O‘zbekiston-Yaponiya: strategik sheriklik chegaralarini kengaytirish

O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rasmiy tashrif bilan Yaponiyaga boradi va u yerda “Markaziy Osiyo + Yaponiya” muloqoti sammitida ham ishtirok etadi.

1992-yil 26-yanvarda diplomatik munosabatlar o‘rnatilganidan buyon ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish O‘zbekistonning Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishi bo‘lib kelgan. An’anaviy o‘zaro hurmat va ishonchga asoslanib, Toshkent va Tokio hozirda siyosat, xavfsizlik, iqtisodiyot, sarmoya, innovatsiyalar, ta’lim, madaniyat, turizm va mintaqaviy hamkorlikni o‘z ichiga oluvchi jadal, ko‘p qirrali sheriklik qurmoqda.
Yaponiya an’anaviy ravishda sanoat va energetika infratuzilmasini modernizatsiya qilish, raqamli transformatsiya, barqaror rivojlanish, ta’lim va fan, madaniy-gumanitar almashinuvlar bo‘yicha asosiy strategik hamkor bo‘lib kelgan.
O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi ikki tomonlama hamkorlik boy va jadaldir. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil dekabr oyida Yaponiyaga rasmiy tashrifi muloqot rivojida burilish nuqtasi bo‘ldi. Ushbu tashrif yirik iqtisodiy, sarmoyaviy va gumanitar qo‘shma loyihalarni amalga oshirishga turtki bo‘ldi va uzoq muddatli hamkorlik vektorini belgilab berdi. Xalqaro miqyosda O‘zbekiston va Yaponiya xalqaro tashkilotlar doirasida ham samarali hamkorlik qilib, bir-birining pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlamoqda. Hamkorlik yillari davomida Oʻzbekiston 40 martadan ortiq Yaponiyaning BMT organlariga nomzodini qoʻllab-quvvatlagan, Tokio esa Oʻzbekiston tashabbusi bilan qabul qilingan BMT Bosh Assambleyasining bir qancha rezolyutsiyalari, jumladan, Markaziy Osiyoda yadro qurolidan xoli hudud, taʼlim va diniy bagʻrikenglik, yoshlarni qoʻllab-quvvatlash, parlamentlar rivojidagi roli kabi rezolyutsiyalarga hammualliflik qilgan.
Ikki tomonlama munosabatlarning strategik mohiyatini O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi parlamentlararo hamkorlik ham tasdiqlaydi. Ikki davlat parlamentlarida do‘stlik guruhlari tashkil etilgan, “O‘zbekiston-Yaponiya” parlamentlararo forumi majlislari muntazam o‘tkazilib, o‘zaro tashriflar, uchrashuvlar, onlayn muzokaralar olib borilmoqda.
Ikki mamlakat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasidagi hamkorlik ham yuqori jadallikni namoyon etdi. 2002-yildan buyon ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasida siyosiy maslahatlashuvlarning 19 raundi o‘tkazildi.
2025-yil 25-avgust kuni Toshkent shahrida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston va Yaponiya tashqi ishlar vazirlari darajasidagi birinchi Strategik muloqot bu boradagi muhim voqea bo‘ldi. Ushbu yangi format o'zaro hamkorlikning uzoq muddatli xarakterini va tomonlarning barcha sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirishga tayyorligini ta'kidladi.
Tashqi ishlar vazirlari o‘rtasidagi muntazam aloqalar, telefon orqali muloqotlar, xalqaro maydonlarda uchrashuvlar, o‘zaro tashriflar ikki tomonlama va ko‘p tomonlama masalalar bo‘yicha pozitsiyalarni muvofiqlashtirishga, boshqa sohalardagi hamkorlikni faollashtirishga xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonning Yaponiyadagi faxriy konsullari davlatlararo hamkorlikni rivojlantirishda, ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy va madaniy tashabbuslarni faol ilgari surishda katta rol o‘ynamoqda.
O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlik jadal rivojlanib, sanoat, energetika, kommunikatsiyalar, infratuzilma, innovatsiyalar, transport, yashil iqtisodiyotni qamrab olgan. Ikki mamlakat oʻrtasidagi savdo eng qulay davlat rejimida olib borilmoqda, bu esa soʻnggi yillarda tovar ayirboshlashning barqaror oʻsishiga olib keldi.
2024-yilda Nagoya shahrida O‘zbekiston-Yaponiya Savdo uyi ochilgani Yaponiyaning O‘zbekiston bilan savdo aloqalarini kengaytirishga qiziqishi ortib borayotganidan dalolatdir.
Iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha O‘zbekiston-Yaponiya va Yaponiya-O‘zbekiston qo‘mitalari qo‘shma majlislari qo‘shma iqtisodiy loyihalarni muvofiqlashtirishning asosiy mexanizmi hisoblanadi.
Ayni paytda mamlakatimizda Yaponiya sarmoyasi ishtirokida 84 ta qo‘shma korxona faoliyat ko‘rsatmoqda, 13 ta yirik Yaponiya kompaniyasining neft-gaz, kimyo, mashinasozlik, logistika, ta’lim, turizm sohalarida vakolatxonalari akkreditatsiyadan o‘tgan.
O‘zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiya qilishda Yaponiya moliya institutlari ham strategik rol o‘ynaydi. 2025-yil yanvar oyida Toshkentda Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (JICA) bilan milliy tibbiyot rivojida muhim qadam bo‘ladigan zamonaviy loyiha – Respublika nevrologiya va insult markazini qurish va jihozlash uchun 150 million dollarlik kredit shartnomasi imzolandi.
O‘zbekiston-Yaponiya munosabatlarining madaniy-gumanitar yo‘nalishi, ayniqsa, chuqur va hissiyotlidir. “O‘zbekiston-Yaponiya” do‘stlik jamiyati, shuningdek, “Fukusima-O‘zbekiston” va “Yaponiya-O‘zbekiston” uyushmalari yigirma yildan ortiq faoliyat yuritib kelmoqda. Poytaxtimizda qad rostlagan Xirosima tinchlik toshi, poytaxtimiz qoq markazida ochilgan Yapon bog‘i o‘zbek va yapon xalqlari o‘rtasidagi mustahkam do‘stlik timsoliga aylandi.
O‘zbekistonda festivallar muntazam o‘tkazib kelinmoqda.
 

