O'zbekistonda diniy bag'rikenglik va dinlararo rozilik

Mustaqillik e'lon qilinishi va O'zbekiston hukumatining demokratiya g'oyalariga sodiqligi bilan jamiyat rivojlanishining dunyoviy yo'lini tanlash asta-sekin umuman dinlar va xususan diniy guruhlarning mavjudligi uchun teng huquqiy sharoitlarni yaratishga imkon berdi.

Diniy sohada ushbu keng ko'lamli ishlar tegishli davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan amalga oshiriladi va fuqarolarga konstitutsiyaviy kafolatlangan vijdon erkinligi huquqini ta'minlashga qaratilgan; diniy plyuralizm, bag'rikenglik va dinlararo muloqotni kuchaytirish.
Hamkorlikdagi ishlarning muhim natijalaridan biri 2018 yil dekabr oyida BMT Bosh Assambleyasi tomonidan "ma'rifat va diniy bag'rikenglik"maxsus rezolyutsiyasining qabul qilinishi hisoblanadi.
Rezolyutsiyaning qabul qilinishi O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida ilgari surilgan tashabbusining amalda bajarilishi bo'ldi. Taklif etilayotgan qarorning asosiy maqsadi " ta'lim olish uchun umumbashariy erkinlikni ta'minlash, savodsizlik va jaholatni bartaraf etishdir.”
Shunisi e'tiborga loyiqki, rezolyutsiya nafaqat BMTga a'zo barcha davlatlar tomonidan bir ovozdan qo'llab-quvvatlandi, balki 50 dan ortiq mamlakatlar hammuallifi bilan qabul qilindi. Bu O'zbekiston Prezidenti tashabbusi dolzarbligi va o'z vaqtida amalga oshirilayotgani xalqaro hamjamiyat tomonidan yuksak e'tirof etilayotganidan dalolat beradi.
Hujjat "bag'rikenglik va o'zaro hurmatni targ'ib qilish, diniy erkinlikni ta'minlash, dindorlarning huquqlarini himoya qilish va ularning kamsitilishining oldini olishga qaratilgan.”
Qarorda tinchlik, inson huquqlari, bag'rikenglik va do'stlikni targ'ib qilishning muhim roli ta'kidlangan. Shuningdek, u sayyoramizda xavfsizlik va tinchlikni mustahkamlash yo'lida integratsiya, o'zaro hurmat, bag'rikenglik va tushunishning muhimligini tan oladi.
Hujjat dinlararo, madaniyatlararo va dinlararo totuvlikni targ'ib qilish va din yoki e'tiqodga asoslangan shaxslarni kamsitishga qarshi kurashishga qaratilgan barcha xalqaro, mintaqaviy va milliy tashabbuslarni qabul qiladi.
Shu bilan birga, qabul qilingan rezolyutsiya BMTga a'zo davlatlarni milliy va xalqaro ommaviy axborot vositalarida, shuningdek Internetda keng ko'lamli targ'ibot kabi tegishli aloqa strategiyalarini amalga oshirishga, bag'rikenglik, zo'ravonlikka yo'l qo'ymaslik, din va e'tiqod erkinligi to'g'risida ta'lim ma'lumotlarini tarqatishga chaqiradi.
Hujjatda YUNESKOning ta'lim, fan va madaniyat orqali xalqlar o'rtasidagi hamkorlikni kengaytirish orqali dunyoda tinchlik va xavfsizlikni targ'ib qilishdagi asosiy roli ham e'tirof etilgan.
So'nggi besh yil ichida O'zbekistonda sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi va ko'plab sohalarda, jumladan, diniy-ma'rifiy sohada keng ko'lamli islohotlar amalga oshirildi.
Diniy sohadagi faoliyatni yanada takomillashtirishga qaratilgan qator qonun hujjatlari qabul qilindi.
Islomni chuqur o'rganish va uning ilmiy asoslarini o'rgatish maqsadida O'zbekiston xalqaro Islom Akademiyasi tashkil etildi. Akademiya dunyoviy va diniy bilimlarni o'rgatishga, Qur'on, Islom qonunlari, diniy dogma va hadislarni talqin qilish bo'yicha malakali kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan.
O'zbekistonda milliy va diniy qadriyatlarni tiklash, buyuk ajdodlarimizning boy ilmiy - ma'naviy merosini o'rganish va targ'ib qilish, jamiyatda diniy bag'rikenglikni mustahkamlash-Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy, Imom Termiziy va Imom Moturidiy nomidagi xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari faoliyati bilan bog'liq o'ziga xos mexanizmlar mavjud tashkil etildi.
