Samarqand tashabbusi ishonch va muloqotni tiklashning kalitidir

 15-16 sentyabr kunlari Samarqandda SHHT davlat rahbarlari sammiti bo'lib o'tdi. Bu avvalgilaridan boy dastur, keng qamrovli kun tartibi, shuningdek, davlatlar, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlarning keng vakili bilan ajralib turardi. Uning ishida 20 ga yaqin davlatlar rahbarlari va yuqori vakillari, 10 dan ortiq xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar rahbarlari ishtirok etdi. 
Sammitning misli ko'rilmagan natijasi 44 ta hujjatni, shu jumladan strategik va kontseptual xarakterdagi hujjatlarni qabul qilish edi. Ular o'zaro manfaatli hamkorlikni yanada chuqurlashtirishning asosiy yo'nalishlari sifatida o'zaro savdoni har tomonlama kengaytirish, infratuzilmani rivojlantirish, sanoat kooperatsiyasi, yashil va raqamli transformatsiyani jadallashtirish, yuqumli kasalliklarga qarshi birgalikda kurashish, iqlimning salbiy oqibatlari va boshqalarni aniqladilar.
Ishlab chiqilgan jamoaviy echimlar bugungi kunda xalqaro hamjamiyat oldida turgan muammolarga javoblarni o'z ichiga oladi, dunyo xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy barqarorlikni tiklashga bo'lgan ehtiyojini qondirishga qaratilgan.
Shubhasiz, o'tgan Samarqand sammiti o'zaro ishonch, tenglik, bir-birlarining manfaatlarini hurmat qilish va o'zaro manfaat tamoyillari asosida iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va gumanitar xarakterdagi umumiy muammolarni hal qilish bo'yicha qo'shma istakka asoslangan xalqaro munosabatlar tizimini yanada o'zgartirish jarayonida tarixiy yangi bosqichning boshlanishini belgilab berdi. 
Forumda turli xil tashabbuslar e'lon qilindi, ularni amalga oshirish, shubhasiz, SHHT makonida o'zaro manfaatli ko'p qirrali hamkorlikni kengaytirish va chuqurlashtirishga yordam beradi.
Shu bilan birga, tashkilotning barcha mamlakatlari tomonidan umumiy qo'llab - quvvatlangan va sammitning yakuniy hujjati-Samarqand deklaratsiyasining yakuniy qismida alohida o'rin egallagan asosiy tashabbusni O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan umumiy xavfsizlik va farovonlik yo'lida ilgari surilgan Samarqand birdamlik tashabbusi deb atash mumkin.
Ushbu tashabbusning o'ziga xos xususiyati shundaki, u bugungi xalqaro munosabatlarning bunday fundamental muammosini hal qilishga qaratilgan bo'lib, davlatlarning global va mintaqaviy kun tartibining turli masalalari bo'yicha samarali va o'zaro manfaatli hamkorligini o'zaro ishonch tanqisligi sifatida cheklaydi.
Aynan davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda ishonch va o'zaro tushunishning etishmasligi bugungi kunda xalqaro hamjamiyat oldida turgan global murakkab inqirozning asosiy sababidir. 
Biz geosiyosiy qarama-qarshilik va qarama-qarshi raqobatning guvohi bo'lmoqdamiz, blokli fikrlash stereotiplarining tiklanishi va o'zaro begonalashuvning kuchayishi, xalqaro huquq printsiplari va normalariga e'tibor bermaslik, bu esa o'z navbatida xalqaro xavfsizlik va barqarorlik me'morchiligining yo'q qilinishiga olib keladi, turli xil keskin mintaqaviy va mahalliy nizolarni kompleks va muvofiqlashtirilgan yondashuvlar asosida hal qilish imkoniyatlarini cheklaydi.
Bu ko'p tomonlama institutlarning disfunktsiyasini keltirib chiqaradi, ularning hozirgi zamonning dolzarb muammolarini hal qilishda eng muhim qo'llanma bo'lib xizmat qilish qobiliyatini yo'qotishiga olib keladi, xalqaro maydonda noaniqlikni keltirib chiqaradi, shuningdek, davlatlarning barqaror rivojlanishiga ko'plab tahdid va tahdidlarni kuchaytiradi. Ular orasida iqlim o'zgarishining salbiy oqibatlari, suv va tabiiy resurslarning etishmasligi, pandemiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, iqtisodiy muvozanat va ijtimoiy notinchlikka olib keladigan energiya va oziq-ovqat xavfsizligi muammolarining kuchayishi.