Yaponiya madaniy tadbirlari, yapon filmlari namoyishi, sayohatlar va ko'rgazmalar o'tkaziladi. O‘zbekiston, o‘z navbatida, Yaponiyada o‘zining madaniy an’analarini – o‘zbek oshxonasi va milliy liboslaridan tortib musiqa va raqsgacha keng namoyish etadi. Bu almashinuv ikki xalq oʻrtasidagi doʻstlikning oʻziga xos poydevorini tashkil etadi, oʻzaro hurmat muhitini mustahkamlaydi va uzoq muddatli hamkorlikni mustahkamlaydi.
Ta’kidlash joizki, zamonaviy madaniy loyihalar insonparvarlik muloqotining o‘ziga xos belgisiga aylangan. 2022-yil aprel oyida Tokioda “Ipak yo‘li ruhi – do‘stlik ko‘prigi” nomli qizg‘in tadbir bo‘lib o‘tgan bo‘lsa, 2024-yilda Yaponiyaning “Yapon marvaridlari” ansambli an’anaviy Boysun bahori festivalida uchinchi o‘rinni egalladi.
Ta'lim insonparvarlik almashinuvining eng jadal rivojlanayotgan sohalaridan biridir. O‘zbekistondagi yetti oliy o‘quv yurtida 2500 nafardan ortiq talaba yapon tilini o‘rganmoqda. Mamlakatimizda Inson resurslarini rivojlantirish bo‘yicha O‘zbekiston-Yaponiya markazi, Yaponiya taraqqiyot stipendiyasi dasturi (JDS) faoliyat ko‘rsatmoqda, Tokio, Nagoya, Tsukuba, Keyo, Toyoxashi universitetlari bilan qo‘shma loyihalar amalga oshirilmoqda. 400 dan ortiq o‘zbekistonlik talaba JDS stipendiyasini qo‘lga kiritdi, O‘zbekistondan 2500 nafar mutaxassis Yaponiyada amaliyot o‘tab, malaka oshirdi. Ikki mamlakat universitetlari rektorlarining dasturlari, professor-o‘qituvchilar almashinuvi va forumlari davom etmoqda.

