Suv-botqoq erlar: tabiiy tamponlar, himoya to'siqlari

Ekologik xavfsizlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash, shuningdek, iqlim o'zgarishi jarayonlariga moslashish, biologik xilma-xillikni tiklash va saqlash uchun ishonchli yo'lni tanlash 2001 yilda O'zbekiston xalqaro ahamiyatga molik suv - botqoq hududlari to'g'risidagi Konventsiyaga asosan suv qushlari uchun yashash joyi (yoki Ramsar konventsiyasi) sifatida qo'shildi-birinchi global tabiiy resurslarni muhofaza qilish va saqlash bo'yicha kelishuv.
 
Konventsiya suv-botqoq ekotizimlarini saqlash va ulardan muvozanatli foydalanishning barcha jihatlarini qamrab oladi, olimlarning fikriga ko'ra, biologik xilma-xillikni saqlash va inson hayotini ta'minlash uchun muhim bo'lgan yer biomassasining katta qismi to'plangan.
Mamlakatimiz hududi turli xil tabiiy ekotizimlar bilan ajralib turadi. So'nggi o'n yil ichida vaziyatni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki: biologik xilma-xillikni yo'qotish, uning mahsuldorligi va ekotizim xizmatlari funktsiyalarining pasayishining asosiy sabablari sezilarli darajada o'zgarmadi. Suv-botqoq erlariga kelsak, ular boshqa ekotizimlarga qaraganda tezroq yo'q qilinadi yoki buziladi. Ming yillar davomida botqoqlar quritilishi va qishloq xo'jaligi dalalariga aylantirilishi kerak bo'lgan joylar sifatida qabul qilingan. Iqlim inqirozi, er osti suvlarini qazib olish, yong'inlar va dengiz sathining ko'tarilishi bilan birgalikda bu WBUNI dunyodagi eng zaif ekotizimlardan biriga aylantirdi. So'nggi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, o'tgan asrda dunyodagi vetlandlarning 64 foizi yo'q bo'lib ketgan; suv va er resurslari, qishloq xo'jaligi, sanoat va o'sib borayotgan shahar aholisining o'sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun har yili mavjud erlarning bir foizi yo'qoladi.
Bunday ekotizimlardan oqilona foydalanish vositasi boshqaruv rejalari,tabiatni boshqarish rejimlari. Shu nuqtai nazardan, asosan suv qushlarining yashash joyi sifatida xalqaro ahamiyatga ega bo'lgan suv-botqoq erlari to'g'risidagi Konventsiya VBUNI himoya qilishning asosiy mexanizmi hisoblanadi.
2016-2021 yillarda suv qushlari va suv yaqinidagi qushlarning magistral va parvoz yo'llarini, ularning ommaviy uyalash joylarini muhofaza qilish bo'yicha Milliy majburiyatlarni bajarishda O'zbekistonning asosiy yutug'i Ramsar konventsiyasiga ikkita suv ombori - Tudakul va Kuymazarning kiritilishi hisoblanadi. Qizilqum cho'lining janubi-g'arbiy qismida joylashgan bu hududlar asosiy ornitologik hududlar ro'yxatiga kiritilgan va asosan mavsumiy migratsiya davrida va qishda suv-botqoq qushlari uchun jozibali hisoblanadi.
 
Tabiiy resurslar vazirligining Navoiy viloyati boshqarmasi ma'lumotlariga ko'ra, hozirgi vaqtda Ramsar ro'yxatiga umumiy maydoni 590 400 ga bo'lgan O'zbekistonning uchta suv hududi kiritilgan. 2019 yil avgust oyida unga umumiy maydoni 32 ming ga bo'lgan Kuymazar va Tudakul suv omborlari ham kiritilgan. ushbu nominatsiyani tayyorlash 2011 yilda Ramsar konventsiyasining kichik grantlar dasturi doirasida boshlangan, ammo texnik sabablarga ko'ra u faqat sakkiz yildan keyin yakunlandi.
