Global innovatsion indeks: O'zbekiston-Janubiy Osiyo yetakchilari uchligida

So'nggi yillarda mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro'si tobora mustahkamlanib bormoqda. Prezidentning "O'zbekiston Respublikasining 2019-2021 yillarga mo'ljallangan innovatsion rivojlanish strategiyasini tasdiqlash to'g'risida" gi Farmonida belgilangan ustuvor vazifalar ijrosini ta'minlash natijasi uning iqtisodiy rivojlanishini e'tirof etish bo'ldi. 2020 yilda birinchi marta respublika Global innovatsion indeksda 93-o'rinni egalladi — bu Markaziy Osiyodagi yagona mamlakat.
2022 yilda Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (WIPO) tomonidan"kelajak-innovatsiyalarga asoslangan o'sish" nomi bilan e'lon qilingan Global innovatsion indeks ("GII — 2022") ko'rsatkichlari reytingida O'zbekiston 2021 yilga nisbatan to'rt pog'onaga ko'tarilib, 82-o'rinni egalladi. Natijada u tez ko'tarilgan mamlakatlarning top-10taligiga kirdi. Mubolag'asiz, bu mamlakatimizda mutlaqo yangi yo'nalishda amalga oshirilayotgan tub va izchil islohotlar natijasidir.
O'zbekiston 2030 yilga kelib Global innovatsion indeksda eng kuchli 50 talikka kirishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ygan. Umuman olganda, o'tgan yillar dinamikasi O'zbekistonning tez sur'atlar bilan o'sib borayotganini ko'rsatadi. Hozirgi kunda dunyoda 200 dan ortiq reyting monitoringi mavjud. Ulardan eng nufuzli biri Global innovatsion indeks (GII) hisoblanadi. Dunyoda sodir bo'lgan koronavirus pandemiyasi va mamlakatlar o'rtasidagi davom etayotgan mojarolar tufayli jahon intellektual mulk tashkiloti mamlakatlar iqtisodiyotini baholashda turli muammolar va qiyinchiliklarga duch kelmoqda. GII Kornell universiteti, Evropa biznesni boshqarish instituti, Butunjahon intellektual mulk tashkiloti va BMTning ixtisoslashgan agentliklari tomonidan birgalikda nashr etilgan. 2022 yilda "kelajak-innovatsiyalarga asoslangan o'sish" mavzusiga bag'ishlangan 15 — nashr 135 mamlakatning innovatsion reytingini taqdim etdi.
Jahon intellektual mulk tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra, Global innovatsion indeks — bu mamlakatlarning innovatsion imkoniyatlari va ko'rsatkichlari reytingi. Shu bilan birga, darajalar institutlar, inson kapitali va tadqiqotlar, infratuzilma, kreditlar, investitsiyalar, aloqa kabi mezonlarga muvofiq o'lchanadi.
Ta'kidlanganidek, Global innovatsion indeks ulkan tadqiqot bo'lib, u innovatsion rivojlanish darajasi bo'yicha mamlakatlar reytingini tuzadi. Odatda korporatsiyalar va hukumatlar uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi.
GII bir nechta subindekslarga bo'lingan bir nechta tarkibiy qismlardan iborat. Reyting ko'rsatkichlari mamlakatlar iqtisodiyotini qamrab oladi va 80 ga yaqin ko'rsatkichlar asosida aniqlanadi. O'zbekiston Respublikasining 2019-2021 yillarga mo'ljallangan innovatsion rivojlanish strategiyasining asosiy maqsadi inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan, ya'ni jahon iqtisodiy rivojlanishi bilan hamohangdir. Unda asosiy maqsad natijasi sifatida O'zbekistonning 2030 yilga kelib Global innovatsion indeks reytingiga ko'ra 50 ta ilg'or davlat tarkibiga kirishi ko'rsatilgan. Buni respublikaning xalqaro maydonda raqobatbardoshligi va uning innovatsion rivojlanish darajasini belgilovchi asosiy omil sifatida tan olish mumkin.
Ta'kidlash joizki, O'zbekiston Markaziy va Janubiy Osiyo mintaqasi (Hindiston-40, Eron Islom Respublikasi — 53 va O'zbekiston Respublikasi — 82) bo'yicha yetakchi davlatlar qatoriga kirgan yetakchi davlatga aylandi. 2021 yilda biz Janubiy Osiyo mintaqasi bo'yicha to'rtinchi o'rinni egalladik, bu yil Qozog'istonni ortda qoldirib, "kuchli uchlikning yangi ishtirokchisi"unvoniga sazovor bo'ldik.
