Raqamli muhit: o'zgarish davri

Prezident Shavkat Mirziyoyev o'z chiqishlarida bir necha bor ta'kidlaganidek, O'zbekistonni izchil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy vazifalaridan biri AKT va raqamli texnologiyalarni keng joriy etishdir. Aynan shu soha iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy hayot sohalarini sifatli isloh qilishni ta'minlaydigan samarali vositani taqdim etadi.
Raqamli transformatsiya zamonaviy davlatlar rivojlanishidagi asosiy tendentsiyalardan biri bo'lib, iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning deyarli barcha sohalari qiyofasini o'zgartiradi. COVID-19 pandemiyasi iqtisodiyotning ko'plab sohalariga ta'sir ko'rsatdi, ammo it sanoatining jadal rivojlanishiga hissa qo'shdi. Shuningdek, u davlat organlari, xususiy korxonalar, jamoat tashkilotlari faoliyatiga axborot-kommunikatsiya va raqamli texnologiyalarni joriy etish muhimligini ko'rsatdi.
Davlat raqamlashtirishni barcha vertikallarida amalga oshirmoqda. Xususan, ma'lumotlarni tahlil qilish tizimi ijro etuvchi hokimiyatda samarali qo'llaniladi. Masalan, jinoyatchilarni ko'chalarda onlayn kameralar yordamida qidirish yoki Internet orqali kerakli organlarga murojaat qilish. AKTni joriy etishning asosiy yutuqlaridan biri bu hujjatlarni rasmiylashtirishda hujjatlar va byurokratiya miqdorini kamaytirishdir. Sertifikatlar va pasportlarni onlayn rejimda olish mumkin, barcha ma'lumotlarni o'sha erda saqlash va yangilash mumkin.
Bugungi kunda O'zbekiston rahbariyati tomonidan xorijiy davlatlar bilan hamkorlikni kuchaytirishga, xususan, innovatsiya va ilg'or texnologiyalarni joriy etishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bu masalada YaIMning ta'sirchan o'sish sur'atlarini namoyish etadigan Sharq mamlakatlarining roli va tajribasini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. XXR, Hindiston, Vetnam va boshqalar kabi mintaqa ishtirokchilari bugungi kunda jahon iqtisodiyotining lokomotivi bo'lib xizmat qilmoqda. Yaponiya va Janubiy Koreya innovatsion va yuqori texnologiyali ishlab chiqarishning ko'plab yo'nalishlarida etakchilikni saqlab qolishmoqda. Singapur, Malayziya va Tailand tovarlar va xizmatlarni jahon bozorlariga eksport qilishda ajoyib yutuqlarni namoyish etmoqda. Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar, Saudiya Arabistoni muqobil energiya, moliya sohasidagi innovatsion loyihalar va kosmik tadqiqotlar sohasida katta yutuqlarga erishmoqda.
Bularning barchasi puxta o'ylangan ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning natijasidir. Mamlakatlar hukumatlari iqtisodiyot va ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini har tomonlama rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlarning strategik dasturlarini ishlab chiqmoqdalar va amalga oshirmoqdalar. Sharq mamlakatlari tajribasini o'rganish bugungi kunda shu kabi muammolarni hal qilish bilan band bo'lgan O'zbekiston uchun ham shubhasiz qiziqish uyg'otmoqda.
Mamlakatimizda 2020 yil keyingi raqamli islohotlar uchun me'yoriy-huquqiy asos yaratgan hujjatlarni qabul qilishda muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 28 aprel kuni prezidentning "raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. Ushbu hujjatda raqamli texnologiyalarni mahalliy korxonalar va davlat xizmatlari faoliyatiga keng joriy etish, it-mutaxassislarni tayyorlash, it-tadbirkorlikni har tomonlama qo'llab-quvvatlash va boshqalar bilan bog'liq dolzarb masalalar doirasi ko'rsatilgan.
Ushbu ishlarning mantiqiy davomi Prezidentning 2020 yil 5 oktyabrdagi "raqamli O'zbekiston - 2030 strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida "gi Farmoni bo'ldi. Hujjatga ko'ra, barcha davlat bojlari va jarimalari elektron to'lov tizimlari yordamida onlayn tarzda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning turli sohalarida 400 dan ortiq axborot tizimlari, elektron xizmatlar va boshqa dasturiy mahsulotlar joriy etilmoqda.