Ko'rinib turibdiki, xalqaro hamkorlikning asosiy asoslarining tobora kuchayib borayotgan xatosi, uning parchalanishi hamma va hamma manfaatlariga mos kelmaydi. 
Bunday sharoitda, Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, o'zaro ishonch, adolat va birdamlik uchun global talab ortib bormoqda. Ochiq va konstruktiv muloqotni davom ettirish, xalqaro hamkorlikning ko'p tomonlama formatlarini tiklash har qachongidan ham talabga aylanib bormoqda.   
Shu bilan birga, zamonaviy voqeliklar shundan iboratki, siyosat, xavfsizlik va iqtisodiyot masalalarida dunyoning etakchi davlatlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar shu qadar kuchayganki, yaqin kelajakda ular uchun o'zaro maqbul murosalarni topishni kutish mumkin emas. Biroq, umumiy xavfsizlik va barqarorlik uchun o'zaro manfaatli echimlarni izlash to'xtamasligi kerak, bu, albatta, muloqotni davom ettirish va izchil chuqurlashtirishni talab qiladi. 
Bu Samarqand tashabbusining dolzarbligi va alohida ahamiyati bo'lib, uning asosiy maqsadi barcha manfaatdor davlatlarni global madaniyatlararo muloqotga jalb qilish, izchil yondashuv va yechimlarni izlash, xalqaro hamkorlikni yo'lga qo'yish maqsadida global keskinlik, noaniqlik va oldindan aytib bo'lmaydiganlikni bartaraf etish orqali ishonchni bosqichma-bosqich va shu bilan birga izchil tiklashdir. 
Ushbu maqsadlarga erishish uchun samarali platforma mafkuraviy kun tartibi va siyosiy-iqtisodiy manfaatlar bilan og'irlashtirilmagan madaniyatlararo va madaniyatlararo munosabatlar va muloqotni o'rnatishdir. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, bugungi kunda geosiyosiy raqobat, mafkuraviy qarama-qarshiliklar va tortishuvlardan xoli bo'lgan bunday muloqotga talab katta.
Shunday qilib, Samarqand tashabbusi tenglik, hamkorlik, bag'rikenglik, adolat, insonparvarlik, umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligini tan olish, madaniy, milliy, diniy xilma-xillikni hurmat qilish tamoyillari asosida madaniy-sivilizatsiya, millatlararo, dinlararo o'zaro munosabatlarni o'rnatish orqali mavjud ziddiyat va kelishmovchiliklarni yumshatish uchun dunyo davlatlari va xalqlarining sa'y-harakatlarini birlashtirishga qaratilgan. 
Ushbu tashabbusni amaliy amalga oshirish algoritmlarini ishlab chiqish maqsadida O'zbekiston rahbari 2023 – yilda siyosiy yetakchilar, jamoat, biznes akademik va ekspert doiralarining nufuzli vakillaridan tortib ruhoniylar, madaniyat va san'at arboblarigacha bo'lgan keng doiradagi aktyorlar ishtirokida xalqaro Samarqand forumini o'tkazishni taklif qilmoqda. 
Samarqand forumi Samarqand tashabbusining asosiy muloqot maydoni bo'lib, ataylab inklyuziv xarakterga ega bo'ladi. Bu turli darajadagi turli xil ijtimoiy guruhlar, madaniyatlar va tsivilizatsiyalar orasida barcha darajadagi manfaatlar, ishonch va tushunishni har tomonlama hisobga olishni ta'minlaydi.

Shu bilan birga, forum ishining markazida eng dolzarb xalqaro va mintaqaviy muammolar bo'yicha o'zaro maqbul echimlarni topish, shuningdek, muloqot, o'zaro tushunish, hurmat va ishonch ruhini mustahkamlash, siyosiy, diplomatik, iqtisodiy va madaniy-gumanitar hamkorlikni rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlar majmuini o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan boy harakatlar dasturi bo'ladi. Bu, o'z navbatida, Samarqand tashabbusini amalga oshirish jarayoniga tizimli xarakter beradi, uning ochiqligi, shaffofligi, inklyuzivligi va samaradorligini ta'minlaydi.
Ushbu yondashuv, shubhasiz, davlatlarning ko'p asrlik madaniy va tsivilizatsiya qadriyatlarini saqlab qolish, ko'paytirish va kelajak avlodlarga etkazish ehtiyojlariga javob beradi. Bu maqsadlarni qo'llab-quvvatlash, rivojlantirish va ularga erishishga yordam beradigan asosiy omillardan biri, taklif etilayotgan platformada hamkorlikning mustahkamligi va ishonchliligi kafolati.
