Turkiy dunyoning yangi iqtisodiy kun tartibi: O'zbekiston OTG rivojlanishining strategik vektorini belgilaydi

Zamonaviy jahon iqtisodiyoti chuqur o'zgarish holatida. Bozorlar uchun global raqobat kuchaymoqda, logistika yo'nalishlarida o'zgarishlar ro'y bermoqda, yangi o'sish markazlari shakllanmoqda. Ushbu fonda xavf va noaniqliklar ortib bormoqda, bu esa mamlakatlardan moslashuvchanlik va muvofiqlashtirilgan harakat qilish qobiliyatini talab qiladi.

Bunday sharoitda mintaqaviy birlashmalar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular nafaqat siyosiy platformalarga, balki beqarorlik sharoitida barqaror rivojlanishni ta'minlaydigan muhim iqtisodiy tayanchlarga aylanmoqda. 
Bunday birlashma evolyutsiyasining yorqin namunasi turkiy davlatlar tashkiloti (OTG). Dastlab madaniy va gumanitar hamkorlikka e'tibor qaratgan holda, bugungi kunda u tezda to'laqonli iqtisodiy hamjamiyatga aylanmoqda.
Bu OTGNING makroiqtisodiy ko'rsatkichlari bilan tasdiqlangan. A'zo mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti 2,1 trillion dollarga yetdi. 2024 yilda va ichki tovar aylanmasi 2022 yilda 30,9 milliard dollardan 2024 yilda 45 milliard dollarga ko'tarildi. Ikki yil ichida 45 foizga o'sish global o'rtacha ko'rsatkichdan sezilarli darajada oshadi va iqtisodiy integratsiyaning ortib borayotganidan dalolat beradi.
Ushbu o'sishga ayniqsa Markaziy Osiyo mintaqasi katta hissa qo'shmoqda. Turkiya OTGNING eng yirik iqtisodiyoti bo'lib qolishiga qaramay, Markaziy Osiyo va ayniqsa O'zbekiston eng jadal rivojlanishni namoyish etmoqda. 2024 yilda O'zbekiston iqtisodiyoti 6 foizga o'sib, barqaror o'sishni ko'rsatdi. 
Bundan tashqari, joriy yilning birinchi choragida mamlakat yalpi ichki mahsuloti o'tgan yilning shu davriga nisbatan 6,8 foizga o'sdi.shbu o'sishga ayniqsa Markaziy Osiyo mintaqasi katta hissa qo'shmoqda. Turkiya OTGNING eng yirik iqtisodiyoti bo'lib qolishiga qaramay, Markaziy Osiyo va ayniqsa O'zbekiston eng jadal rivojlanishni namoyish etmoqda. 2024 yilda O'zbekiston iqtisodiyoti 6 foizga o'sib, barqaror o'sishni ko'rsatdi. 
Bundan tashqari, joriy yilning birinchi choragida mamlakat yalpi ichki mahsuloti o'tgan yilning shu davriga nisbatan 6,8 foizga o'sdi. Asosiy tarmoqlar o'sishga eng katta hissa qo'shdi: xizmat ko'rsatish sohasi 7 foizga, qurilish 10,7 foizga, sanoat 6,5 foizga o'sdi. 
Ushbu ko'rsatkichlar O'zbekistonning OTG doirasidagi iqtisodiy o'sish dvigateli sifatida ortib borayotgan rolini ta'kidlaydi va uning nafaqat o'z yutuqlarini namoyish etishga tayyorligini tasdiqlaydi, balki butun turkiy dunyoning strategik kun tartibini shakllantiradi, butun birlashma uchun uzoq muddatli rivojlanish vektorini o'rnatishga qodir tashabbuslarni taklif qiladi.
O'zbekiston Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev joriy yilning 21 may kuni Budapeshtda bo'lib o'tgan OTG norasmiy sammitida ustuvor tarmoqlar, investitsiya loyihalari va investitsiyalar uchun mavjud imkoniyatlar haqida ma'lumot to'playdigan yagona investitsiya portali - raqamli platforma yaratishni taklif qildi. Bunday tizim ichki va xalqaro investorlar uchun shaffof va tushunarli sharoitlarni ta'minlaydi va shu bilan mintaqaning umumiy investitsiya jozibadorligini oshiradi.