"Raqamli O'zbekiston-2030" strategiyasi ikkita dasturni (hududlar va tarmoqlarni raqamli transformatsiya qilish bo'yicha), shuningdek ularni amalga oshirish uchun "yo'l xaritalarini" tasdiqlashni nazarda tutadi. Shubhasiz, bu raqamli infratuzilmani rivojlantirish, elektron hukumat, milliy raqamli bozor, ta'lim va sohada malaka oshirish kabi ustuvor yo'nalishlarni o'z ichiga olgan hujjatni to'liq qamrab olish va samarali amalga oshirishni ta'minlaydi.
Shuningdek, hujjatga muvofiq hududlarda raqamli transformatsiya holatini kuzatish uchun hududlarning raqamli rivojlanishini baholash metodologiyasi ishlab chiqilganligi ma'lum bo'lib, bu joylarda raqamlashtirishni dastlabki diagnostika qilish imkonini beradi. Mezonlar qatoriga ijtimoiy muassasalarda (maktabgacha ta'lim muassasalari, maktablar, poliklinikalar) internetdan foydalanish, ta'lim va boshqa tizimlar va dasturiy mahsulotlarni joriy etish, "bir million dasturchi" loyihasi doirasida bitirgan informatika o'qituvchilari, shuningdek maktab o'quvchilarini qamrab olish va it - o'quv markazlari soni kiradi.
Eng muhim hujjatlar qatorida davlatimiz rahbarining 2020-yil 17-martdagi "Toshkent shahrida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori ham qayd etilishi lozim. Hujjat bilan tasdiqlangan "raqamli Toshkent" kompleks dasturi O'zbekiston poytaxtini raqamli rivojlantirishga qaratilgan.
2022 yil 28 yanvarda qabul qilingan yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasi davlat boshqaruvi, qonun ustuvorligi, iqtisodiy rivojlanish, ijtimoiy siyosat, ma'naviy ma'rifat, xavfsizlik, pragmatik va faol tashqi siyosat bilan bog'liq islohotlarning ettita ustuvor yo'nalishini qamrab oladi.
Rivojlanish strategiyasi nafaqat davlat va ijtimoiy xizmatlar, huquqni muhofaza qilish organlari, transportni boshqarish va sog'liqni saqlash tizimlari, bank va qishloq xo'jaligi sohalari kabi bir qator muhim sohalarni yanada raqamlashtirishni belgilaydi.
Bundan tashqari, O'zbekiston elektron hukumatini takomillashtirish va elektron davlat xizmatlari ulushini yuz foizga yetkazish, ularni taqdim etishda shaxsni mobil identifikatsiya qilish tizimini, "fuqarolarning raqamli pasporti" va "raqamli organ"loyihalarini joriy etish ko'zda tutilgan.
Elektron hukumatning loyihalarni boshqarish markazi O'zR axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi bilan birgalikda "fuqarolarning raqamli pasporti"loyihasini amalga oshirish masalasini ishlab chiqmoqda.
Tajriba sifatida, 2022 yil 15 iyuldan 2023 yil 1 dekabrgacha davlat idoralari, banklar va boshqa tashkilotlar qog'oz guvohnomalarini talab qilmaydi. Kelajakda siz ularning raqamli versiyalarini oneid Mobile maxsus dasturida taqdim etishingiz mumkin, ular yuridik kuch jihatidan jismoniy hamkasblariga teng bo'ladi.
Loyihani amalga oshirishning birinchi bosqichida tizimni quyidagi sohalarga joriy etish rejalashtirilgan:
* avtotransport vositalaridan foydalanish va boshqarish huquqi uchun hujjatlarni tekshirish;
* ichki aviakompaniyalar bilan parvozlar;
* mamlakat ichida temir yo'l orqali sayohat;
* mehmonxonalarda, sanatoriylarda, dam olish uylarida va boshqa shunga o'xshash muassasalarda mehmonlarni ro'yxatdan o'tkazish;
* uyali aloqa operatorlari va Internet-provayderlar xizmatlarini olish;
* davlat xizmatlari markazlarida davlat xizmatlarini ko'rsatish;
* tijorat banklari va sug'urta kompaniyalari xizmatlarini ko'rsatish;
* tibbiy xizmatlarni olish;
* oliy o'quv yurtlari tizimlarida talabalarga kirish huquqini berish.
O'zbekiston Respublikasi fuqarosining pasporti yoki ID kartasidan tashqari, xizmatdan foydalanuvchilar haydovchilik guvohnomasi, transport vositasini ro'yxatdan o'tkazish, nikoh va tug'ilish to'g'risidagi guvohnoma, talaba guvohnomasi, koronavirusga qarshi emlash to'g'risidagi guvohnoma va boshqalar kabi raqamli hujjatlarni boshqarishi mumkin.
Xizmat shuningdek, funktsiyalarni taqdim etadi raqamli nusxalarni baham ko'ring, ishonchli shaxsga ma'lum vaqt davomida foydalanish uchun pasport yuboring, xizmat ko'rsatuvchi provayderlarga hujjat ma'lumotlarini taqdim eting va boshqalar.
Raqamli hukumat-iqtisodiyotning lokomotivi
Davlat rivojlanishining asosiy yo'nalishlaridan biri bu davlat va iqtisodiy boshqaruv organlari faoliyatini takomillashtirish, hokimiyat va aholi o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning samarali mexanizmini shakllantirish uchun raqamli texnologiyalardan foydalanishdir. Ushbu vazifalar elektron hukumat tizimini rivojlantirish orqali amalga oshiriladi. Davlat sektoridagi keng ko'lamli islohotlar vazirlik va idoralarning keng ishtirokida istisnosiz barcha faoliyat sohalarini qamrab oladi.
Elektron hukumat tizimini rivojlantirishda eng muhim rol interfaol davlat xizmatlarining yagona portaliga (EPIGU) beriladi, buning natijasida aholi uchun keng ko'lamli xizmatlar ko'rsatiladi. Bugungi kunda uning yordami bilan siz 320 dan ortiq davlat xizmatlarini olishingiz mumkin. Fuqarolarga qulaylik yaratish uchun mobil versiyasi ham mavjud my.gov.uz, bu erda yuzdan ortiq davlat xizmatlari mavjud.
2026 yilga kelib portalda xizmat turlari soni 610 taga, mobil versiyada esa 300 taga ko'paytirilishi rejalashtirilgan. Ta'kidlash muhim: ulush my.gov.uz elektron davlat xizmatlarining umumiy hajmi faol o'sib bormoqda-2019 yildagi 26 foizdan 2021 yilda 54 foizgacha.
Bundan tashqari, aholining 20 foizdan ortig'i ro'yxatdan o'tgan yagona oneid identifikatsiya tizimi joriy etildi. Uning yordami bilan fuqarolar hukumatning turli xil elektron resurslaridan, shu jumladan egasining hisobini avtomatik ravishda yaratadigan ID-kartalarni berish tizimidan foydalanish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shuningdek, davlat xizmatlarining yagona billing tizimi muvaffaqiyatli ishlamoqda, bu fuqarolarga uy-joy kommunal xo'jaligi, sog'liqni saqlash, qurilish, ta'lim va boshqa sohalarda xizmatlar uchun haq to'lashga imkon beradi. 2021 yil oxirida bunday to'lovlar soni 20 milliondan oshdi.
Elektron hukumat tizimini rivojlantirishning ustuvor vazifalaridan biri bu raqamli texnologiyalardan keng foydalangan holda hokimiyat va aholi o'rtasida samarali o'zaro ta'sir mexanizmini yaratishdir.
Fuqarolar va hukumat o'rtasida jamoatchilik muloqotini rivojlantirishga qaratilgan bir qator muhim loyihalar amalga oshirildi: O'zbekiston Respublikasi Prezidentining har qanday masalalar bo'yicha murojaatlari uchun virtual qabulxonasi, O'zbekiston Respublikasi Bosh vazirining tadbirkorlarning murojaatlarini ko'rib chiqish uchun virtual qabulxonasi, "mening fikrim" jamoaviy murojaatlari portali, qonun hujjatlari (SOVAZ) ta'sirini baholash tizimi).
Elektron hukumat sohasidagi islohotlar xalqaro hamjamiyat tomonidan yuqori baholandi. Masalan, Open Data Inventory reytingida O'zbekiston Markaziy Osiyoda yetakchi bo'lib, dunyoda 45-o'rinni egalladi. O'z navbatida, elektron ishtirok etish indeksida (E-Participation Index) O'zbekiston 13-o'ringa ko'tarilib, 46-o'ringa ko'tarilib, EPI darajasi juda yuqori bo'lgan mamlakatlar guruhiga kirdi.
