AQLNING INNOVASIYASI

Okil SALIMOV, akademik
Frantsuz faylasufi Rene Dekart bir paytlar shunday degan edi: "menimcha, shuning uchun men mavjudman."Axir, bu ma'rifatli dunyoda faqat inson fikrlash, aql bilan yashash qobiliyatiga ega. Bu Ollohning inson zotiga bergan buyuk ne'matidir. U o'z hayotini aql doirasida quradi, umrini fikrlash bilan o'tkazadi va shuning uchun baxtli hayot kechiradi. Inson hayotining ma'nosi to'g'ridan-to'g'ri fikrlash, fikrlash va aqlni ishlatish bilan belgilanadi. 
Buyuk alloma Abu Nasr al-Farobiy: "insonning mohiyati aqlda, aqlning mohiyati esa harakatda bo'ladi."Albatta, aqlning hajmi, hajmi, vazni, rangi va ta'mi yo'q. Biz buni odamlarning o'zaro munosabatlarida, xatti-harakatlarida, harakatlarida, ular yashaydigan maqsadlarda ko'rishimiz va bilishimiz mumkin. Aynan shu o'zaro ta'sir jarayonida biz bu odam aqlli degan xulosaga kelamiz. Aqlning darajasi maqsadlar bilan bog'liq, hissiyotlar, hissiyotlar bilan o'ralgan. Aqlli odamlarning maqsadi katta bo'ladi. Axir, ular mislsiz energiya va buyuk narsalarni yaratish istagiga ega.
"UYG'ONISH MO'JIZASI"
Biz aql falsafasi haqida bekorga gapirmayapmiz. Biz orzu qiladigan millatmiz. Qonimizda ehtirosli tuyg'ular, ezgu tuyg'ular, ezgu maqsadlarga erishish uchun kuch bor. Bu unutilmas voqea. Shuning uchun insoniyat jamiyati orzular dunyosiga aylanadi. Va orzular hayotni go'zallashtiradi. Tushga intilish ijodiy imkoniyatlarni kengaytiradi. Natijada, diqqat markazida bo'lgan, jamoatchilik tomonidan tan olingan va katta hurmat va e'tiborni qozongan shaxs shakllanadi. Shunda" qayta tug'ilish mo "jizasi" sodir bo'ladi. 

Robindranat Tagor qayta tug'ilish mo'jizasi haqida yozadi:
 Uyg'onib ketdim. Deraza tashqarisidagi qorong'ulik yo'qoldi.
 Uyg'onib ketdim. Mo'jiza. Bu mo'jiza. 

O'zbekiston bugun ana shunday katta o'zgarishlarni boshidan kechirmoqda. Tarix sinovlarida sharaflangan xalqimizning ruhiy va ma'naviy kuchi hayotiy harakatlarga o'tadi. Bu haqda gapirishdan oldin yana bitta fikr bildirmoqchimiz. Ko'rinib turibdiki, jamiyatni aql-zakovat, yuksak intelektual salohiyat bilan yashaydigan kishilar tarbiyalaydi. Ularning ko'pi bo'lsa, hayot gullab-yashnaydi va davlat kuchiga kuch qo'shiladi. Umumjahon farovonlik, baxtli hayot bo'ladi. 

Yangi O'zbekiston buyuk aql-zakovat, keng intelektual salohiyat va zamonaviy tafakkurga asoslangan jamiyat sifatida butunlay yangi tarixiy sharoitda tug'iladi, rivojlanadi va moddiylashgan davlat sifatida gullab-yashnaydi. Buning o'ziga xos sabablari bor. 
Xalqimiz hamisha mehnatsevar, Bunyodkor, katta bunyodkorlik qobiliyatiga ega, ezgu maqsadlar bilan yashab, kelajakka ishonch bilan qarab kelgan. Bunday millat har doim hamma narsaga qodir. U buyuk kelajakni yaratib, farovon hayotga, kelajak avlodlarga yashash tarziga zamin hozirlashi mumkin. 
Biroq, keng ko'lamli islohotlar jarayoni avj olgan bir paytda aqli zaiflik, aql-idrok etishmasligi, fikrlashning cheklanganligi holatlari kuzatilmoqda. Xususan, yangicha fikrlash qaror topayotgan bir paytda yangi hayotga intilish kuchayib, unga ehtiyoj ortib bormoqda. 
Bu haqda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev quyidagilarni ta'kidladi: "mamlakatimizda uchinchi Renessans davriga asos solishni o'z oldimizga buyuk maqsad qilib qo'yganmiz, buning uchun yangi Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug'beklar, Navoiy va Boburlarning ta'lim olishi uchun sharoit va sharoit yaratishimiz zarur. Avvalo, ta'lim va tarbiyani rivojlantirish, sog'lom turmush tarzi, ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish milliy g'oyalarimizning asosiy tayanchiga aylanishi lozim. 
Aytish mumkinki, bu maqsadlarga erishish yo'lidagi sa'y-harakatlar jamiyatimizning yangi qiyofasiga zamin yaratdi. Bundan tashqari, intelektual innovatsiyalarga erishishga ishonch beruvchi yana bir muhim omil shundaki, uchinchi Uyg'onish davri asoslarini yaratish maqsadlari yangi O'zbekistonning rivojlanish strategiyasining asosini tashkil etadi. 
Darhaqiqat, ilm-fan ta'limsiz rivojlana olmaydi. Fan-texnika taraqqiyotisiz jamiyat taraqqiyotini ta'minlash mumkin emas. Shu maqsadda Prezidentimiz uzluksiz ta'limning barcha jabhalarini to'liq isloh qilish, ta'lim sifati va samaradorligini oshirish tarafdori. Buning uchun barcha moddiy va ma'naviy yuk davlatning o'ziga tushdi. 
Davlatimizning ta'lim va ilmiy siyosati, aslida, aqlning yangiligi, intellektual salohiyatning yangilikidir. Bu kelajak yaratuvchilari uchun o'ziga xos siyosiy, ma'naviy, iqtisodiy va ijtimoiy yangilikdir. 
BIZ YOSHLAR TARBIYASIGA BEFARQ BO'LMASLIGIMIZ KERAK.
 Joriy yilning 5 aprel kuni xalq ta'limi sohasidagi islohotlar natijalarini tahlil qilish maqsadida videokonferensiya o'tkazildi. Bu sohada bir qator kamchiliklar haqida so'z yuritildi. Eng muhimi, umumta'lim maktablarida ta'lim sifati va samaradorligini oshirish borasida qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Xususan, butunlay yangi o'quv dasturlarini yaratish, ta'limda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish zarurligi ta'kidlandi. Yaqin uch-to'rt yil ichida maktablardagi barcha sinf o'qituvchilari yangi metodika bo'yicha dars berishlari rejalashtirilgan. Shu maqsadda o'qituvchilarni yangi usullarda tayyorlash uchun har bir viloyatdagi malaka oshirish markazlari negizida Milliy ta'lim markazlari tashkil etiladi. Ular aniq va tabiiy fanlar sohasida xorijdan eng malakali mutaxassislarni jalb etadi. Har bir viloyatda mahalliy maktab o'qituvchilari malakasini oshiradigan" murabbiylar guruhi " tuziladi. Murabbiylarga oylik maoshining yuz foizigacha to'lanadi. Ushbu yangi tizimni joriy etish uchun qo'shimcha 100 million dollar ajratiladi. Abdulla Avloniy ilmiy tadqiqot instituti Respublika Xalq ta'limi markaziga aylantirilib, Toshkent Davlat Pedagogika universiteti bilan yagona tizimga birlashtiriladi.
Umumta'lim maktablarining moddiy-texnik bazasi tubdan yaxshilanadi. Keyingi o'quv yili boshiga qadar 960 ta maktabda kompyuter sinflari tashkil etilib, ularning 740 tasi qayta jihozlanadi. Hammasi bo'lib besh mingdan ortiq kompyuter sinflari yangilanadi. Respublika byudjetidan 200 mlrd. so'm, mahalliy byudjetlardan ham xuddi shunday mablag ' ajratiladi. Aytish mumkinki, bu juda katta voqea, davlatning ta'limga bo'lgan e'tiborining yorqin namoyonidir. 
Maktab ta'limi haqida gapirganda, biz bugungi va kelajagimizga katta umid bilan qaray boshlaymiz. Chunki biz Aristotelning: "Vatanning taqdirini yoshlar tarbiyasi hal qiladi, degan so'zlarini hech qachon unutmaymiz."Shuning uchun hech birimiz, ayniqsa, ota - onalar va biz-pedagoglar hech bo'lmaganda bir lahzaga yoshlar tarbiyasiga befarq bo'lishga haqqimiz yo'q. 
Oliy ma'lumot haqida gapirganda, mamlakatimiz kelajagi, barcha sohalardagi muvaffaqiyatlar bilimli, zamonaviy fikrlaydigan, o'z sohasining yetuk mutaxassislari va, albatta, g'oyaviy jihatdan tayyor, haqiqiy vatanparvar, o'z millatini qadrlaydigan insonlarga bog'liqligini ta'kidlashdan charchamaymiz. 
Oliy ta'lim aynan shunday yuksak vazifani bajarishi kerak. Joriy yilning 4 mart kuni universitet talabalarini ish bilan ta'minlashning ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan videokonferensiya bo'lib o'tdi.

So'nggi yillarda mamlakatimizda qashshoqlikni kamaytirish va kambag'allarni ijtimoiy himoya qilish jarayoni avj olmoqda. Oliy o'quv yurtlarida tahsil olayotgan kam ta'minlangan talabalarga alohida e'tibor qaratish, ularni jamiyatning faol fuqarolariga aylantirish davlat ijtimoiy siyosatining yangi yo'nalishiga aylandi. 
Hozirgi kunda universitetlarda 820,000 talaba tahsil olmoqda. Prezidentimiz nomidan talabalarning ijtimoiy ahvoli o'rganilib, 100 mingga yaqin kishi ish va qo'shimcha daromadga muhtojligi aniqlandi. Ular orasida 7500 etim yoki nogiron talabalar bor. Yana 4500 nafar o'g'il-qiz turli ijtimoiy nafaqalar bo'yicha "kitoblar" ga kiritilgan. 
Talabalarning bo'sh vaqtlarida ijtimoiy foydali mehnat bilan shug'ullanishlari uchun oliy ta'limda nazariya va amaliyot birligini ta'minlash choralari ko'rilmoqda. Bunday holda, kam ta'minlangan talaba, birinchi navbatda, o'zining ba'zi ijtimoiy muammolarini hal qila oladi. Ikkinchidan, unumdorlik kasb mahoratini egallash orqali sohani chuqur o'rgangan mutaxassis sifatida shakllanadi.
Mutaxassislikka qarab, talabalarni o'z mutaxassisligi bo'yicha ishga joylashtirish amaliyoti har tomonlama oqlanadi. Pedagogik ta'lim tizimida tibbiyot talabalari, shuningdek muhandislik mutaxassislari, qishloq xo'jaligi mutaxassislari, me'morlar, aloqa, transport, iqtisodiyot mutaxassisliklari bo'yicha ishlashda ham nazariy, ham amaliy ko'nikmalar belgilanadi. Ular aqliy qobiliyatlarni, intellektual qobiliyatlarni rivojlantiradi. Eng muhimi, o'quvchilar tanlagan kasbiga bo'lgan mehrini oshiradi. Ular katta ishtiyoq bilan ishlaydi. Bu sevgi va ehtiros insonni mukammal qiladi. Bu uning irodali, g'ayratli, tashabbuskor shaxs sifatida shakllanishiga asos bo'lib xizmat qiladi. 
Davlatimiz rahbarining ta'lim sohasidagi muammolarga bag'ishlangan navbatdagi videokonferensiyasini tomosha qilar ekanman, bir zum e'tiborimni tortdi. Prezident mahalliy rahbarlarga katta ishonch va qat'iyat bilan qaraydi. Zero, davlat taraqqiyoti strategiyasini amalga oshirishni joylarda tashkil etadigan, uni samarali natijalarga olib keladigan tashkilot va muassasalar rahbarlaridir. 