Aslida, Samarqand tashabbusi BMTning 2001 yilda qabul qilingan tsivilizatsiyalar muloqoti to'g'risidagi Deklaratsiyasining amaliy timsoliga aylanadi.  
Shuni ta'kidlash kerakki, Samarqand tashabbusi global xarakterga ega bo'lsa-da, Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida ilgari surilishi bejiz emas. ShHT tashkil topganidan beri doimiy ravishda "Shanxay ruhi" va uning asosiy tamoyillariga sodiq qoldi – blokdan tashqari maqom, uchinchi davlatlarga qarshi yo'naltirilmaslik, ochiqlik, konsensus, ishonch, o'zaro foyda, tenglik va madaniyatlarning xilma-xilligi va birgalikdagi farovonlikka hurmat.
Bundan tashqari, Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, SHHT mamlakatlarni turli madaniy-tsivilizatsiya kodlari, o'zining tashqi siyosati va milliy rivojlanish modellari bilan birlashtirishga muvaffaq bo'lgan noyob davlatlararo tuzilmadir. SHHT muvaffaqiyatining formulasi ko'p qirrali hamkorlikni rivojlantirish, uning faoliyatida mafkuraviy dogmaning yo'qligi va universal qadriyatlarga, umume'tirof etilgan me'yorlarga sodiqlikdir.
"Shanxay ruhi" va SHHT Xartiyasi tamoyillariga qat'iy rioya qilgan holda va ko'plab dolzarb masalalarni hal qilishda turli davlatlar, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan samarali hamkorlik qilib, ShHT tarixiy me'yorlarga ko'ra qisqa vaqt ichida uzoq yo'lni bosib o'tdi va zamonaviy global dunyo tartibining ajralmas qismiga aylandi.jozibadorlik qutblari. 
O'zbekiston raislik qilgan yili "Shanxay ruhini" saqlab qolish va ko'paytirishga muvaffaq bo'ldi, buni Samarqand sammitida davlatlar va xalqaro tashkilotlarning keng vakili, Eron, Belarus Respublikasi, Saudiya Arabistoni Qirolligi, Misr, BAA, Qatar, Bahrayn kabi yangi a'zolar, muloqot hamkorlari va kuzatuvchilar hisobiga ShHTni kengaytirish jarayoni boshlangani tasdiqlaydi, Quvayt, Maldiv orollari, Myanma va boshqalar, ko'pincha bir-biriga qarama-qarshi qarashlarga ega. 
O'zbekistonning SHHT doirasidagi o'zaro hamkorlik tajribasini barcha manfaatdor tomonlarga etkazish istagi Samarqand tashabbusini ilgari surish uchun ushbu saytni tanlashni tushuntiradi.
Shu bilan birga, Samarqandni tashabbusning ajralmas qismi sifatida tanlash chuqur ma'noga ega. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, qadim zamonlardan buyon bu shahar Sharqiy Osiyodan Shimoliy Afrika, yaqin Sharq va Yevropagacha bo'lgan makonda yashovchi xalqlar o'rtasida ma'naviy, iqtisodiy, madaniy va ilmiy almashinuv markazi bo'lib kelgan. Ushbu shahar asrlar davomida bag'rikenglik tamoyillari va turli xalqlarning urf-odatlari va qadriyatlariga hurmat bilan munosabatda bo'lish amalda qanday amalga oshirilganiga yaqqol misoldir.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning dinamik va faol diplomatiyasida Samarqand O'zbekistonning eng muhim xalqaro va diplomatik tashabbuslarini ilgari surish uchun noyob platforma bo'lib xizmat qilib, o'ziga xos o'lchovga ega bo'ldi.  
Samarqandda mintaqaviy hamkorlik va yaqinlashish jarayoni boshlandi. Xususan, 2017 yilda BMT shafeligida tashkil etilgan "Markaziy Osiyo: bir o'tmish va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va o'zaro farovonlik uchun hamkorlik" tarixiy konferensiyasi natijasida "Samarqand ruhi" shakllandi, buning natijasida Markaziy Osiyo yaxshi qo'shnichilik va ishonch, o'zaro manfaatli hamkorlik va barqaror rivojlanish makoniga aylana boshladi.
Ushbu jarayon BMT tomonidan ham qo'llab-quvvatlandi. 2018 yilda BMT Bosh Assambleyasi "Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash bo'yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash" maxsus rezolyutsiyasini qabul qildi, bu Markaziy Osiyo mamlakatlari muloqotining mintaqada tinchlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta'minlashda, shuningdek mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni rag'batlantirishdagi muhim rolini tan oldi. 