Kelajak it-kadrlarga tegishli
O'zbekistonni raqamli rivojlantirishning eng muhim yo'nalishlaridan biri bu iqtisodiyotning deyarli barcha sohalarida talab qilinadigan it-mutaxassislarni tarbiyalashdir. Birinchi va muhim shart-maktab, o'rta maxsus va oliy ta'lim doirasida IT-kadrlarni uzluksiz tayyorlashning kompleks tizimini yaratish.
Shuni ta'kidlash kerakki, O'zbekiston aholisining 60 foizdan ortig'i yoshlardir. Shu sababli, eng muhim vazifalardan biri uni zamonaviy raqamlashtirish jarayonlarida ishtirok etishga jalb qilish, o'g'il-qizlarni dasturiy mahsulotlar yaratishda va autsorsing IT xizmatlarini ko'rsatishda qo'llab-quvvatlash orqali ish bilan ta'minlashdir.
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo'nalishi fanlarini chuqur o'rganish bo'yicha ixtisoslashtirilgan maktab tashkil etilishi bilan maktab IT-ta'limining asosi qo'yildi. Ta'lim muassasasining zamonaviy binosi eng so'nggi texnologik talablarga javob beradi, bu erda malakali xorijiy va mahalliy mutaxassislarni jalb qilgan holda ilg'or o'qitish usullari qo'llaniladi. Maktabda o'qish 5-sinfdan boshlab amalga oshiriladi.
Maktab o'quvchilarining IT-ga qiziqishi doimiy ravishda o'sib bormoqda. Shu maqsadda Prezidentning 2020 yil 6 oktyabrdagi "axborot texnologiyalari sohasida ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori qabul qilindi, unga muvofiq informatika va axborot texnologiyalarini chuqur o'rganadigan 14 ta ixtisoslashtirilgan tayanch maktablar tashkil etildi.
O'z navbatida, maktab dasturi AKTning dolzarb yo'nalishlari bilan boyitilgan. Shunday qilib, 5-sinfdan boshlab o'qitiladigan "Informatika" fani "bir million dasturchi"loyihasining fanlari bilan to'ldiriladi. Va 8 va 9-sinflardan boshlab talabalar dasturlash va dizayn bo'yicha, 10-sinfdan boshlab robototexnika bo'yicha o'qitilishi mumkin.
Yoshlarning jamiyatdagi mavqeini mustahkamlash O'zbekiston xalqaro hamjamiyatga ishonch bilan qo'shila boshlaganligi bilan izohlanadi va bunday integratsiya har doim o'z sohasida ilg'or bilimlarga ega bo'lgan mutaxassislarga bo'lgan ehtiyoj bilan birga keladi.
So'nggi yillarda yoshlarni qo'llab-quvvatlash doirasidagi eng keng ko'lamli ta'lim tashabbuslaridan biri 2019 yil noyabr oyida O'zbekistonda boshlangan "bir million dasturchi" loyihasi bo'ldi. Megaproekt AKT sohasida aholi va yoshlar o'rtasida ta'lim darajasini oshirishda, it-mutaxassislarni keng tayyorlashda muhim rol o'ynaydi.
Bundan tashqari, loyihani amalga oshirish IT sohasi uchun kadrlar tayyorlash dasturidan tashqariga chiqdi. Bugungi kunda bu faol o'zaro aloqada bo'lgan fikrli odamlarning butun jamoasi: g'oyalar va ishlanmalar bilan o'rtoqlashish, tajriba almashish. Loyiha asosiy maqsadlarga - zamonaviy Profil ekotizimini rivojlantirishga, jamiyat hayotini sifat jihatidan o'zgartiradigan innovatsion startap loyihalarini yaratishga qodir raqobatbardosh mutaxassislarni tarbiyalashga katta hissa qo'shadi.
It mutaxassislarini qo'llab-quvvatlashda 2019 yilda ochilgan dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalarining texnologik parki muhim rol o'ynaydi. IT parkni yaratish tashabbusi Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan Hindiston Respublikasiga birinchi tashrifi chog'ida ilgari surilgan.
IT Park-istiqbolli startap loyihalarini ishga tushirish va bozorga chiqarishni ta'minlash uchun mo'ljallangan ob'ektlar, binolar va inshootlar majmuasi (shu jumladan ilmiy-ta'lim muassasalari bilan integratsiya orqali). Bu ekstritritorial erkin iqtisodiy zona bo'lib, unda sohaning faol va iste'dodli vakillari buxgalteriya hisobi, yuridik, marketing va ta'limni qo'llab-quvvatlash orqali g'oyalarni haqiqiy biznes loyihalariga aylantirish uchun haqiqiy imkoniyatga ega bo'ladilar.
Ushbu yo'nalishni yanada rivojlantirish maqsadida Prezident Shavkat Mirziyoyev 29-iyul kuni Toshkent viloyati Yukorichirchik tumanidagi Astrum it-akademiyasida it va aloqa sohasidagi yosh dasturchilar, kompaniya rahbarlari va xodimlari bilan uchrashuv o'tkazdi.
Nutq boshida davlatimiz rahbari O'zbekistonning so'nggi besh yil ichida IT sohasidagi yutuqlari haqida so'zlab berdi. Xususan, shu vaqt ichida sanoat 2 milliard dollar sarmoya oldi, shu jumladan 700 million to'g'ridan-to'g'ri. Prezident Shavkat Mirziyoyev yoshlarga tegishli e'tibor qaratilsa, ushbu sohani yuqori darajaga ko'tarish mumkinligiga ishonch bildirdi.
Raqamli texnologiyalar o'quv markazlari IT-mutaxassislarni tayyorlashga o'z hissasini qo'shmoqda. Ushbu IT-markazlar davlatimiz rahbari tomonidan ilgari surilgan beshta muhim tashabbusning uchinchisiga (aholi va yoshlar tomonidan kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etish) muvofiq tashkil etilmoqda. Ularda yoshlar veb-dasturlash, kompyuter dizayni, mobil texnologiyalar, robototexnika asoslarini o'rganadilar. Shu bilan birga, ular mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari, davlat va xo'jalik boshqaruvi organlari rahbarlari va xodimlari tomonidan AKT sohasidagi malakalarini oshirmoqdalar.
Qizlar va ayollarni qo'llab-quvvatlash va ular uchun dolzarb kasblarni o'zlashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish maqsadida maxsus IT-kurslar tashkil etildi - Techvika va ITWomen.Uz.
It-tadbirkorlar uchun imtiyozlar
Xususiy sektorning faol ishtirokisiz bozorni to'liq rivojlantirish mumkin emas. Shu munosabat bilan O'zbekiston rahbariyati IT-tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlamoqda. Ushbu yo'nalishda it Park katta hissa qo'shmoqda, uni yaratishda it-biznes uchun shart-sharoitlarning xorijiy tajribasi o'rganildi.
IT Park o'z aholisiga huquqiy, tashkiliy, marketing yordamini taqdim etadi. Bundan tashqari, ular 2028 yil 1 yanvargacha barcha soliqlardan va davlat maqsadli jamg'armalariga majburiy ajratmalardan, shuningdek bir martalik ijtimoiy to'lovlardan ozod qilinadi. Bundan tashqari, ularga zamonaviy ofis xonalari, laboratoriyalar, kovorking joylari, yig'ilish xonalari taqdim etiladi. Shunday qilib, 2022 yilning birinchi yarmida it Park rezidentlarining eksport hajmi o'tgan yilning mos davriga nisbatan to'rt baravar ko'paydi va qariyb 50 million dollarni tashkil etdi.
Xorijiy IT-kompaniyalar va it-mutaxassislar uchun yanada katta qulayliklar yaratish maqsadida 2022-yil 1-apreldan boshlab O'zbekistonda it-Visa chiqarila boshlandi, bu esa mamlakat hududiga bemalol kirish va qolish, soddalashtirilgan tartibda yashash huquqini olish, shuningdek, respublika fuqarolari bilan teng ijtimoiy huquqlar berish imkonini beradi.
IT Park shuningdek, TashRush dasturini ishga tushirdi, uning doirasida xorijiy kompaniyalar va it-mutaxassislarga yuridik shaxslarni ochish (OneStopShop printsipi bo'yicha), ofislarni qidirish, xodimlarni tanlash va it - mutaxassislarga it Park rezident kompaniyalariga moslashish va ishga joylashishda yordam berish bo'yicha xizmatlar ko'rsatiladi.
* * *
O'zbekistonda it sektori va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish asosiy vazifalardan biridir. Yuqori texnologiyali tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaradigan sohani takomillashtirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bundan tashqari, jahon bozorlaridagi shiddatli raqobat sharoitida aktlar milliy iqtisodiyotni yanada barqaror rivojlantirish va diversifikatsiya qilish, uning raqobatbardoshligini oshirish uchun ishonchli vosita bo'lib xizmat qilishi mumkin.