Prezidentimiz xalq ta'limi sohasidagi islohotlar haqida gapirar ekan, shunday dedi: "agar rahbar va o'qituvchilar yangi O'zbekistonga mos harakat qilsalar, biz farzandlarimizni zamon talablariga mos qilib tarbiyalashimiz mumkin bo'ladi. Xalqimiz bizga o'zining eng katta boyligi - avlodlarini ishonib topshiradi. Bu katta mas'uliyat. Buni sezsak, o'zimizni qiynab, maktabni isloh qilsak, kelajakka poydevor qo'yamiz."Bu bayonotda ma'lum bir mantiq mavjud. Biz millat kelajagi uchun mas'ulmiz. Kelajakni farzandlarimiz yaratadi. U unga egalik qiladi. Farzandlarimizni, xalqimiz avlodlarini tarbiyalab, kelajak poydevorini qo'ymoqdamiz. Xalq o'z kelajagini maktabga, hayotining davomchisi va nasl-nasabiga beradi. Maktabdagi muhit uning rahbariga bog'liq. Har bir rahbar o'z tashkilotida o'ziga xos muhit yaratadi. Shu bilan birga, bizga aqlli, tashabbuskor, mas'uliyatli va uyushgan rahbarlar kerak. 
Davlatimiz rahbari oliy ta'lim muammolari haqida gapirar ekan, shunday dedi: "universitet-katta oila. Ushbu oilaning boshlig'i rektor. Ota-ona sizga eng katta boyliklarini, farzandini ishonib topshirgan. Shuning uchun rektorlar har bir talaba bilan shaxsan uchrashishlari kerak. U haqiqiy vaziyatni, har oy talabalarning oilaviy ahvoli, o'qish shartlari, ularning muammolari va takliflari to'g'risida hisobotlarni biladi va bu masala uchun shaxsan javobgardir", dedi u. Demak, ta'lim sifati va samaradorligi har bir muassasada ishning qanday tashkil etilganligi, muammoning mohiyatini qanchalik anglaganligi va muammolarni hal etishda oldimizga qo'yilgan vazifalarning bajarilish darajasiga bog'liq. Izchillik va doimiy ishlashni talab qiladigan bu o'ta murakkab, mas'uliyatli vazifani chuqur anglaydigan kadrlar haqida ko'p o'ylayman. 
Yaqinda Samarqand Davlat chet tillar instituti rektori Ilxomjon To'htasinovning "yangi O'zbekiston" gazetasida bir maqolasini o'qib qoldim. Umuman olganda, ta'lim tizimi menga begona emas. Universitetlar bilan aloqalarim kuchli. Jumladan, Samarqanddagi bir qator oliy o'quv yurtlari faoliyatidan yaxshi xabardorman. Ushbu maqolani o'qib bo'lgach, mas'uliyat, vazifani o'z vaqtida va sifatli bajarish, ichki resurslardan keng foydalanish, qiyin sharoitlarda tashkiliy ishlarni maqsadga yo'naltirish qobiliyati, avvalambor, hamma narsa har bir tashkilot rahbariga bog'liqligini yana bir bor angladik. Ishlayotganda To'htasinovning o'zi bilan gaplashdim. Men uning qiyofasida fikrlari tiniq, ehtirosli, chaqqon va Jasur bir rahbarni ko'rdim. Xalqimiz orasida bir gapimiz bor: "kim ishlashni xohlasa, imkoniyat izlaydi, kim xohlamasa, bahona izlaydi."Haqiqiy rahbar javobgarlikdan qo'rqmaydi, imkoniyatlarni izlaydi. 