So'nggi besh yil ichida o'tkazilgan qushlarni hisobga olish asosida ko'chib yuruvchi qushlarning o'rtacha yillik soni 40 mingdan oshadi. Qushlarning 229 ga yaqin turi qayd etilgan, ulardan 24 tasi O'zbekiston Respublikasining qizil kitobiga kiritilgan. Shuningdek, ushbu hududlarda yo'q bo'lib ketish xavfi ostida bo'lgan hayvonlar (jayronlar) va baliqlar (Amudaryo katta belkurak) mavjud.
Tudakul va Kuymazar ko'llarining ixtiofaunasi bir xil, deydi mutaxassislar. Suv havzalarida qayd etilgan baliqlarning 27 turidan ettitasi qizil kitobga kiritilgan. 2000 yildan 2020 yilgacha Tudakul suv zonasida va uning atrofida 40,320 dan 168,533 gacha suv qushlari qishlashdi va botqoq hududi ularning ko'plab turlari, shu jumladan marmar choy uchun ko'payish joyi edi. Bu erda siz oq yuzli g'ozni ham topishingiz mumkin. Shu bilan birga, ushbu hududlar oq ko'zli sho'ng'in, oddiy qoshiq, kichik kormorantni ko'paytirish uchun juda muhimdir.
Kuymazarning Markaziy va Shimoliy qismlarida kormorantlar, gullalar va yirtqich qushlarning yashash joylari uchun kichik orollar mavjud. Suv ombori yovvoyi o'rdakni qishlash uchun O'zbekiston va Markaziy Osiyodagi asosiy hududlardan biridir. 1996 yildan 2020 yilgacha har yili 150 minggacha suv qushlari uchib kelgan.
Tudakul ko'lida baliq ovlash havzalari va fermer xo'jaliklari, shu jumladan ovchilik, quyon va boshqa hayvonlar bilan ovlanadigan joylar tashkil etilgan. Shuningdek, suv-botqoq hududidagi botanika xilma-xilligi 58 turdagi o'simliklar bilan ko'rsatilgan.
- Har bir ekotizimda ma'lum o'simliklar va hayvonlar jamoalarining rivojlanishi va ishlashini belgilaydigan tabiiy komponentlar majmuasi mavjud, - deya izoh beradi O'zbekiston Respublikasining "jonli tabiat" ("yovvoyi tabiat") bioekologik markazi jamoat birlashmasi rahbari, 2021-2024 yillarda Markaziy Osiyo Ramsar mintaqaviy tashabbusi Muvofiqlashtiruvchi qo'mitasi a'zosi Ishmamat Tagaev. - O'zbekiston ekologik mintaqaviy va xalqaro jarayonlarning, shu jumladan Ramsar konvensiyasi bo ' yicha majburiyatlarni bajarishning faol ishtirokchisi hisoblanadi.
Hukumatning 2019 yil 11 iyundagi qarori bilan tasdiqlangan 2019-2028 yillarda O'zbekiston Respublikasida biologik xilma-xillikni saqlash strategiyasining maqsadlaridan biri 2029 yilgacha biologik xilma-xillikni saqlash va barqaror foydalanish, ekotizimlarning ishlashi va ularga asosiy xizmatlarni taqdim etishni ta'minlash bo'yicha samarali va shoshilinch chora-tadbirlarni ishlab chiqishdir.
Dunyoda qushlarning 10694 turi mavjud bo'lib, ulardan 420 ga yaqini respublika hududida, shu jumladan mavsumiy ravishda, ya'ni migratsiya paytida uchraydi. O'zbekistonning 500 ko'l va 500 dan ortiq suv omborlarida 200 dan ortiq tur yashaydi.
Ramsar konventsiyasini qabul qilishdan maqsad inson va atrof-muhitning o'zaro bog'liqligini ta'minlash, suv-botqoq erlarining iqtisodiy, madaniy va rekreatsion ahamiyatini oshirish, suv qushlarini xalqaro resurs sifatida ko'rish va xalqaro hamkorlik darajasida istiqbolli milliy bioekologik siyosatni muvofiqlashtirishdir. Natijada, har qanday mavsumda suv qushlari uchun yashash joyi sifatida to'rtta tabiiy qo'riqxona xalqaro ahamiyatga ega bo'lgan suv-botqoq erlari ro'yxatiga kiritilgan.