Afsuski, daromad darajasi bo'yicha mamlakatimiz hali ham o'rtacha daromad guruhidan past bo'lgan mamlakatlar orasida o'ninchi o'rinda turadi. 2022-yil ko'rsatkichlariga ko'ra, O'zbekiston Markaziy va janubiy Osiyo mamlakatlari orasida "hududlar reytingi" da daromadlar bo'yicha o'ninchi va uchinchi o'rinlarni egallab, jami 27,4 ball oldi. 2021 yilda u 100 balldan 25 ballga ega edi.
Shunday qilib, Global innovatsion indeks ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekiston quyidagi ko'rsatkichlarga ega:
"GII-2022" reytingida — 82-o'rin,
kirish reytingida-68-chi,
chiqish reytingida-91-chi,
daromad darajasi o'rtacha ko'rsatkichdan past-10-o'rin.
Yalpi ichki mahsulotni sotib olish qobiliyati pariteti bo'yicha — 291,2 milliard dollar (o'sish — 103,2 foiz), aholi jon boshiga YAIM bo'yicha — 8,4 ming dollar (o'sish — 113,5 foiz).
O'tgan yilning 15-16 sentyabr kunlari Samarqandda Shanxay hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammiti bo'lib o'tdi. Sammitda ishtirok etuvchi davlatlar "GII-2022" reytingida unda quyidagi o'rinlarni egallaydilar: Xitoy — 11-o'rin, Rossiya — 47-o'rin, Hindiston-40-o'rin, Eron-53-o'rin, Armaniston — 80-o'rin, Qozog'iston — 83-o'rin, Pokiston-87-o'rin, Ozarbayjon — 93-chi, Qirg'iziston — 94-chi, Tojikiston-104-chi.so'nggi yillarda Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida O'zbekistonning faolligi oshishi (yuzdan ortiq bitim imzolanishi) xalqaro reytinglardagi mavqeimizni oshirishda muhim ahamiyat kasb etdi.
Markaziy Osiyo davlatlari bilan taqqoslaganda, O'zbekiston 2022 yilda birinchi marta innovatsion ishlanmalar bo'yicha birinchi o'rinni egalladi.
Hech shubha yo'qki, 2026 yilga kelib, agar biz yiliga o'rtacha 2,4 pog'onaga ko'tarilishni davom ettirsak, mamlakatimiz 50 ta eng kuchli tarkibga kiradi. Bundan tashqari, hozirgi vaqtda "GII-2022" reytingining eng yaxshi 50-ning pastki chegarasi 34 ga teng. Albatta, buning uchun siz oldinga borishingiz, tezlikni pasaytirmasligingiz, yangilik qilishingiz kerak bo'ladi.
O'zbekiston Global innovatsion indeksda 2020 yilga nisbatan to'qqiz pog'onaga ko'tarilishga muvaffaq bo'ldi.
"Institutlar" ning birinchi ko'rsatkichi bo'yicha ma'lumotlar bir bosqichga ko'tarildi (94 dan 63 gacha) (daraja — 57,3). Bu quyidagi parametrlar bo'yicha baholandi:
birinchidan, siyosiy vaziyat 52,1 yoki 94-o'rinda (siyosiy va operatsion barqarorlik-65,5 / 74, hukumat samaradorligi-38,8 / 98);
ikkinchi, Qonunchilik bazasi-50,7 yoki 104-ko'rsatkich (qonunlarning sifati — 21,3/123, qonun ustuvorligi-18,5/123, ishdan bo'shatish xarajatlari — 17,3 / 73);
uchinchi, biznes muhiti-69,2 yoki 21-ko'rsatkich (biznesni tashkil qilish qulayligi — 69,2/21, to'lovga layoqatsizlikni hal qilish qulayligi — ma'lumot yo'q).
Mamlakatda huquqiy bazani mustahkamlash va uning ustunligini ta'minlash bo'yicha ko'p ishlar qilindi. O'z navbatida, ushbu reytingda qonunchilikka "zaif"baho berilgan. Shu bois Respublika Kengashining xalqaro reytinglar va indekslar bilan ishlash bo'yicha yig'ilishida siyosiy-huquqiy sohada xalqaro reytinglar ko'rsatkichlarini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlar belgilandi. Ushbu parametr bo'yicha bizning biznes muhitimiz ko'rsatkichlari kuchli deb baholandi (21-o'rin).
