nikmalarni taqdim etdilar.
Talabalarning o'ziga xos ehtiyojlariga va pedagogik texnologiyalarni chuqur o'rganishga qaratilgan metodikalar orqali TESOL va TEFL dasturlari ishtirokchilari malakali va ishonchli o'qituvchilarga aylanishadi. Ular har qanday yoshdagi va mahorat darajasidagi talabalar tomonidan tilni samarali o'zlashtirishni ta'minlaydigan rag'batlantiruvchi va interaktiv darslarni yaratishga qodir. Bunday darslarni kaskad usulidan foydalangan holda doimiy ravishda o'tkazish tavsiya etiladi, bunda o'qitilgan o'qituvchilar o'z bilimlarini boshqalarga etkazadilar.
Tilshunoslar va chet tillari bo'yicha mutaxassislar bilan hamkorlik, shuningdek, turli xil ta'lim uslublari va aloqa ehtiyojlariga moslashtirilgan zamonaviy o'quv dasturlarini ishlab chiqishga yordam beradi. Grammatika va aloqa o'rtasida muvozanatni yaratib, o'qitish metodologiyasini qayta ko'rib chiqish kerak. Zamonaviy til resurslari, ilovalar, onlayn platformalar va boshqa ilg'or texnologiyalardan foydalanish ushbu muvozanatli yondashuvni to'ldiradi va o'quv jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Sertifikat barcha muammolarni hal qiladimi?
Prezidentga vazifa qo'yildi: kelgusi yillarda barcha maktab chet tili o'qituvchilari xalqaro til sertifikatlarini olishlari shart. Ko'pgina hamkasblar uchun bu savol tug'diradi: ushbu o'qituvchilarning qanchasi sertifikat olgandan keyin maktablarda ishlaydi? Davlat rahbarining farmoni bilan C1 darajasidagi sertifikatga ega bo'lgan o'qituvchilar uchun qo'shimcha 50 foizlik to'lovlar bilan ham, maktablarda ish haqi xususiy ta'lim markazlarida, ayniqsa yuqori malakali o'qituvchilar uchun ish haqi bilan raqobatbardosh bo'lishi ehtimoldan yiroq emas. Bundan tashqari, maktablar va xususiy markazlarning ish sharoitlari sezilarli darajada farq qiladi, bu ham e'tiborga olinishi kerak.
Yangi (yoki yangi qabul qilingan) o'qituvchilar uchun xalqaro til sertifikatiga ega bo'lish talabini amalga oshirish haqida gapirganda, yana bir savol tug'iladi: til universitetlari bitiruvchilari va ularning diplomlari bilan qanday munosabatda bo'lish kerak? Amaldagi standartlarga muvofiq, kelajakdagi chet tili o'qituvchilarini tayyorlaydigan universitet talabasi bitiruvgacha C1 darajasiga yetishi kerak. Ammo chet tilini o'qitishga imkon beradigan diplom berishdan oldin talabalarning bilim darajasi qanday baholanadi? O'qituvchilik faoliyati bilan shug'ullanishga imkon beradigan bunday tekshiruv yoki yakuniy davlat imtihonini kiritish mantiqan to'g'ri keladi.
Ishga qabul qilish uchun til sertifikati talabiga asoslangan yondashuv til ta'limi muassasalari bitiruvchilariga nisbatan potentsial kamsitish sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. Axir, masalan, matematika yoki tarix fakultetlari bitiruvchilari ish qidirishda fanlar bo'yicha bilimlarini tasdiqlashlari shart emas.
Sertifikat orqali ifodalangan kasbiy baholash ko'pincha nafaqat yuqori malakaning ko'rsatkichi, balki ma'lum ta'lim dasturlari yoki ixtisoslashtirilgan ko'nikmalarning muvaffaqiyatli rivojlanishini ham ko'rsatishi mumkin. Biroq, sertifikatga ega bo'lish har doim ham yuqori sifatli o'qitishning kafolati emas. Pedagogik tajriba, turli xil ta'lim uslublariga moslashish, o'quvchilarga individual yondashuvni topish va ularni samarali rag'batlantirish qobiliyati ham muhim rol o'ynaydi. Bunday ko'nikmalarni har doim ham sertifikatlar orqali rasmiylashtirish mumkin emas, lekin o'qituvchi uchun katta ahamiyatga ega. 7.0 va undan yuqori ball bilan IELTS sertifikatiga ega bo'lish, odam ingliz tilini o'qitish bo'yicha uslubiy ko'nikmalarga ega, sinfni boshqarish va o'quvchilarni ilhomlantirishi mumkin degani emas. Shu sababli, til universitetlarining o'quv dasturiga kiritilgan "Pedagogika" va "metodologiya" fanlarining mazmunini yangilash va o'qituvchilarning kasbiy rivojlanishini rag'batlantirish muhimdir.
Shuningdek, savol tug'iladi: sertifikatga ega bo'lgan o'qituvchilar unga ega bo'lmaganlarga qaraganda aniqroq rivojlanish traektoriyasiga egami? O'qituvchilarning ish faoliyatini sertifikatlar bilan va sertifikatlarsiz taqqoslash uchun chuqurroq tadqiqotlar o'tkazish qiziq. Bu kasbiy akkreditatsiya tufayli o'qitishning qaysi o'ziga xos jihatlarini yaxshilash mumkinligini aniqlaydi. Davlat monitoring tizimini joriy qilishi kerak, uning doirasida sertifikatlar olgandan keyin o'qituvchilar ishidagi o'zgarishlar kuzatiladi. Bu o'quvchilarning yutuqlarini, tilni bilish darajasini va o'qitishning umumiy samaradorligini baholashni o'z ichiga olishi mumkin. Asosiy vazifa o'qituvchilarni kasbiy o'sishga undash va o'quvchilarni yuqori sifatli ta'lim bilan ta'minlash o'rtasidagi muvozanatni topishdir.