Ўзбекистонда тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш мустаҳкамланиб, бизнес юритиш юки камайтирилмоқда

Президент Шавкат Мирзиёев раислигида 15 апрел 2022 йилда ўтказилган видеоконференсия озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кўпайтириш ва тадбиркорлик учун қўшимча шарт-шароитлар яратиш орқали бозорларда нарх барқарорлигини таъминлашга бағишланди, деб ёзади експерт. –Амалга оширилаётган ислоҳотлар жараёнида тадбиркорликка анъанавий тарзда еътибор кучайди. Ўзбекистонда рўйхатга олинган кичик бизнеснинг ўсиш динамикаси ҳам шундан далолат беради. 2021 йилда 503 минг компания ташкил етилди (2016 йилда - 278 минг). Ҳаммаси бўлиб, ҳозирда 1,5 миллионга яқин тадбиркор мавжуд бўлиб, улар беш миллионга яқин иш ўринларини яратдилар. 

Ўтган йилнинг 20 август куни давлатимиз раҳбарининг тадбиркорлар билан илк очиқ мулоқоти чоғида солиқ солиш, ердан фойдаланиш, бизнесни соддалаштириш, експортни қўллаб-қувватлаш ва хусусий бизнесни ташвишга солаётган бошқа масалалар муҳокама қилинди. Ўша пайтда тадбиркорлик субъектларидан тадбиркорлик субъектларини молиялаштириш ва кредитлаш, солиққа тортиш, ер ажратиш, инфратузилмага кириш, лицензия ва рухсатномалар олиш каби йўналишларда 15 мингдан ортиқ мурожаат, савол ва таклифлар келиб тушган. Йиғилиш якунлари бўйича тегишли кўрсатмалар берилиб, аниқ вазифалар белгиланди. 
15 апрел куни бўлиб ўтган видеоконференсия давомида тадбиркорларни қўллаб-қувватлашга доир қўшимча чора-тадбирлар муҳокама қилинди. Солиқ юкини камайтириш, тадбиркорлар учун текширишлар ва талаблар, рухсатномалар беришни соддалаштириш, експорт қилувчиларни қўллаб-қувватлаш, ҚҚС қайтарилиши ва кредитлаш жозибадорлигини оширишга қаратилган қатор ташаббуслар илгари сурилган. Шунингдек, жойлардаги давлат идораларининг тадбиркорликни ривожлантириш соҳасидаги муаммоларни ҳал етиш борасидаги ишлари юзасидан танқидий фикр-мулоҳазалар билдирилди, уларни ҳал етишнинг аниқ муддатлари белгилаб олинди.

Солиқлар, текширувлар ва рухсатномалар
Йиғилишда 1 йил 2022 июндан бошлаб солиқ маъмурияти ва тадбиркорлар учун текширувлар тизими соддалаштирилганлиги еълон қилинди. Шундай қилиб, мол-мулк солиғини ҳисоблаш тизимининг бозор тамойилларига ўтишини ҳисобга олган ҳолда, самарасиз фойдаланиладиган объектларга қўшимча юқори солиқ ставкаларини қўллаш тартиби бекор қилинади. Шунингдек, инновациялар Ққсга таъсир кўрсатди, яъни айланмаси 1 миллиард сўмдан ортиқ бўлган корхоналарга олдиндан таҳлил ва текширишсиз автоматик равишда қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) тўловчиси мақоми берилади ва юқори хавфли зонадаги солиқ тўловчиларга ҚҚС сертификати тўхтатилишидан олдин бу ҳақда хабар берилади. 
Яна 22 турдаги текширишлар тадбиркорлик фаолиятига асоссиз аралашувларнинг олдини олиш учун фақат бизнес-Омбудсманнинг рухсати билан амалга оширилади. Турли хил рухсатномаларни бериш талаблари соддалаштирилади. Масалан, агар биз амалдаги санитария меъёрларини таҳлил қилсак (ва уларнинг 200 таси мавжуд), унда маълум бўлишича, 20 таси кузатилмайди. Бу, айниқса, овқатланиш корхоналари, шунингдек етказиб бериш хизматлари учун санитария талабларига тааллуқлидир. Шундай қилиб, овқатланишнинг муаммоли жиҳатлари ескирган қонунчиликдир: катта солиқ юки (овқатланиш тўққиз турдаги солиқларни тўлайди), шунинг учун ушбу бизнеснинг бир қисми "соя" га киради, шунингдек, коррупция учун қулай муҳит яратадиган кўплаб текширувлар. Шу муносабат билан кўплаб ёндашувлар қайта кўриб чиқилмоқда ва қонунчиликдаги ескирган фикрлар ва талаблар бекор қилинади. 

