AGAR TINCHLIK BO'LSANGIZ, QO'SHNINGLAR BILAN DO'ST O'RING

---

Mutaxassislar lotincha “si vis pacem, para bellum” iborasini tez-tez ishlatib, “tinchlik istasangiz, urushga tayyorlaning” deb tarjima qilinadi. Tinchlikni faqat kuch kafolatlashi ta’kidlanadi.

Keyingi yillarda Markaziy Osiyoda kuzatilayotgan jarayonlar buning aksini ko‘rsatadi. Shunday qilib, geosiyosiy notinchlik sharoitida mintaqa davlatlari birinchi navbatda muloqot tamoyillariga asoslangan siyosatni muntazam olib bormoqda.
va yaxshi qo'shnichilik.

Qisqa vaqt ichida mintaqa qiyofasi tubdan o‘zgardi, umumiy o‘sish nuqtalari paydo bo‘lmoqda, o‘zaro ishonch barqarorlikning muhim shartiga aylanmoqda. Yagona iqtisodiy makonni shakllantirish, investitsiyalarni faol jalb qilish, madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlash umumiy rivojlanish omillari aniqlandi. Mintaqada birdamlik va hamjihatlik ruhi vujudga keldi.

O‘zbekiston rahbari Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasida ta’kidlaganidek, “Markaziy Osiyo bugun boshqacha – u birlashgan va kuchli, muloqot va keng ko‘lamli sheriklik uchun ochiq”.

Mintaqadagi siyosiy o'zgarishlar ilg'or iqtisodiy jadallik bilan qo'llab-quvvatlanib, uning kuchayib borayotganini namoyish etadi. Xususan, so‘nggi 10 yil ichida Markaziy Osiyo yalpi ichki mahsuloti har yili 6 foizdan ko‘proq o‘sdi – bu jahondagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan ikki baravar ko‘p.

Davlat rahbarlarining siyosiy irodasi va birgalikdagi sa’y-harakatlari tufayli chegara masalalarini hal etishda sezilarli yutuqlarga erishildi. 2025-yil 31-mart kuni Xo‘jand shahrida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston prezidentlarining uch tomonlama uchrashuvi bu jarayondagi muhim voqea bo‘ldi.

Ushbu uchrashuv yakunlari bo‘yicha uch mamlakat davlat chegaralarining tutash nuqtasi to‘g‘risidagi shartnoma imzolangani hukumatlarimiz tinchlik va totuvlikni hamma narsadan ustun qo‘yishining yorqin dalilidir.

Bularning barchasi do‘stona munosabatlarning asosi bo‘lgan o‘zaro hamjihatlik, qo‘llab-quvvatlash, hamkorlik orqaligina tinchlikka erishish mumkin, degan fikrni tasdiqlaydi. “Tinchlik istasang, qo‘shnilar bilan do‘st bo‘l” degan tamoyilga amal qilamiz. Bunday yondashuv mintaqada kechayotgan integratsiya jarayonlarining mazmun-mohiyatini o‘zida aks ettiradi va, shubhasiz, eng murakkab zamonaviy mojarolarni ham hal etishda “namunali namuna” sifatida jahon hamjamiyatining e’tiboriga loyiqdir.

Insoniyat asrlar davomida tinchlikni qanday tushungan?

Insoniyat tarixi davomida tinchlik eng oliy ma’naviy va ijtimoiy qadriyatlardan biri sifatida qaralib kelgan. Qadimgi davrlarda ham Qadimgi Yunoniston mutafakkirlari eirene fenomenini - uyg'unlik holatini, dushmanlikni to'xtatishni va jamiyatdagi barqaror tartibni tushunishga harakat qilishdi.

Sharq falsafiy tafakkurida tinchlik tushunchasi ham alohida o‘rin tutgan. Bu, eng avvalo, insonning o'zi va atrofidagi dunyo bilan bo'lgan ichki uyg'unligi, ma'naviy muvozanat va axloqiy kamolotga yo'l sifatida tushunilgan.

Markaziy Osiyoning buyuk mutafakkirlari tinchlik g‘oyasini falsafiy va gumanistik mazmun bilan singdirishda davom etdilar. Shunday qilib, Abu Nasr Forobiy tinchlik va hamjihatlikni adolat, aql-idrok va odamlar o‘rtasidagi o‘zaro tushunish ijtimoiy farovonlik asosiga aylangan “ezgu shahar” mavjudligining muhim sharti sifatida qaragan. Alisher Navoiy o‘z she’riyatida tinchlikni inson ma’naviy-axloqiy barkamolligining eng oliy ko‘rinishi, bunyodkorlik asosi, xalqlar o‘rtasidagi o‘zaro hurmat sifatida tasavvur qilgan.

Shunday qilib, tinchlik g'oyasi asrlar davomida tinchlikni urushning yo'qligi deb tushunishdan odamlar va xalqlar o'rtasidagi ma'naviy va axloqiy uyg'unlikni tan olishgacha rivojlandi.

Nima uchun Forum o'tkaziladigan joy sifatida Farg'ona shahri tanlandi?

Forum o‘tkaziladigan joy sifatida Farg‘ona shahrining tanlanishi bejiz emas.