Qadimgi tarix, arxeologiya, sharqshunoslik, dehqonchilik, iqlim jarayonlari kabi yo‘nalishlarda qo‘shma ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Yaponiya O‘zbekistonda sog‘liqni saqlashni rivojlantirish uchun moliyaviy va texnik yordam ko‘rsatadi. Xususan, tibbiyot muassasalarini jihozlash, mutaxassislar tayyorlash, vaksinalar bilan ta’minlash uchun 60 million dollardan ortiq mablag‘ ajratildi. O‘zbekistonda 100 dan ortiq yaponiyalik ko‘ngillilar ishlagan, 200 dan ortiq o‘zbekistonlik tibbiyot mutaxassislari esa Yaponiyada amaliyot o‘tagan. Mintaqalararo diplomatiya ikki tomonlama munosabatlarda tobora muhim rol o‘ynamoqda. Rishton va Mayzuru, Toshkent va Nagoya, Samarqand viloyati, Nara prefekturasi o‘rtasida do‘stona aloqalar o‘rnatilgan. Ushbu hamkorlik doirasida Yaponiyada Samarqand kunlari, Nagoyada madaniy tadbirlar muntazam o‘tkazib kelinmoqda.
Yaponiyaliklarning O‘zbekiston madaniyati va tarixiga qiziqishi ortib borayotgani tufayli turizm sohasidagi ikki tomonlama hamkorlik faollashmoqda. Mamlakatimizga yaponiyalik sayyohlar oqimi muttasil ortib bormoqda. Bunga havo qatnovini kengaytirish, madaniy turizmni faol targ‘ib qilish, qulay infratuzilmani rivojlantirish yordam bermoqda.
Yaponiyalik sayyohlarda O‘zbekistondagi buddizm yodgorliklari – Qoratepa, Fayoztepa, Dalverzintepa, Termiz va uning atrofidagi ibodatxonalar majmualari ayniqsa katta qiziqish uyg‘otmoqda. Yaponiyalik olimlarning izlanishlari tufayli ushbu obidalar xalqaro madaniyat maydoniga olib chiqilib, dunyoning turli burchaklaridan sayyohlar va mutaxassislarni o‘ziga jalb etmoqda. Yaponiya jamoatchiligining O‘zbekistonga bo‘lgan e’tiborining yana bir yorqin namoyoni bu yil Osaka shahrida bo‘lib o‘tgan EXPO 2025 ko‘rgazmasida “Bilimlar bog‘i, kelajak jamiyati laboratoriyasi” O‘zbekiston pavilonining faoliyati bo‘ldi. Mamlakatimiz milliy paviloni eng ko‘zga ko‘ringan jixatlardan biri sifatida e’tirof etildi va Oltin medal bilan taqdirlandi. Pavilonda namoyish etilgan O‘zbekiston Milliy simfonik orkestri tomonidan ikki davlat do‘stligiga bag‘ishlangan “Samoviy raqs” spektaklining jahon premyerasi yapon xalqining qalbini zabt etdi.
Davlatimiz rahbari tashrifi chogʻida birinchi sammitga mezbonlik qiladigan “Markaziy Osiyo – Yaponiya” muloqoti Oʻzbekistonning mintaqaviy ustuvorliklari tizimiga toʻliq mos tushadigan formatlardan biri boʻlib, Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasidagi siyosiy konsolidatsiya darajasi oshib borayotganini namoyish etadi.
Muloqotni tashkil etish tashabbusi birinchi marta 2004-yil 24-avgustda Toshkentga tashrifi chogʻida Yaponiya tashqi ishlar vaziri Yoriko Kavaguchi tomonidan ilgari surilgan edi. Oʻsha paytda mintaqada tinchlik va barqarorlikni taʼminlash, islohotlar va ijtimoiy rivojlanishga koʻmaklashish, mintaqalararo aloqalarni mustahkamlash, Markaziy Osiyoning xalqaro hamjamiyat, qoʻshni va mintaqaviy masalalar boʻyicha hamkorligi hamda global matbuot bilan hamkorlikni rivojlantirish ustuvor maqsadlardan iborat edi.