Shu munosabat bilan Samarqand tashabbusi "Shanxay ruhi" va "Samarqand ruhi"simbiozidir. Agar birinchisi o'zaro ishonch, o'zaro manfaat, tenglik, madaniyatlarning xilma-xilligi va birgalikdagi taraqqiyotga hurmat tamoyillari asosida qurilgan bo'lsa, ikkinchisi, Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, konstruktiv muloqot, o'zaro tushunish, yaxshi qo'shnichilik va do'stlik timsolidir.
Samarqand tashabbusining asosi va mazmuniga aylanishi kerak bo'lgan ushbu tamoyillarga tayanish uning muvaffaqiyatli amalga oshirilishining kafolati bo'lib xizmat qiladi. 
Ushbu tashabbusning muvaffaqiyatiga ishonch bildiruvchi yana bir omil-bu O'zbekiston mintaqaning barqarorligi, xavfsizligi va barqaror rivojlanishi, shuningdek, konstruktiv muloqot olib borish, umumiy muammolarni birgalikda hal etish borasida erishilgan siyosiy-diplomatik tajriba uchun yuqori darajadagi mas'uliyatdir. 
Shunday qilib, tarixiy qisqa vaqt ichida Toshkent qo'shni davlatlar bilan yaxshi qo'shnichilik munosabatlarini o'rnatishga va chegara, suv resurslari, energetika, transport-kommunikatsiya va boshqa masalalar bilan bog'liq o'tkir tizimli-tugunli muammolarni birgalikda hal qilishga hamda Afg'onistonni ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlashtirish masalalarida xalqaro hamjamiyatning sa'y-harakatlarini birlashtirishga muvaffaq bo'ldi.
Bundan tashqari, muvozanatli, ochiq, konstruktiv va pragmatik tashqi siyosatni amalga oshirib, O'zbekiston barcha global o'yinchilar bilan muvozanatli munosabatlarni o'rnatdi, XXR, Rossiya federatsiyasi, AQSh, Yevropa Ittifoqi, Janubiy Osiyo, ATR va Arab dunyosi mamlakatlari bilan amaliy hamkorlik qiladi. 
Aslida, O'zbekiston turli davlatlar va xalqaro tashkilotlar o'rtasidagi muloqotning o'ziga xos "vositachisi" ga aylandi, o'zini konstruktiv hamkorlikni yo'lga qo'yish va o'zaro maqbul echimlarni topishga muhim hissa qo'sha oladigan mas'uliyatli davlat sifatida namoyon etdi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu tashabbusni ilgari surgan Prezident Shavkat Mirziyoyev ochiq, konstruktiv, tinchliksevar va pragmatik siyosatga sodiqligini yana bir bor namoyish etdi. Hatto ta'kidlash mumkinki, Samarqand tashabbusi ochiqlik, inklyuziv muloqot, pragmatizm, konstruktiv hamkorlik, tenglikni hurmat qilish va har kimning manfaatlarini hisobga olish va oqilona murosaga erishish tamoyillariga asoslangan siyosiy "Mirziyoyev doktrinasi" ning jamlangan ifodasidir.
Va shubhasiz, bugungi kunda ushbu yondashuv xalqaro munosabatlarda talabga ega. Bundan tashqari, siyosiy, iqtisodiy va moliyaviy munosabatlar tizimlarining tartibsizligi sharoitida o'z kelajagiga nisbatan noaniqlikka duch keladigan dunyo xalqlari muloqot, o'zaro tushunish va birdamlikni tiklashga katta ehtiyoj sezadilar.
Sammitda bu haqda davlat rahbarlari ham gapirishdi. Xususan, xalqaro munosabatlarda ishonchli muloqot falsafasini, nizoli vaziyatlarni hal qilishning tinch va muzokaralar usullarini, muayyan muammoli nuqtalarni ko'rib chiqishda manfaatlar muvozanatini saqlash zarurligi ta'kidlandi.
Xulosa qilib aytganda, ShHTga a'zo davlatlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan Samarqand birdamlik tashabbusi umumiy xavfsizlik va farovonlik yo'lida davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda ishonch va o'zaro tushunishni tiklash va mustahkamlashga yordam beradi, bugungi kunda insoniyat duch kelayotgan qiyinchiliklar va tahdidlarni bartaraf etishning muhim sharti sifatida muloqot va hamkorlikni rivojlantirishga salmoqli hissa qo'shishiga ishonch bildirmoqchiman.
Akramjon Nematov,
strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktorining birinchi o'rinbosari 
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurida