O‘zbekiston va Serbiya o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash: hozirgi tendensiyalar va istiqbollar

O‘zbekistonning Yevropa tashqi siyosati hamkor geografiyasini kengaytirish va barcha o‘zaro manfaatli sohalarda hamkorlikni chuqurlashtirishga qaratilgan. Shu nuqtai nazardan, Serbiya bilan munosabatlar izchillik, o‘zaro hurmat va hamkorlikni mustahkamlashdan har ikki tomonning manfaatdorligi bilan ajralib turadi.
O‘zbekiston va Serbiya o‘rtasidagi diplomatik munosabatlar tarixi o‘ttiz yillikni o‘z ichiga oladi. Bu davrda mamlakatlar o‘rtasida siyosiy muloqot izchil mustahkamlanib, iqtisodiy aloqalar kengaydi, madaniy-gumanitar aloqalar faollashdi. Belgrad O‘zbekistonga Markaziy Osiyodagi asosiy hamkor sifatida qarasa, Toshkent Serbiyani Yevropa bozorlariga yo‘l ochuvchi muhim bo‘g‘in sifatida ko‘radi.
Ta’kidlash joizki, mamlakatlar o‘rtasidagi siyosiy hamkorlik teng huquqlilik, o‘zaro ishonch va hurmat tamoyillari asosida rivojlanib bormoqda.
Shunday qilib, Serbiya Tashqi ishlar vazirligi siyosiy direktori Zoran Vujichning 2017-yildagi Toshkentga birinchi tashrifi doirasida O‘zbekiston Tashqi ishlar va Mudofaa vazirliklarida muzokaralar bo‘lib o‘tdi, natijada TIVlararo siyosiy maslahatlashuvlar mexanizmi va xalqaro tuzilmalar (BMT, YXHT, Qo‘shilmaslik harakati) doirasida hamkorlik to‘g‘risidagi kelishuv ishga tushirildi.
2021-yilda Toshkentda birinchi TIVlararo maslahatlashuvlar o‘tkazilgan bo‘lsa, oradan bir yil o‘tib, BMT Bosh Assambleyasi sessiyasi chog‘ida tashqi ishlar vazirlari idoralararo hamkorlikni yanada rivojlantirish to‘g‘risidagi bayonnomani imzoladilar. Ushbu hujjat ikki tomonlama hamkorlikni kengaytirish va gumanitar almashinuvlarni faollashtirishga turtki bo'ldi.
Tomonlar siyosiy irodasi tufayli 2023-yil aprel oyida Serbiya bosh vazirining birinchi o‘rinbosari va tashqi ishlar vaziri Ivitsa Dachichning tashrifi chog‘ida diplomatik mavjudlikni mustahkamlash bo‘yicha kelishuvga erishildi, natijada har ikki davlatga elchilar tayinlandi. Bu qadam Toshkent va Belgradning ko‘p qirrali aloqalarni chuqurlashtirishga sodiqligini yaqqol ta’kidladi.
2025 yilda siyosiy muloqot yanada rivojlantirildi. Fevral oyida tomonlar migratsiya sohasidagi hamkorlik istiqbollarini va mobillik boʻyicha hukumatlararo bitimni tayyorlashni, shuningdek, madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlashni muhokama qildilar. Joriy yilning iyul oyida O‘zbekistonning Serbiyadagi elchisi Oybek Shaxavdinovning Tashqi savdo bo‘yicha Davlat kotibi Nikola Stoyanovich bilan muzokaralar o‘tkazilib, unda normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, B2B tashabbuslarini ilgari surish, xalqlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash masalalari muhokama qilindi.
Serbiya siyosiy va ishbilarmon doiralarida Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida iqtisodiyotni liberallashtirish va davlat boshqaruvini modernizatsiya qilishni chuqurlashtirishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar tufayli O‘zbekistonga qiziqish ortib borayotgani e’tiborga molik. Qolaversa, Toshkentning Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida ishonch va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlarini mustahkamlashga asoslangan faol mintaqaviy siyosati yuksak qadrlanadi.
Shu nuqtai nazardan, O‘zbekistonning konstruktiv mintaqaviy muloqotni yo‘lga qo‘yish borasidagi yondashuvi Serbiyaning strategik hujjatlarida mustahkamlangan tashqi siyosat tamoyillariga to‘liq mos kelishini alohida ta’kidlash joiz. Mamlakatning “to‘rt ustun” tashqi siyosat strategiyasida ta’kidlanganidek, “mintaqaviy integratsiya va ko‘p qirralilik Serbiyaning gullab-yashnagan davlatga aylanishi mumkin bo‘lgan muhitdir”.
Har ikki davlat ko‘p vektorli tashqi siyosat olib boradi, turli mintaqalar bilan aloqalarni mustahkamlash va xalqaro maydonda manfaatlar muvozanatini saqlashga intiladi. Muhimi, Toshkent va Belgrad terrorizm va transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurashishdan tortib, barqaror rivojlanish va iqlim xavfsizligigacha bo‘lgan asosiy global va mintaqaviy muammolar bo‘yicha o‘xshash pozitsiyaga ega.
Iqtisodiy hamkorlik, shubhasiz, O‘zbekiston-Serbiya munosabatlarining asosiy omillaridan biridir. Ayni paytda huquqiy bazani kengaytirish, jumladan, Savdo-iqtisodiy hamkorlik to‘g‘risidagi bitimni tayyorlash bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Keng ko‘lamli islohotlarni amalga oshirayotgan va modernizatsiyaga e’tibor qaratayotgan har ikki davlat ham hamkorlikka o‘z iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish va raqobatbardoshligini oshirish vositasi sifatida qaramoqda.
O‘zbekistondagi qulay sarmoyaviy muhit o‘zaro savdoni mustahkamlashning asosiy omiliga aylandi. Shu tariqa, mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi qariyb o‘n baravarga – 2017-yildagi 1,9 million dollardan 2024-yilda 18,6 million dollarga o‘sdi. Shu bilan birga, O‘zbekiston eksporti ham xuddi shu davrda uch barobarga oshgani ikki mamlakat ishbilarmonlarining uzoq muddatli hamkorlikka qiziqishi ortib borayotganini yaqqol namoyon etadi.
Shu bilan birga, farmatsevtika, qishloq xo‘jaligi, energetika, tibbiyot, yuqori texnologiyalar va raqamli transformatsiya istiqbolli sohalar bo‘lib qolmoqda. Joriy yilning avgust oyida tomonlar qo‘shma sanoat va qishloq xo‘jaligi loyihalarini ishga tushirish orqali tovar ayirboshlash hajmini oshirish, investisiyalar uchun yangi ufqlarni ochish imkoniyatlarini muhokama qilgan edi.
Aloqalarni mustahkamlashda iqtisodiy aloqalar bilan bir qatorda parlament diplomatiyasi ham muhim o‘rin tutadi.