Bugungi kunda Muloqot ishonchli hamkorlik va barqaror rivojlanishning dolzarb masalalarini muhokama qilish uchun barqaror platformaga aylandi.

Formatni amaliy mazmun bilan singdirish maqsadida yuqori mansabdor shaxslarning ishchi uchrashuvlari, sanoat agentliklarining ekspert uchrashuvlari, Tokio intellektual muloqotlari faol o‘tkazilmoqda. 2023 yildan 2025 yilgacha Tokioda oʻtkazilgan energetika vazirlari darajasidagi Iqtisodiy va energetika muloqotlari soʻnggi yillarda alohida ahamiyat kasb etdi.

Yaponiyaning Markaziy Osiyodagi infratuzilma tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashi har doim formatning ustuvor yo‘nalishi bo‘lib kelgan. Yaponiyaning JICA va JBIC tashkilotlari transport koridorlari, logistika xablari, yo‘l tarmoqlari, muhandislik inshootlari, aeroportlar va temir yo‘l infratuzilmasini modernizatsiya qilishda tizimli ravishda ishtirok etmoqda. Ushbu loyihalar mintaqaning aloqadorligini sezilarli darajada oshiradi, tranzit salohiyatini oshirishga yordam beradi va Markaziyning rolini kuchaytiradi 

Osiyo Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq va Yevropa o'rtasidagi asosiy ko'prik sifatida.

Raqamlashtirish va avtomatlashtirish sohasidagi ilg‘or texnologiyalarga ega Yaponiya o‘z tajribasini mintaqa davlatlari bilan faol o‘rtoqlashmoqda. Bu boradagi hamkorlik O‘zbekiston uchun ayniqsa muhim: mamlakatda IT-soha jadal rivojlanmoqda, IT va texnoparklar tashkil etilmoqda, raqamli iqtisodiyot dasturlari yo‘lga qo‘yilmoqda, milliy mutaxassislarni tayyorlash uchun yaponiyalik mutaxassislar jalb qilinmoqda.
Yaponiya ekologik toza rivojlanish va energiya tejamkor texnologiyalar bo‘yicha an’anaviy yetakchi sanalishini hisobga olsak, ekologik kun tartibi ham hamkorlikning markaziy elementi hisoblanadi.
O‘zbekiston mintaqadagi eng ko‘p aholiga ega davlat va asosiy transport-logistika markazlari markazi sifatida Muloqot kun tartibini shakllantirishda alohida o‘rin tutadi. O‘zbekiston keyingi yillarda hamkorlikning amaliy mazmunini oshirishga salmoqli hissa qo‘shdi, turli sohalarda yangi loyihalar tashabbuskori bo‘ldi.
Muxtasar qilib aytganda, so‘nggi yigirma yil ichida Muloqot o‘zini barqaror va izlanuvchan sheriklik mexanizmi sifatida namoyon etib, mintaqa mamlakatlari va Yaponiyaga keng ko‘lamli sohalarda tizimli hamkorlikni yo‘lga qo‘yish imkonini berdi.
Binobarin, O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Yaponiyaga bo‘lajak tashrifi va “Markaziy Osiyo + Yaponiya” muloqoti sammitidagi ishtiroki ham ikki tomonlama, ham ko‘p tomonlama siyosiy hamkorlikni chuqurlashtirish, iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlikni kengaytirish, ta’lim va ilmiy aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Davlatimiz rahbarining o‘zaro manfaatli aloqalarni kengaytirishga qaratilgan faol pozitsiyasi O‘zbekistonning mintaqaviy integratsiya va ochiq, konstruktiv xalqaro muloqotga sodiqligini yana bir bor tasdiqlaydi, shubhasiz.