Investitsion integratsiya mavzusini rivojlantirib, davlatimiz rahbari keyingi qadam startaplar va yuqori texnologiyali loyihalarni qo'llab-quvvatlashga yo'naltirilgan qo'shma venchur kapital kompaniyasini tashkil etish ekanligini ta'kidladi. Bunday tashabbus, ayniqsa, uzoq muddatli kapitaldan foydalanish imkoniyati cheklangan markaziy Osiyo mamlakatlari uchun dolzarbdir.
Venture mexanizmlari nafaqat xatarlarni ajratishga imkon beradi, balki innovatsion rivojlanishni rag'batlantiradi – kelajak iqtisodiyotiga o'tish uchun zarur shart.
Mintaqaning investorlar uchun jozibadorligini raqamlar ham tasdiqlaydi: 2023 yilda OTG mamlakatlariga to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar 50 milliard dollarga yetdi, bu 2017 yildagi ko'rsatkichdan 66 foizga oshdi. Shu bilan birga, qo'shma korxonalar soni qariyb ikki baravar ko'paydi – 53 mingdan 92 minggacha, bu mamlakatlar o'rtasidagi ishonch va yaqin iqtisodiy hamkorlikning o'sishidan dalolat beradi.
Ushbu ijobiy tendentsiyalar O'zbekistonda ayniqsa yaqqol namoyon bo'lmoqda: 2024-yil boshidan buyon bu yerda OTGGA a'zo davlatlar kapitaliga ega 500 dan ortiq yangi korxonalar tashkil etilib, ularning umumiy soni 4 mingga yetdi – bu respublikada xorijiy ishtirok etgan barcha korxonalarning 28,8 foizini tashkil etadi.
Sanoat kooperatsiyasi investitsiya kun tartibining mantiqiy davomiga aylanadi. O'zbekiston kimyo, energetika, konchilik, yengil, farmatsevtika, charm-poyabzal, oziq-ovqat va qurilish tarmoqlarida yirik ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish bo'yicha sanoat kooperatsiyasi dasturini ishlab chiqishni taklif qildi. Bu transchegaraviy ishlab chiqarish zanjirlarini qurish, xarajatlarni optimallashtirish va loyihalarni amalga oshirishni tezlashtirish imkonini beradi.
Birlashgan millatlar tashkilotining ma'lumotlariga ko'ra, kooperatsiya modellari ishlab chiqarishni tayyorlash vaqtini 14-20 oyga qisqartirishi va xarajatlarni avtonom amalga oshirishga nisbatan 70% gacha kamaytirishi mumkin. Bu nafaqat iqtisodiy foyda, balki kuchli ijtimoiy samarani ham yaratadi: yangi ish o'rinlari yaratilmoqda, mintaqaning eksport salohiyati oshmoqda. 
Farmatsevtika ayniqsa istiqbolli ko'rinadi, bu erda qo'shma korxonalar nafaqat ichki ehtiyojlarni qondiribgina qolmay, balki tashqi bozorlarga, shu jumladan yaqin Sharq va Afrikaga ham kirishlari mumkin.
OTG mamlakatlari o'rtasida sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish 2040 yilgacha turkiy dunyoni rivojlantirish strategiyasining ustuvor yo'nalishlaridan biri sifatida ajratilgan. Buning uchun muhim vosita-bu tadbirkorlar o'rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga samarali hissa qo'shadigan turkiy savdo-sanoat palatasi.
Biroq, zamonaviy infratuzilmani rivojlantirmasdan, barqaror sanoat va savdo aloqalarini ta'minlash mumkin emas. Shuning uchun samarali Sharq–G'arbiy va Shimoliy–Janubiy transport koridorlarini yaratish OTG uchun strategik ustuvor vazifaga aylanadi. Shu bilan birga, ortiqcha ma'muriy to'siqlarni bartaraf etadigan soddalashtirilgan bojxona protseduralarini amalga oshirishni tezlashtirish muhimdir.
Ushbu muammolarni hal etish nuqtai nazaridan O'zbekiston Prezidenti shu yilning noyabr oyida Toshkentda turkiy davlatlarning multimodal transporti va logistikasi bo'yicha xalqaro forum o'tkazish tashabbusi bilan chiqdi, bu esa kelishilgan yondashuvlarni ishlab chiqish va tarmoq hamkorligini mustahkamlash uchun muhim maydon bo'ladi.
Bugungi kunda OTG mamlakatlari o'rtasida yuk tashish bir qator jiddiy muammolarga duch kelayotganini hisobga olsak, forumni o'tkazish ayniqsa dolzarbdir – mavjud yo'nalishlarning haddan tashqari yuklanishidan tortib, zamonaviy logistika markazlari va xizmat ko'rsatish infratuzilmasining etishmasligigacha.
G'arb ekspertlarining hisob-kitoblariga ko'ra, bojxona rasmiylashtiruvi vaqtini atigi bir kunga qisqartirish tovar ayirboshlashni 3-5 foizga oshirishi mumkin. Shunday qilib, infratuzilmaga sarmoya kiritish nafaqat savdoni qo'llab – quvvatlash, balki butun mintaqa iqtisodiyotining jadal o'sishining kalitidir.
O'zbekiston rahbari tomonidan e'lon qilingan asosiy tashabbuslar orasida savdoni kengaytirish bo'yicha amaliy dasturni qabul qilish taklifi alohida e'tiborga loyiqdir. Uni amalga oshirish OTG ichidagi iqtisodiy dinamikani sezilarli darajada faollashtirishi va ishtirokchi davlatlar o'rtasidagi tovar ayirboshlashni kengaytirish uchun qo'shimcha imtiyozlar yaratishi mumkin.
Ushbu dasturni muvaffaqiyatli amalga oshirishning muhim elementi tashqi iqtisodiy faoliyatni soddalashtirish va tezlashtirishga yordam beradigan zamonaviy raqamli vositalarni ishlab chiqishdir.
Shu nuqtai nazardan O'zbekiston Prezidentining "turk-Trade" onlayn-platformasini – OTG ichidagi savdo ishtirokchilari uchun yagona raqamli platformani yaratish tashabbusi muhim rol o'ynaydi. Uning maqsadi ishlab chiqaruvchilar, investorlar va xaridorlarni Real vaqt rejimida bitimlar tuzish, logistikani kuzatish va ma'lumot almashish mumkin bo'lgan umumiy ekotizimga birlashtirishdir.
Bunday tizim kichik va o'rta biznes (ko'b) uchun alohida ahamiyatga ega – turkiy mamlakatlar iqtisodiyotining asoslari. Raqamli yechimlar tufayli ko'b yangi bozorlarga katta xarajatlarsiz kirish imkoniyatiga ega bo'ladi, bu esa raqobatbardoshlikni oshiradi va tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantiradi. 
Umuman olganda, O'zbekiston rahbari tomonidan bildirilgan takliflarni tashkilotning keng ko'lamli institutsional o'zgarishining boshlang'ich nuqtasi sifatida ko'rish mumkin. Mamlakat nafaqat faol ishtirokchi, balki mintaqaviy o'zaro ta'sirning yangi arxitekturasini shakllantiradigan tizimli o'zgarishlarning tashabbuskori rolini o'z zimmasiga oladi.
Ushbu yangi kun tartibining asosiy elementlari raqamli echimlarga asoslangan iqtisodiyot, qo'shma ishlab chiqarish, logistika modernizatsiyasi va investitsiya kooperatsiyasi hisoblanadi. Bularning barchasi turkiy dunyo mamlakatlarining barqaror, raqobatbardosh va o'zaro manfaatli o'sishi uchun mustahkam poydevor yaratadi. 
Ushbu tashabbuslarning ahamiyati va dolzarbligini tasdiqlash oktyabr oyining boshida Bokuda bo'lib o'tadigan OTG sammiti bo'ladi. Bu yerda davlat rahbarlari mintaqaviy hamkorlikning ustuvor yo'nalishlarini muhokama qiladilar va O'zbekiston uchun bu raqamli iqtisodiyot, qo'shma ishlab chiqarish va investitsiya kooperatsiyasi sohalaridagi asosiy tashabbuslarni ilgari surish uchun alohida imkoniyat bo'ladi.

Shavkat Alimbekov,
etakchi ilmiy xodim
Markaziy Osiyo xalqaro instituti