Biznes Ombudsman O'zbekiston tadbirkorlarining huquqlarini qanday himoya qiladi?

O'zbekistonda besh yildan ortiq vaqt davomida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil instituti (biznes-Ombudsman) mavjud. Shu vaqt ichida kichik va o'rta biznes vakillari o'zlarining qonuniy huquqlari va manfaatlarining haqiqiy himoyasini his qildilar. 

Ta'kidlash joizki, Ombudsman instituti Skandinaviya mamlakatlaridan keladi. U birinchi marta Shvetsiyada XIX asr boshida, Konstitutsiyaga Adliya Ombudsmani lavozimi kiritilganida tashkil etilgan.  Ikkinchi jahon urushidan so'ng Ombudsman instituti dunyoning turli mamlakatlarida paydo bo'ldi. Uning alohida roli shundaki, u jamiyat va hokimiyat o'rtasida: bir tomondan, bu davlat organi, boshqa tomondan, davlat tuzilmalari tomonidan inson huquqlari buzilishiga javob berishi kerak bo'lgan fuqarolik jamiyatining vakili.
Ombudsman institutining dunyoning 180 dan ortiq mamlakatlarida joriy etilishi uning odamlar, jamiyat va davlat hayotidagi muhim rolidan dalolat beradi. Inson huquqlari bo 'yicha vakil fuqarolarning davlat organlari va tashkilotlari mansabdor shaxslariga nisbatan shikoyatlarini ko' rib chiqadi, o 'z vakolatlari doirasida tegishli choralar ko' radi. Murojaatlarni tahlil qilish asosida hukumatni jamiyatda hal qilinishi kerak bo'lgan muammolar to'g'risida xabardor qiladi. 
Ombudsman instituti davlatchilik va demokratiyani rivojlantirish va yuksaltirishning zaruriy shaklidir.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo'yicha vakili (Ombudsman) instituti 1995 yilda MDHda birinchilardan bo'lib tashkil etilgan. Xususan, u davlat organlari va tashkilotlari, shu jumladan huquqni muhofaza qilish va nazorat qilish organlari, inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari to'g'risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan samarali parlament nazoratini amalga oshirish vakolatiga ega bo'lgan mansabdor shaxsdir.
O 'zbekiston Respublikasining 1996-yilda tashkil etilgan inson huquqlari bo' yicha milliy markazi inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish bo 'yicha davlat, tahliliy, maslahat, idoralararo, muvofiqlashtiruvchi organ hisoblanadi hamda inson huquqlariga rioya etish va ularni himoya qilish bo 'yicha o' zbekiston milliy ma'ruzalarini tayyorlaydi hamda ularni xalqaro tashkilotlarda taqdim etadi; inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi milliy harakatlar rejalari fuqarolarning erkinliklari.
Biznes-Ombudsman instituti 2017 yil 5 maydagi "O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil institutini tashkil etish to'g'risida" gi Farmoniga muvofiq mamlakatda tashkil etilgan. O'sha yilning avgust oyida uning faoliyatini tartibga soluvchi "O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil to'g'risida" gi qonun qabul qilindi va shu bilan uning Parij tamoyillarida mustahkamlangan huquqni himoya qilish institutlari maqomi bilan to'liq mosligini ta'minladi.
Ushbu lavozim tadbirkorlik subyektlari va davlat organlari o'rtasida samarali muloqotning yangi mexanizmlarini joriy etish, tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini davlat tomonidan himoya qilishning qo'shimcha kafolatlarini yaratish maqsadida joriy etilgan. Biznes-Ombudsman ushbu sohada davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirishda ishtirok etadi, tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini nazorat qiladi, ularning faoliyatini tekshirishda ularga huquqiy yordam ko'rsatadi. Biznes Ombudsman o'z vakolatlarini mustaqil ravishda va davlat organlari, ularning mansabdor shaxslaridan mustaqil ravishda amalga oshiradi.