Експортчиларни қўллаб-қувватлашда
Експорт қилувчиларни қўллаб-қувватлаш, хусусан, Ққсни қайтариш муаммосини ҳал қилиш орқали ортади. Шундай қилиб, соддалаштирилган механизмдан фойдаланиш режалаштирилган: Ққснинг 80 фоизи етти кун ичида қўшимча текширувларсиз қайтарилади (илгари - 60 кун ва етти кунлик тезлаштирилган қайтариб бериш тартиби фақат експорт қилувчиларнинг айрим тоифалари учун мавжуд еди). 
Президентнинг 6 йил 2022 апрелдаги" ташқи савдо фаолияти иштирокчиларини қўллаб-қувватлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида " ги қарорига биноан, 1 йил 2023 апрелгача юқори қўшимча қийматга ега товарларни експорт қилувчи маҳаллий корхоналарга transport харажатларини қоплаш учун субсидиялар берилади, бу ерда яқин хорижга експорт қилиш учун улар транспортнинг 50 фоизини ташкил қилади харажатлар ва Европа Иттифоқи мамлакатларига - 70 фоизгача. Бу логистика харажатларини камайтириш, юқори қўшимча қийматга ега експорт қилинадиган маҳсулотлар ҳажмини ошириш ва хорижий мамлакатлар бозорларида рақобатбардошлигини ошириш имконини беради. 
Юзага келаётган муаммоларни зудлик билан ва ўз вақтида ҳал етиш учун експортчилар билан мулоқот қилиш учун доимий штаб ташкил етилади. Штаб-квартирада "1094"қисқа рақами орқали қўнғироқ қилиш маркази ташкил етилади. 

Ердан фойдаланиш ва кредитнинг мавжудлиги
Вилоятлардаги учрашувларда тадбиркорлар мингдан ортиқ муаммоли масалаларни (арзон кредитлаш, солиқ маъмурчилиги, ер ажратиш ва бошқалар) тилга олишди. Ер участкаларини електрон ауксионлардан сотишга алоҳида еътибор қаратилмоқда. 35 мингта ер участкаси електрон тизимга киритилганига қарамай, Навоий, Сирдарё, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳрида бирорта ҳам бундай участка кимошди савдосига қўйилмаган. Ҳокимларга бу масалага тўла масъулият билан муносабатда бўлиш топширилди.
Давлатимиз раҳбари о ъ тган йили давлат мулки обектларини улар жойлашган ер билан биргаликда ягона мулк мажмуаси сифатида кимошди савдосига қо ъ йиш бо ъ йича ко ъ рсатма берди, бинони сотиб олган тадбиркорлар ҳам о ъ зига туташ ерга хусусий мулк ҳуқуқи асосида егалик қилиши мумкин. 
Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида маҳаллалар кесимида бўш турган участкаларни аниқлаш, касб-ҳунар ташкилотларини жалб етган ҳолда лойиҳаларни шакллантириш ва ер участкаларини сотиш ишларини мувофиқлаштирувчи ишчи гуруҳ тузилган. 
Молиявий ёрдам самарадорлиги учун Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги тадбиркорликни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш Давлат жамғармасига қўшимча маблағлар йўналтирилади. Шундай қилиб, хизмат кўрсатиш соҳасида Ўзбекистон ташқи иқтисодий фаолият миллий банки тадбиркорларга бериладиган кредитлар учун молиявий ресурсларни жалб етади. Кредит суммаси беш миллиард сўмгача бўлади. Шу билан бирга, кредит ставкаси белгиланган фонддан қопланишни ҳисобга олган ҳолда 18 фоиздан ошмайди. 
Шу билан бирга, ҳудудлардаги кичик ва ўрта бизнес лойиҳаларини молиялаштириш учун 300 million Ақш доллари миқдорида маблаг ъ ажратилади. Ушбу маблағлар миллий валютада тадбиркорлар учун енг яхши шароитларни таклиф етувчи банкларда етти йил муддатга 10 фоиз миқдорида жойлаштирилади. Шу билан бирга, тадбиркорга тақдим етилган кредит бўйича ставка 14 фоиздан ошмайди. 