Konventsiya qabul qilingandan keyin nima o'zgardi, qushlarning yashash sharoitlari qanchalik yaxshilandi va tegishli botqoq erlardan oqilona foydalanish orqali suv qushlari soni o'zgardi?
Milliy qonunchilikda, xususan, "hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to'g'risida", "o'simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to'g'risida" va "o'rmon to'g'risida" gi qonunlarda quyidagi qoidalar mavjud: agar hayvonlar, o'simliklar dunyosi va o'rmon to'g'risidagi qonun hujjatlarida boshqa qoidalar belgilangan bo'lsa, unda xalqaro shartnoma qoidalari qo'llaniladi.
Savol tug'iladi: Konventsiya talablari qanchalik bajariladi? Jumladan, "jonli tabiat" jamoat birlashmasi O'zbekiston Respublikasi tabiiy resurslar vazirligining Navoiy viloyat boshqarmasi bilan birgalikda Tudakul suv omborining avifauna holatiga yer egalari va turizm sub'ektlarining ta'sirini kamaytirishga qaratilgan loyiha ishlarini rejalashtirdi. Shunday qilib, ushbu xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning korxonalari faoliyati optimallashtiriladi, chunki Konventsiya qoidalariga ko'ra, davlat manfaatlari tufayli tomon ro'yxatdan chiqarib tashlangan yoki unga kiritilgan suv-botqoq erlarini qisqartirgan hollarda, buning natijasida yuzaga keladigan suv-botqoq resurslarining yo'qolishini qoplashi kerak. Shuningdek, suv qushlari uchun qo'shimcha tabiiy zaxiralarni yaratish, ularning ma'lum bir hududda yoki boshqa joyda yashash joylarining etarli qismini himoya qilishni ta'minlash. Bu BMTning suv-botqoq erlarini tiklash jarayoniga e'tibor qaratish va aniq vazifalarni belgilashga qaratilgan chaqirig'iga mos keladi.
Butunjahon suv-botqoq kuni (har yili 2 fevralda nishonlanadi) O'zbekiston Respublikasi tabiiy resurslar vazirligining Navoiy viloyat boshqarmasi Tudakul suv zonasida media tadbirini tashkil etdi. Bu yilgi mavzu "tanazzulga uchragan botqoq erlarni qayta tiklash va tiklash" ekanligini hisobga olib, ekspertlar OAV vakillariga ushbu yo'nalishda olib borilayotgan ishlar haqida gapirib berishdi.
- Joriy qishda biotexnologik tadbirlar tashkil etildi, - deydi O'zbekiston Respublikasi tabiiy resurslar vazirligining Navoiy viloyati boshqarmasi bo'lim boshlig'i Furkat Kodirov. -Suv-botqoq zonasida qushlarni qishlash uchun sharoit yaratish uchun, qattiq muzlash joylarida teshiklar kesilib, yo'llar, uchish yo'llari yotqizildi, sun'iy uyalar tashkil etildi. Shuningdek, milliy gvardiya va ichki ishlar boshqarmalari bilan birgalikda qo'shma reydlar o'tkazildi. Noqonuniy ov qilish, shu jumladan o ' zbekiston Respublikasining qizil kitobiga kiritilgan qushlarni otish hollari aniqlangan. Qo'riqlanadigan hududda noqonuniy baliq ovlash to'g'risida 11 ta ma'muriy protokol tuzildi. Tabiatga zarar yetkazganlik uchun 21 million va 11 million so'm miqdorida jarima solindi. Shuningdek, Davlat inspektorlari Tudakul suv zonasida joylashgan sayyohlik ob'ektlarida profilaktika ishlarini olib borishmoqda.
Yuqorida aytilganlarning barchasidan kelib chiqadiki, Ramsar ro'yxatiga kiritilgan botqoq erlardan oqilona foydalanish kerak.