Davlat o 'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 67-moddasida yangi tahrirda tadbirkorlik faoliyati erkinligini e'lon qilib, ushbu huquqni himoya qilishning zarur mexanizmini ta' minlaydi, shuningdek uni joriy ustuvor maqsad va vazifalarga muvofiq takomillashtiradi.
2023-yil 1-iyun holatiga ro 'yxatdan o' tkazilgan korxona va tashkilotlarning umumiy soni 661 366 tani tashkil etdi (fermer va dehqon xo 'jaliklarini hisobga olmaganda), bu o' tgan yilning tegishli davriga nisbatan 70 816 taga ko ' paydi. O'sish sur'ati 112 foizni tashkil etdi. Yaqinda qabul qilingan davlat rahbarining tadbirkorlarga ko'proq erkinlik berish, ularga imtiyozlar va preferensiyalar berish, ularning ishiga noqonuniy aralashishning oldini olishga qaratilgan bir qator Farmon va qarorlari ularning samarali faoliyatiga xizmat qilmoqda.
Biznes-Ombudsman-O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadigan va lavozimidan ozod etiladigan, tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni, davlat organlari, shu jumladan huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat qiluvchi organlar tomonidan ushbu huquq va qonuniy manfaatlarga rioya etilishini ta'minlaydigan mansabdor shaxs.
Jahon amaliyotida biznes Ombudsman instituti davlat va tadbirkorlar o'rtasidagi o'ziga xos ko'prikdir. Ushbu institutlar 50 dan ortiq davlatlarda tashkil etilgan va faoliyat ko'rsatmoqda. Masalan, Frantsiyada u iqtisodiyot va moliya vazirligiga hisobot beradi. Shvetsiyada qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning amalga oshirilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi, parlament tomonidan to'rt yil muddatga saylanadi. Gruziyada biznes Ombudsman parlament bilan kelishilgan holda Bosh vazir etib tayinlanadi.
AQShda biznes Ombudsman instituti kichik biznes ma'muriyatining bir qismidir.  Ushbu institutning o'ziga xos xususiyati shundaki, u faqat kichik biznes bilan shug'ullanadi.  Uning yana bir xususiyati - ofislar va vakolatxonalarning mintaqaviy tarmog'ining mavjudligi.
Avstraliyada federal va to'rt shtat darajasida (Viktoriya, G'arbiy Avstraliya, yangi Janubiy Uels, Janubiy Avstraliya) kichik biznes Komissarlari instituti mavjud. Ularning faoliyatining maqsadi kichik biznesni rivojlantirish uchun qulay muhit yaratishdir.
Rossiyada biznes Ombudsman kamida 30 yoshli Rossiya fuqarosi bo'lishi mumkin, u Oliy ma'lumotga ega, unga Federatsiya Kengashi a'zosi, deputat bo'lish va tadbirkorlik bilan shug'ullanish taqiqlanadi.
O'zbekiston Respublikasi prezidenti 2019 yil 15 mart kuni "tadbirkorlik faoliyatini himoya qilish tizimini tubdan takomillashtirish va prokuratura organlari faoliyatini optimallashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi farmonni imzoladi. Hujjatda tadbirkorlar faoliyatida qonun ustuvorligiga rioya etilishi kafolatlarini ta'minlash hamda tadbirkorlik subyektlarining huquq va manfaatlarini himoya qilish mexanizmlari takomillashtirilmoqda.
Xususan, tadbirkorlik subyektlari faoliyatini tekshirishni muvofiqlashtirish va ularni nazorat qiluvchi organlar tomonidan o 'tkazishning qonuniyligini nazorat qilish vazifalari o' zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo ' yicha vakilga (biznes-Ombudsman) topshirildi, tadbirkorlik subyektlari faoliyatidagi tekshirishlarning qonuniyligini jamoatchilik nazoratini amalga oshirish esa savdo-sanoat palatasiga yuklatildi. 
Bundan tashqari, biznes Ombudsmanning vakolatlari kengaytirildi va ularni amalga oshirishning qo'shimcha mexanizmlari taqdim etildi: endi biznes Ombudsmanning tadbirkorlik sub'ektlari faoliyatini tekshirish bo'yicha qarorlari nazorat qiluvchi organlar tomonidan bajarilishi majburiydir. Bu, o'z navbatida, ushbu sohada qonun hujjatlarining yagona qo'llanilishini ta'minlaydi.
Biznes Ombudsmanning vazifalari va funksiyalarining samarali amalga oshirilishini ta'minlash uchun Farmonga muvofiq uning apparatining mintaqaviy xodimlari paydo bo'ldi. Ushbu chora-tadbirlar respublika hududlarida biznes Ombudsmanning vazifalari va funksiyalari ijrosini ta'minlashda yangi yondashuv bo'ldi.
Biznes-Ombudsman vakolatlarining kengayishi tadbirkorlik sub'ektlarining qonuniy huquqlari va manfaatlarini ta'minlashga davlat tomonidan alohida e'tibor qaratilayotganidan dalolat beradi, shuningdek, ushbu sohadagi davlat siyosatining sifat jihatidan yangi darajasiga o'tishini namoyish etadi. 
Bundan tashqari, prezident huzuridagi tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil nafaqat tadbirkorlik sub'ektlarining huquqlariga ta'sir etuvchi ayrim ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqish, balki ularga nisbatan jarimalarni O'zR ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga muvofiq qo'llash huquqiga ega bo'ldi. 
O'zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 27-iyulda "tadbirkorlik sub'ektlari bilan muloqotning samarali tizimini joriy etish va ularning huquqiy himoyasini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi farmonni imzoladi, unga ko'ra yagona interaktiv Portal business.gov.uz "tadbirkorning virtual ofisi"axborot portaliga aylantirildi.
Portal tadbirkorlarning murojaatlari bilan shug'ullanadi va raqamli texnologiyalar orqali jarayonlarni kechayu kunduz qabul qilish, hal qilish va nazorat qilish imkonini beradi. Ushbu platforma tufayli davlat organlari va tashkilotlari, shuningdek tadbirkorlik sub'ektlari o'rtasida tematik onlayn munozaralar va so'rovnomalar o'tkazish orqali tadbirkorlik faoliyatiga to'sqinlik qiladigan tizimli muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish bo'yicha takliflarni shakllantirish, jamoaviy murojaatlarni qabul qilish, litsenziya-ruxsat beruvchi hujjatlarni olish mumkin. Soliq va bojxona ma'muriyatlarining axborot tizimlariga (kreditlar, subsidiyalar, kompensatsiyalar va kafolatlar olish imkonini beruvchi) ulanish mavjud.
Portalga kelib tushgan murojaatlar avtomatik ravishda yoki biznes Ombudsman tomonidan tegishli organlarga yuboriladi. Vakolatli organlar murojaatlarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va muddatlarda ko 'rib chiqadi va natijalar to' g ' risidagi axborotni portalga kiritadi.
Biznes Ombudsman portalga kelib tushgan murojaatlarni ko'rib chiqish tartibi va muddatlari ustidan raqamli nazoratni o'rnatadi va qonun buzilgan hollarda tegishli huquqiy choralarni qo'llaydi.
Protsessual qonunlar biznes Ombudsmanning tadbirkorlik subyektlari manfaatlarini ko'zlab da 'volar berish va sud muhokamasining har qanday bosqichida qonuniy kuchga kirgan sud qarorlari ustidan shikoyat qilish bo' yicha protsessual huquqlarini tartibga soladi.
O'zbekiston biznes Ombudsmani iqtisodiy, ma'muriy va fuqarolik sudlarida tadbirkorlarning manfaatlarini himoya qilishi mumkin. Bundan tashqari, uning daxlsizligi jinoyat-protsessual qonunchiligi bilan tartibga solinadi.