Ишбилармонлик фаоллиги кўрсаткичлари ошмоқда
Ислоҳотлар давомида хусусий бизнесни қўллаб-қувватлаш ва маъмурий тўсиқларни бартараф етишга қаратилган икки мингга яқин қонун, фармон ва қарорлар қабул қилинди. 114 та лицензия ва рухсатномалар бекор қилинди, рухсат олиш тартиб-қоидалари соддалаштирилди ва уларни бериш муддатлари ўртача икки бараварга узайтирилди. Кераксиз текширувлар ҳам бекор қилинди, нақд пул, валюта ва хом ашё айланмаси билан боғлиқ чекловлар бекор қилинди.
Ижобий таъсирларни CЕИР томонидан ҳар ойда ҳисоблаб чиқилган иқтисодий кўрсаткичларда, масалан, Германиядаги ИФО институтининг ишбилармонлик муҳити индексининг методологиясига мувофиқ амалга оширилган ишбилармонлик фаоллиги индекси (ИДА) ва ишбилармонлик муҳити индексида кузатиш мумкин. 
Шундай қилиб, 2022 йил март ойида ИДА минтақалар ва пойтахтда ўтган ойга нисбатан 2,6 фоизга ўсди ва шу йилнинг феврал ойида бирлаштирилган ишбилармонлик муҳити кўрсаткичи 60 баллни ташкил етди, бу мамлакатдаги ишбилармонлик муҳитининг ҳолатини ижобий деб баҳолайди. 
1 йил 31 январдан 2022 мартгача солиқ тушумлари ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 17,4 фоизга ошди. Бу иқтисодиётдаги ижобий ўзгаришлар, жаҳон олтин бозоридаги нархлар конъюнктураси, солиқ маъмурияти тизимини такомиллаштириш, шу жумладан янги маъмурий воситаларни жорий етиш, жараёнларни рақамлаштириш ва автоматлаштириш, тадбиркорлик фаолиятини легаллаштириш ва солиқ қонунчилигига риоя қилиш тартибини соддалаштириш туфайли таъминланади. Ушбу даврда божхона тўловлари бўйича тушумлар 45,7 фоизга ошди, бу солиқ солинадиган import ҳажми ва валюта курсининг ошиши, божхона органлари томонидан тегишли тартиб-қоидаларни соддалаштириш, товарларни еркин муомалага чиқаришни жадаллаштириш ва божхона маъмуриятининг янги усулларини жорий етиш бўйича кўрилаётган чоралар билан боғлиқ. 
2022 йил бошидан буён товарларни експорт қилиш ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 12,2 фоизга ошди. Бу кимёвий моддалар, саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва озиқ-овқат маҳсулотлари експортининг ўсиш суръатлари ўсиб бориши билан боғлиқ. Иқтисодиётнинг реал секторидаги йирик лойиҳаларни кредитлаш ҳисобига тижорат банклари томонидан берилган кредитлар ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 8,5 фоизга ошди. Шунингдек, Ўзбекистон Республика товар-хомашё биржасида бензин, дизел ёқилғиси, прокат қора металлар, пахта толаси, қурилиш материаллари ва ундан ортиқ савдоларнинг кўпайиши ҳисобига битимлар ҳажмининг 43,8 фоизга ўсиши кузатилмоқда.

Ҳокимликлар ва жамоатчилик кенгашлари олдига вазифалар қўйилди
Учрашув давомида айрим ҳокимликлар томонидан тадбиркорлар фаолиятининг кўплаб асоссиз текширишлари танқидий баҳоланди. Шундай қилиб, Тошкентда 11 минг, Тошкентда 8 минг, Фарғонада 7 минг ва Сурхондарёда 6 минг текширув ўтказилди. Ҳокимларга бир ҳафта муддатда тадбиркорлар билан учрашиб, юзага келган масалаларни ҳал етиш топширилди.