Diniy sohada amalga oshirilgan keng ko'lamli islohotlar va o'zgarishlar natijasida Buxorodagi Mir Arab Oliy madrasasi va Samarqandda hadisshunoslik maktabi o'z faoliyatini boshladi.
Bundan tashqari, O'zbekiston musulmonlari Kengashi huzurida uvaqf xayriya jamoat fondi tashkil etilgan bo'lib, uning vazifalari qatorida masjidlarni, muqaddas ziyoratgoh va ziyoratgohlarni rekonstruksiya qilish va boshqa ob'ektlarni moliyalashtirish, moddiy-texnik bazani ta'minlash, ushbu sohadagi ishchilarni moddiy qo'llab-quvvatlash. Vaqf 3 hisob-kitob bo'yicha olingan mablag'larni tasarruf etish imkoniyatiga ega bo'ldi: xayriya, vaqf va zakot (ushr, fidya, fitr).
qabul qilingan qonun hujjatlariga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi din ishlari bo'yicha qo'mita faoliyatini yanada takomillashtirish maqsadida qo'mita huzuridagi jamoat maslahat organi bo'lgan din ishlari bo'yicha Kengashning yangi tarkibi tasdiqlandi.
Bundan tashqari, din ishlari bo'yicha qo'mita tarkibida xotin-qizlar bilan ishlash bo'limi tashkil etilib, ushbu soha bo'yicha mas'ul rais muovini lavozimi ham joriy etildi. Xotin-qizlar o'rtasida ma'naviy-ma'rifiy ishlarni muvofiqlashtirish bo'yicha Respublika targ'ibot guruhi tuzilgan.
Shu bilan birga, O'zbekistonda diniy va ma'naviy merosni asrab-avaylash, mavjud fondlarni boyitish, mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar uchun tarixiy manbalar bilan ishlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, tarixiy va madaniy meros namunalarini har tomonlama o'rganishga katta ahamiyat berilmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda jamiyatda millatlararo va dinlararo totuvlikni ta'minlash maqsadida fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta'minlaydigan Qonunchilik bazasi yaratilgan.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida har bir inson uchun din erkinligi to'g'risidagi norma belgilangan. Din sohasidagi milliy qonunchilikni takomillashtirish va erkinlashtirishga ham e'tibor qaratilmoqda. Diniy adabiyotlarni ishlab chiqarish, olib kirish va tarqatish uchun ruxsat olishning soddalashtirilgan tartiblari. Diniy tashkilotlarni davlat ro'yxatidan o'tkazish tartibi yanada optimallashtirildi.
Ayni paytda "vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to'g'risida" gi yangi qonun kuchga kirdi va u mamlakat fuqarolarining vijdon va din erkinligiga bo'lgan konstitutsiyaviy huquqlarini to'la ta'minlashga xizmat qiladi.
Hozirgi kunda O'zbekistonda faqat 2 ta 335 ta diniy konfessiyaga mansub 16 ta diniy tashkilot faoliyat ko'rsatmoqda. Ulardan musulmon tashkilotlari 2142.
Shuningdek, O'zbekistonda 178 ta xristian tashkiloti, 8 ta yahudiy jamoalari, 6 ta Bahayiy e'tiqodi jamoalari, bitta xare Krishna jamiyati va bitta buddist ibodatxonasi, shuningdek O'zbekiston dinlararo Injil jamiyati faoliyat ko'rsatmoqda.
Yaqinda O'zbekistonda 96 ta diniy tashkilot ro'yxatga olingan bo'lib, ulardan Buxoro, Samarqand va Termiz shaharlaridagi 2 ta oliy va bitta o'rta maxsus Islom bilim yurti, 74 ta masjid, 19 ta cherkov mavjud.
Shu bilan birga, O'zbekiston milliy qonunchiligida diniy tashkilotlar soni yoki ularni ro'yxatga olish muddatlari bo'yicha hech qanday cheklovlar ko'zda tutilmagan.
Respublikada faoliyat ko'rsatayotgan diniy tashkilotlar boshqa jamoat tashkilotlari qatori ma'naviy-ma'rifiy ishlarda ham faol ishtirok etib, jamiyat ma'naviyatini yuksaltirishga, yoshlarda vatanparvarlik, konfessiyalararo va millatlararo bag'rikenglikka asoslangan mustahkam e'tiqodni shakllantirishga salmoqli hissa qo'shmoqda.