Ikkinchi ko'rsatkich bo'yicha "inson kapitali va tadqiqotlari":
etti pog'onaga ko'tarilib, 30.8 yoki 65-o'rinni egalladi. Bu asosan:
 birinchisi, ta'lim darajasi 57,4 yoki 50-o'rin. Afsuski, ta'lim darajasi 2021 yilga nisbatan sakkiz pog'onaga kamaydi. Shu bilan birga, ba'zi mezonlarga ko'ra ma'lumotlar berilmaydi (ta'lim xarajatlari YaIMga nisbatan 4,9 foizni yoki 45 — o'rinni tashkil etadi;
davlat tomonidan moliyalashtirish / talaba, YaIMga nisbatan foiz sifatida-ma'lumotlar mavjud emas — o'rta ta'lim (maktab) ning davomiyligi yillar — 12,5/88, xalqaro talabalarni baholash dasturi-PISA shkalasi-ma'lumotlar mavjud emas; talaba — o'qituvchi nisbati, o'rtacha — 10,9/37);
ikkinchi, oliy ma'lumot-33,9 daraja yoki 54-o'rin (universitetlarga qabul, yalpi foizda — 15,9/101, fan va muhandislik yo'nalishlari bo'yicha bitiruvchilar, foizda — 36,9/6, universitetlarga kirish, foizda — 0,2/106);
uchinchi, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar (R & D)-1,2 daraja yoki 93-o'rin (tadqiqotchilar, FTE-ekvivalentdagi umumiy vaqt/kishi-439,9/ 73, ilmiy-tadqiqot ishlari xarajatlari, YaIMga nisbatan foizda-0,1 / 98, ilmiy tadqiqotlar va investorlar, million dollar — 0,0/38, QS reytingi-universitet — 0,0 / 72).
Reytingda talaba — o'qituvchi nisbati, fan va muhandislik yo'nalishlari bo'yicha bitiruvchilar — 6-o'rin (Hindiston — 11-o'rin, Rossiya — 14-o'rin) kabi ko'rsatkichlar kuchli.
Uchinchi ko'rsatkich bo'yicha "infratuzilma" 2021 yilga nisbatan besh pog'onaga ko'tarildi (daraja-41,7):
 birinchi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) — 76,1 daraja yoki 55-o'rin (AKT — 82,7/78 ga kirish, AKT — 62,3/66 dan foydalanish, hukumatning onlayn xizmatlari-78,2/46, elektron foydalanuvchilar — 81,0/46);
ikkinchi, infratuzilma-32,6 daraja yoki 56-o'rin (elektr energiyasini ishlab chiqarish — 1891,9/84, logistika-24,7/92, yalpi kapitalning shakllanishi, YaIMga nisbatan foiz sifatida — 40,6 / 6);
uchinchi, ekologik muvozanat-16,4 daraja yoki 117 — o'rin (YAIM/energiyadan foydalanish 5,2/118, atrof — muhitga ta'siri-38,2/77, ISO 14001 ekologik sertifikatlari, YaIMga nisbatan milliard dollar-0,1/125).
Ushbu ko'rsatkichlarning ba'zilari uchun biz eng yaxshi 50-o'rinni qo'lga kiritdik. Masalan, hukumatlar onlayn xizmatlar bo'yicha 46-o'rinni egalladi. Shu bilan birga, YaIMga nisbatan kapitalni shakllantirish darajasi ettinchi o'rinda (Rossiya — 59-chi, Qozog'iston — 24-chi). "Infrastruktura" indeksiga ko'ra, bizning ko'rsatkichlarimiz ko'p jihatdan kuchli tomonlarni namoyish eta oldi.
Xalqaro reytingning yana bir muhim ko'rsatkichi bo'yicha — to'rtinchi, "bozorning jozibadorligi" 36 pog'onaga — 33,9 darajaga yoki 60-o'ringa tushib ketdi. Bunda:
 birinchidan, kredit 7,1 yoki 119-o'rinda baholanadi (kredit olish qulayligi — ma'lumot yo'q, 2021 yilda — 65,0/61, xususiy sektorga ajratilgan ichki kredit YaIMga nisbatan foiz sifatida — 35,7/87, mikromoliyaviy yalpi kreditlar, YaIMga nisbatan foiz sifatida — 0,2/51);
ikkinchisi, investitsiyalar bo'yicha-2022 yil uchun ma'lumotlar taqdim etilmaydi. 2021 yilda u 70 deb baholandi yoki ma'lumotlar to'liq taqdim etilmadi (minoritar investorlarni himoya qilish qulayligi — 70.0/36, bozor kapitallashuvi, YaIMga nisbatan foizda-ma'lumotlar taqdim etilmaydi, venchur kapital investorlari, milliard dollarlik shartnomalar-ma'lumotlar taqdim etilmaydi, venchur kapital oluvchilar, milliard dollarlik shartnomalar-ma'lumotlar taqdim etilmaydi — ;