Farg‘ona vodiysi o‘ziga xos geografik makon bo‘lib, unda turli tillarda so‘zlashuvchi va turli dinlarga e’tiqod qiluvchi xalqlar asrlar davomida tinch-totuv yashab kelgan. Vodiydan Buyuk Ipak yo‘li o‘tgan va uning aholisi hunarmandchilik, savdo-sotiq, ilm-fan bilan shug‘ullangan, doimo o‘zaro tushunish va muloqotga intilgan. Mojaro mintaqa uchun begona tushunchadir.

Bugungi kunda Farg‘ona vodiysi o‘zaro munosabatlari yaxshi qo‘shnichilik, o‘zaro hurmat, suverenitet va hududiy yaxlitlik tamoyillari asosida qurilgan uchta mustaqil davlat hududlarini birlashtiradi.

Fargʻona vodiysi Oʻrta Osiyoning eng zich joylashgan hududidir. Maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekistonning birgina Andijon, Namangan va Fargʻona viloyatlarida 11 millionga yaqin aholi istiqomat qiladi, bu mamlakat aholisining deyarli uchdan bir qismini tashkil qiladi. Agar mintaqada geografik jihatdan joylashgan qo'shni davlatlar aholisini hisobga olsak, umumiy soni taxminan 17 millionni tashkil qiladi.

Shuni hisobga olgan holda, Markaziy Osiyo davlatlari mintaqaviy integratsiyani barqaror rivojlanishning muhim sharti sifatida ko‘rib, uni chuqurlashtirishga astoydil intilmoqda. O‘zaro ishonch va sheriklikni mustahkamlash ularning tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishiga aylanib bormoqda. Aniq qadamlarni muhokama qilish va tajriba almashish uchun ochiq muloqotga yordam beruvchi va pozitsiyalarni muvofiqlashtiruvchi platformalar zarur.

Farg‘ona davlat universitetida 15-16 oktyabr kunlari bo‘lib o‘tadigan Farg‘ona tinchlik forumi ana shunday minbarlardan biri bo‘ladi. dan vakillar 

Tadbirda O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston davlat organlari va ishbilarmon doiralari vakillari, tadqiqot va tahliliy markazlar ekspertlari, MDH, ShHT, YXHT, BMTTD, Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro tashkilotlar delegatlari ishtirok etdi.

Qolaversa, Farg‘ona vodiysi ko‘p millatli hudud bo‘lib, u yerda barcha elat va elat vakillari tinch va totuvlikda istiqomat qiladi.

Bu borada davlatimiz tomonidan millatlararo do‘stlikni mustahkamlash, barcha fuqarolarning o‘z ona tilida ta’lim olishi, milliy madaniyatini o‘rganishi uchun shart-sharoit yaratishga qaratilayotgan e’tibor muhim ahamiyatga ega.

Bugungi kunda Farg‘ona, Namangan va Andijon viloyatlarida 250 dan ortiq maktab faoliyat yuritib, ularda ta’lim qirg‘iz, rus va tojik tillarida olib borilmoqda.

Millatlararo totuvlikni mustahkamlash, madaniyatlararo muloqot va bag‘rikenglikni rivojlantirish, qo‘shni davlatlar bilan yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlashda ishtirok etayotgan milliy madaniy markazlarning hududiy bo‘limlarining muhim rolini alohida ta’kidlash lozim.

Bu borada rus, slavyan, koreys, yahudiy, nemis, tatar, qirg‘iz, uyg‘ur, tojik, turk markazlari kabi 17 ta milliy madaniyat markazlari (Farg‘onada 8, Andijonda 5, Namangan viloyatida 4 ta) tomonidan turli tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Jahon banki, BMTTD, BMTning Aholishunoslik jamg‘armasi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xotin-qizlar tashkiloti, Yevropa Ittifoqi, Xalqaro migratsiya tashkiloti, Saferworld, DVV International Development, DVVIA va boshqalar kabi xalqaro tashkilotlar va xorijiy hamkorlar ko‘magida ham mahalliy donorlar, ham ijtimoiy ahamiyatga ega loyihalarni amalga oshirayotgan jamoat birlashmalari, jamg‘armalar va nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatini alohida ta’kidlash lozim.

Bunday loyihalarning amalga oshirilishi aholining ijtimoiy himoyadan keng foydalanishini ta’minlash, tadbirkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish, xotin-qizlar va yoshlarning davlat ishlaridagi faolligini oshirish, chegaradosh hududlar aholisi o‘rtasida o‘zaro hamjihatlik va do‘stlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.

Umuman olganda, ilk marotaba o‘tkazilayotgan Farg‘ona Tinchlik forumi mintaqa mamlakatlari o‘rtasidagi yaxshi qo‘shnichilik va sheriklik munosabatlarini rivojlantirishda yangi sahifa ochmoqda.

Bunda Farg‘ona vodiysining o‘tkaziladigan joy sifatida tanlanishi uning o‘zaro hamjihatlik va hamjihatlik makoni sifatidagi tarixiy rolini ko‘rsatadi. Shubhasiz, mazkur forum Markaziy Osiyoda barqarorlikni yanada mustahkamlash va hamkorlikni kengaytirishga qo‘shimcha turtki beradi.

Abror YUSUPOV,

Siyosat fanlari nomzodi, dotsent,

direktor o‘rinbosari

Demokratik jarayonlarni tahlil qilish markazi