Shuni alohida ta'kidlash lozimki, O'zbekistonda diniy siyosat davlatning dunyoviyligi, diniy bag'rikenglik, barcha dinlarga teng huquqlilik tamoyillariga asoslanadi. Respublikada Islom, xristianlik, Buddizm, yahudiylik va boshqa dinlarni e'tirof etgan turli Millatlar va etnik guruhlarning vakillari o'z faoliyatlarini teng sharoitlarda amalga oshiradilar.
Har bir iqror tarafdorlari uchun barcha shart-sharoit yaratilgan bo'lib, ularga hech qanday to'siqsiz o'z dinini erkin e'tiqod qilish imkonini beradi.
Imonlilar masjidlarda, cherkovlarda va ibodatxonalarda erkin ibodat qilishadi, tatib ko'rishadi va ziyorat qilishadi. Diniy tashkilotlar hududga egalik qilish, adabiyotlarni nashr etish, diniy vazirlarini o'qitish va muqaddas joylarga ziyorat qilish huquqiga ega.
O'zbekiston milliy qonunchiligi bilan kafolatlangan din erkinligi barcha fuqarolar - 138 milliy va etnik guruh vakillarining diniy ehtiyojlarini qondirish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratib berdi.
Turli din vakillari barcha diniy bayramlarni erkin nishonlaydilar. Shuning uchun yildan-yilga Iyd al - Adha va Ramazon hayitlari tobora keng miqyosda - musulmonlar orasida, Pasxa va Rojdestvo - nasroniylar orasida, Fisih, Purim va Xanuka - yahudiylar orasida, Navro'z-bahay, shuningdek Budda va Krishnaga bag'ishlangan tantanalar va boshqa katta tadbirlar.
Imonlilar muqaddas joylarga haj qilishadi: Haj va Umra marosimlarini bajarish uchun Saudiya Arabistoniga musulmonlar, Rossiya, Gretsiya va Isroilga nasroniylar va Isroilga yahudiylar.
Mustaqillik yillarida Saudiya Arabistoniga 330 mingga yaqin musulmon haj qildi, shu jumladan 130 ming Haj va 200 ming Umra, 2,5 mingdan ortiq xristian va yahudiylar Isroil, Rossiya, Turkiya, Italiya, Gruziya va Gretsiyadagi diniy ziyoratgohlarni ziyorat qilishdi.

Jamiyatning ma'naviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida har yili turli xil diniy adabiyotlar katta miqdorda nashr etilgan. O'zbekiston diniy hayotini to'liq yoritish uchun qator gazeta va jurnallar, jumladan, "Islom Nuri", "xidoyat", "xidoyat" jurnallari nashr etiladi.
Hozirgi kunda O'zbekistonda aholini radikal ekstremistik mafkura va diniy aqidaparastlikni aks ettiruvchi buzg'unchi g'oyalarning salbiy ta'siridan himoya qilish bo'yicha tizimli chora-tadbirlar majmui amalga oshirilmoqda.
Ushbu yo'nalishdagi muhim qadam afv etish harakatlarini qo'llash edi. Jumladan, 2017 yildan buyon jinoyat sodir etgan shaxslarni afv etish to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 19 ta farmoni qabul qilingan.
Shuni ta'kidlash kerakki, so'nggi besh yil ichida O'zbekistonda fuqarolarning huquqlari va erkinligini himoya qilish sohasida olib borilayotgan izchil siyosat doirasida nafaqat respublikada yashovchi fuqarolarning huquqlari, erkinliklari, sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlarga alohida e'tibor qaratildi, balki chet mamlakatlarda qiyin hayot vaziyatda o'zlarini topish yurtdoshlarimizning.
Afsuski, yot g'oyalar ta'siriga tushib, yolg'on va'dalarga ishongan ayrim o'zbekistonliklar turli yillarda va xorijdagi qurolli to'qnashuvlar zonalarida xalqaro terroristik tashkilotlar safiga qo'shildi. Gumanitar operatsiyalar doirasida qaytib kelgan ba'zi ayollarning turmush o'rtoqlari, otalari qurolli to'qnashuvlar paytida vafot etdi.
Ushbu holatni hisobga olgan holda, O'zbekiston Prezidenti nomidan 2019-2021 yillarda beshta "Mehr" gumanitar aksiyasi muvaffaqiyatli amalga oshirildi, ular doirasida respublikaning 500 dan ortiq fuqarolari, asosan ayollar va bolalar yaqin Sharq va Afg'onistondagi qurolli to'qnashuvlar zonalaridan o'z vatanlariga qaytarildi.