Oliy ta'lim muassasalarida talabalarni ish bilan ta'minlashning ustuvor yo'nalishlari bo'yicha videokonferensiyadan so'ng Samarqand Davlat chet tillar instituti bandlik markazi tomonidan fakultetlararo so'rov o'tkazilib, ijtimoiy bosim tufayli ishga muhtoj 843 nafar talaba aniqlandi. Bir oy mobaynida ijtimoiy himoyaga muhtoj 200 nafar talaba Institut bo'sh ish o'rinlari, turli ta'lim va til markazlari, ta'lim muassasalarida ish bilan ta'minlandi. Muhtoj qolgan 643 nafar talabani ishga joylashtirish rejalari ishlab chiqilgan. Ularni institutning Narpay va Payariq viloyatlaridagi til markazlari va filiallarida ishga joylashtirish rejalashtirilgan. 150 ta talabani til bilish darajasiga ega bo'lgan talabalarni kamida ukituvchi va ukituvchi faoliyatiga jalb etish orqali ishga qabul qilinishi bayon etilgan. 
Institutning ichki resurslaridan kelib chiqqan holda, talabalarni pullik malaka oshirish kurslari, turli to'garaklar, axborot texnologiyalari kurslari, sport, tikuvchilik va boshqa turli xil xizmatlarni tashkil etish uchun bepul xonalar bilan ta'minlash, shu bilan yana 40 nafar talaba ish bilan ta'minlash rejalashtirilgan. 
E'tiborlisi, institut hozirgi kunda 100 ga yaqin nufuzli xorijiy oliy o'quv yurtlari bilan hamkorlik qilmoqda. Talabalarni ish bilan ta'minlash, xorijiy tajribani o'rganish, eng rivojlangan davlatlarda ilg'or texnologiyalarni o'zlashtirish maqsadida Germaniyadagi qator ta'lim muassasalari bilan hamkorlik yo'lga qo'yilgan.
Jumladan, talabalar bandligini ta'minlash maqsadida, shartnoma B1 kam bo'lmagan xalqaro darajada nemis tili bilim bilan yosh bitiruvchilarini yollash bo'yicha nemis bandlik organlari Simson xususiy Akademiyasi va Globalconsalt bilan erishilgan edi, va keyin ularning ish bilan. Yaxshiyamki, bizning nemis hamkorlar uchun o'rgatish taklif 3 oy, sayohat uchun to'lov, turar joy va 3 ovqat, bir kun, shuningdek viloyatida bir oylik ish haqi sifatida 1000-1800 evro.
29 mart kuni Simson xususiy Akademiyasi, Tyuringiya malakali ishchilarni tanlash bo'yicha mintaqaviy agentligi va Samarqand Davlat chet tillar instituti vakillari bilan uchrashuvda professional qayta tayyorlash markazini tashkil etish to'g'risida kelishuvga erishildi va hamkorlik to'g'risida memorandum imzolandi.
Hamkorlik doirasida nemis tili bo'yicha 1-darajali bitiruvchilar Germaniyaning nufuzli firmalarida turli sohalarda dastlabki olti oylik amaliyotni o'taydilar. Ikki tomonlama ta'lim sifatida bitiruvchilar bir vaqtning o'zida kasbni egallaydilar va nemis tilini mukammal egallaydilar. Bu esa bitiruvchilarga kelgusida o'z faoliyatini xalqaro standartlarga muvofiq davom ettirish imkonini beradi. Samarqand Davlat chet tillar instituti misolida fikrlarimiz Ummondagi bir tomchi xolos. Biz buyuk maqsadlarga erishish uchun sa'y-harakatlar samaradorligini oshirishni nazarda tutmoqdamiz.
Shunday ekan, rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasini o'rganish, modem sivilizatsiyasi talablari darajasida kadrlar tayyorlash buyuk kelajagimizning tayanchi ekanligini doimo yodda tutishimiz kerak. Iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot kuchli, bilimli, o'z millatini sevadigan va vijdonli kadrlar bilan ta'minlanadi. Davlatimiz rahbari ta'kidlaganidek, faqat yuksak intellektual salohiyat va katta intellektual qobiliyatgina yangi O'zbekistonning jahon hamjamiyatidagi o'rnini mustahkamlaydi. Bu esa uning eng rivojlangan mamlakatlar safiga qo'shilishiga yo'l ochadi. Demak, ong yangiliklari, tafakkur va bilim yangiliklari barcha yutuqlarimizning asosidir.