YuNESKOning Samarqand sammiti: Jahon merosini asrab-avaylashda O‘zbekistonning rolini e’tirof etish

Xalqaro tashkilotlar tarixida yangi davrni anglatuvchi hodisalar kamdan-kam uchraydi. YUNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasining ko‘hna Samarqandda o‘tkazilishi ana shunday tadbirlardan biridir.

Tashkilotning 40 yil ichida birinchi marta Bosh konferentsiya shtab-kvartirasi joylashgan Parijdan tashqarida o'tkazilmoqda. Bu tarixiy qadam Yangi O‘zbekistonning nufuzi ortib borayotgani, uning insoniyatning madaniy-ma’naviy merosini asrab-avaylash, xalqaro gumanitar hamkorlikni rivojlantirishga qo‘shgan hissasi e’tirof etiladi.
Davrlar va madaniyatlar o‘zaro bog‘langan Samarqand nafaqat davlatlar o‘rtasidagi muloqot maydoniga, balki YuNESKO g‘oyalari: o‘zaro hamjihatlik, bag‘rikenglik va madaniy xilma-xillik ramziga aylandi. Bunday keng ko‘lamli forumning bu yerda o‘tkazilishi Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan e’lon qilingan Uchinchi Uyg‘onish davri konsepsiyasining asosini tashkil etuvchi O‘zbekistonning madaniy tiklanish, ta’lim va ilm-fanga bo‘lgan intilishi jahon miqyosida e’tirof etilganidan dalolatdir.
O‘zbekiston 1993-yilda YUNESKOga a’zo bo‘ldi va o‘shandan buyon mamlakat va tashkilot o‘rtasidagi hamkorlik jadal rivojlanib bormoqda. Toshkentda 1996-yildan buyon YUNESKO vakolatxonasi faoliyat ko‘rsatmoqda. So‘nggi yillarda O‘zbekiston rahbariyati va YUNESKO Bosh direktori Odri Azule o‘rtasidagi faol aloqalar ishonchli muloqotni yo‘lga qo‘yish va sheriklikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston ikki marta – 1997-2001 va 2009-2013-yillarda YuNESKO Ijroiya kengashi a’zosi bo‘lgan va 2022-yildan buyon Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish bo‘yicha hukumatlararo qo‘mita a’zosi hisoblanadi. fan, madaniyat, aloqa va axborot.
Hamkorlikning asosiy yo‘nalishlaridan biri O‘zbekistonning noyob madaniy merosini muhofaza qilish va targ‘ib qilishdir. Bugungi kunda Oʻzbekistonning yettita obʼyekti YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan: Buxoroning tarixiy markazi, Ichanqalʻa, Samarqand – madaniyatlar chorrahasi, Shahrisabz, Ipak yoʻli boʻyidagi qadimiy shaharlar, Gʻarbiy Tyan-Shan va Turon choʻllari.
Nomoddiy madaniy merosga alohida e’tibor qaratilmoqda. YuNESKO roʻyxatiga oʻzbek madaniyatining 16 elementi – shoshmaqom va Boysun madaniyatidan tortib, baxshichilik sanʼati, palov anʼanalari va Navroʻz bayramigacha kiritilgan. Bu xalqaro miqyosda e’tirof etilgan qadriyatlar o‘zbek xalqining ma’naviy dunyosi boyligi va bunyodkorlik g‘ayratini o‘zida aks ettiradi.
Keyingi yillarda O‘zbekiston va YUNESKO tashabbusi bilan keng ko‘lamli madaniy anjumanlar: “Sharq taronalari” va “Atlas bayrami” festivallari, maqom san’ati forumi, Qo‘qonda baxshi va hunarmandchilik festivallari, Xivada “Lazgi” raqs festivali o‘tkazildi. Bu loyihalar mamlakatni Yevroosiyodagi madaniy muloqot markaziga aylantirdi.
Samarali hamkorlik ta’lim sohasiga ham taalluqlidir. O‘zbekistonda YUNESKOning sakkizta kafedrasi va 24 ta assotsiatsiyalangan maktablar faoliyat yuritadi, Toshkent va Farg‘ona shaharlari YUNESKOning o‘quv shaharlari global tarmog‘iga kiradi. 2024-yilda Samarqand shahridagi “Ipak yo‘li” turizm va madaniy meros xalqaro universitetida “Barqaror meros turizmi” bo‘yicha YuNESKO kafedrasi ochildi.
O‘zbekiston YUNESKOning fan va texnologiya sohasidagi global tashabbuslarida faol ishtirok etmoqda. Mamlakatning ikkita biosfera rezervati — Chotqol va Quyi Amudaryo Butunjahon biosfera rezervatlari tarmog‘iga kiritilgan bo‘lib, suv diplomatiyasi va iqlim barqarorligi sohasida ko‘p millionli loyihalar amalga oshirilmoqda.
2024-yilda sun’iy intellekt etikasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlar uchun Abu Rayhon Beruniy nomidagi “YUNESKO – O‘zbekiston” xalqaro mukofotining ta’sis etilishi muhim qadam bo‘ldi. Birinchi taqdirlash marosimi Bosh konferensiyaning 43-sessiyasi doirasida Samarqand shahrida bo‘lib o‘tadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston YUNESKOning qator rezolyutsiyalari, jumladan, “Xiva jarayoni: Markaziy Osiyoda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish”, “Axborotdan foydalanish bo‘yicha Toshkent deklaratsiyasi” hamda ta’limni rivojlantirish va barqaror rivojlanishga qaratilgan hujjatlar tashabbuskori bo‘ldi.
43-sessiya boshlanayotgan Samarqand nafaqat ikki yuzga yaqin davlat vakillarining uchrashadigan joyi, balki o‘tmish va kelajakni birlashtiruvchi g‘oyalar maydoniga aylanib borayotgani ramziy ma’noga ega. Bu yerda, Sharq sanʼati va ilm-fani gullab-yashnagan zaminda YUNESKO va Uchinchi Uygʻonish davri ruhida insoniyat kelajagi haqida zamonaviy muloqot boʻlib oʻtadi.