Ularning davlat darajasida tezkor reintegratsiya va reabilitatsiyaga yanada ko'maklashish maqsadida o'z vaqtida tibbiy, psixologik, moddiy va ma'naviy yordam ko'rsatish bo'yicha bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Hozirgi kungacha, barcha qaytganlar jamiyat tinch hayotga va integratsiya ularning moslashuvi uchun zarur shart-sharoitlar yaratilgan va ta'lim va boshqa ijtimoiy dasturlarga ruxsat taqdim etildi, uy-joy va ish bilan ta'minlash, shu jumladan,.
O'zbekiston hukumati xalqaro tashkilotlar va diniy sohadagi ekspertlar bilan konstruktiv muloqot va hamkorlikni yo'lga qo'yishga e'tibor qaratmoqda.
BMTning inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari Zayd Raad Al-Husayn (2017 yil May) va EXHTning Milliy ozchiliklar bo'yicha Oliy komissari Lamberto Zannier (2018 yil aprel) O'zbekistonga tashriflari chog'ida ishlarning bugungi holati muhokama qilindi, mamlakatimizdagi islohotlarni yuksak baholadi, O'zbekiston millatlararo munosabatlarni ta'minlashga alohida e'tibor qaratayotganini ta'kidladi ahillik va diniy bag'rikenglik, turli millat va elat vakillari o'rtasidagi do'stlikni mustahkamlash.
BMTning din va e'tiqod erkinligi bo'yicha maxsus ma'ruzachisi Ahmad shohidning (2017-yil oktabr) O'zbekistonga tashrifi yakunlari bo'yicha din sohasida chora-tadbirlar majmuini amalga oshirish bo'yicha alohida hujjat qabul qilindi.
Maxsus ma'ruzachi diniy tashkilotlarni ro'yxatga olish va faoliyatini amalga oshirish tartiblarini soddalashtirish, shuningdek, mamlakatda diniy ta'lim tizimini takomillashtirish borasida erishilgan yutuqlarni qayd etdi.
BMT vakili O'zbekiston rasmiylarining YEXHT demokratik institutlar va inson huquqlari bo'yicha byurosi bilan o'zaro hamkorligini olqishlab, mamlakatda diniy erkinlikni himoya qilish sohasidagi islohotlarni ilgari surishdan manfaatdor ekanini ta'kidladi.
Yana bir ma'lumot. 2020-yil dekabrida AQSh Davlat departamenti O'zbekistonni so'zanadan chiqarib yubordi. Diniy erkinliklarni ta'minlash uchun" maxsus kuzatuv ro'yxati".
Ta'kidlash joizki, 2018 yilda diniy erkinliklarni ta'minlash sohasidagi vaziyat sezilarli darajada yaxshilanganini hisobga olib, O'zbekiston "alohida tashvishga molik davlatlar"ro'yxatidan chiqarildi. 2006 yildan buyon Respublika bu "qora ro'yxat" ga 12 yil kirgan edi.
O'zbekistonning "maxsus soatlar ro'yxati" dan chiqarilishi mamlakatimiz uchun ulkan yutuq va xalqaro e'tirofdir.
Umuman olganda, modem O'zbekiston diniy hayotining muhim ajralib turadigan xususiyati bir din uchun boshqa konfessiyalarga nisbatan afzallik yoki cheklovlar o'rnatishga yo'l qo'yilmasligi ekanligini ta'kidlash joiz.
Millatlararo totuvlik va diniy bag'rikenglikni ta'minlash maqsadida jamiyatni isloh qilishning asosiy ustuvor yo'nalishlaridan biri bu fuqarolarning irqi, jinsi, millati, tili, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, dini, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, huquq va erkinliklarini, ularning qonun oldida tengligini ta'minlash va himoya qilishdir. O'zbekiston Konstitutsiyasida.
O'zbekiston inson huquqlari bo'yicha xalqaro shartnomalar doirasida diniy erkinlikni ta'minlash sohasidagi xalqaro majburiyatlarini izchil va qat'iy bajaradi.
Ma'lumki, hozirgi O'zbekiston inson huquqlari bo'yicha 70 dan ortiq yirik xalqaro hujjatlarga qo'shilgan. Ushbu hujjatlarga qo'shilish O'zbekistonda inson huquqlarini himoya qilishning samarali tizimini yaratishga yordam berdi.
O'zbekiston tomonidan din sohasida olib borilayotgan, jamiyatda dinlararo muloqot va diniy bag'rikenglikni mustahkamlashga qaratilgan siyosat barqarorlik va xavfsizlikning muhim omilidir.
Xulosa qilib aytganda, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar Prezidentimiz tomonidan "hamma narsa inson uchun, uning kelajagi uchun"tamoyilini hayotga tatbiq etish izchil davom ettirilayotganining yaqqol tasdig'idir.

Din ishlari qo'mitasi