O'zbekistonda "yashil" iqtisodiyotga o'tish: strategiyalar va qiyinchiliklar

Yashil iqtisodiyot bo'yicha hukumat tashabbuslari va siyosati

O'zbekistonda "yashil" iqtisodiyot milliy kun tartibida Markaziy o'rinni egalladi. Prezident Sh. Mirziyoyev tomonidan "yashil" iqtisodiyotga o'tish uchun aniq "yo'l xaritasi" bo'lgan bir qator direktivalar va tashabbuslar chiqarildi. Ushbu ko'rsatmalar keng ko'lamli chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi, jumladan:
- qazib olinadigan yoqilg'iga bo'lgan ishonchimizni kamaytirish uchun quyosh va shamol kabi qayta tiklanadigan energiya manbalarini targ'ib qilish;
- iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida energiya samaradorligi usullarini joriy etish;
- chiqindilarni qayta ishlash va kamaytirishga qaratilgan milliy chiqindilarni boshqarish tizimini yaratish;
-tabiiy ekotizimlarni, shu jumladan o'rmonlar, botqoq erlar va suv resurslarini saqlash va tiklash;
- barqaror iqtisodiy rivojlanishni qo'llab-quvvatlash uchun yashil texnologiyalar va infratuzilmaga sarmoya kiritish.
Yashil rivojlanishni rag'batlantirish uchun asosiy strategiyalar va dasturlar
O'zbekiston hukumati yashil iqtisodiyotga o'tish uchun huquqiy va institutsional bazani yaratish bo'yicha faol ish olib bormoqda. 2019 yilda Prezident qarori bilan iqlim o'zgarishi masalalarini milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga integratsiyalashga qaratilgan asosiy hujjat bo'lgan "2019-2030 yillar davrida O'zbekiston Respublikasini yashil iqtisodiyotga o'tkazish strategiyasi" qabul qilindi.
Strategiyaning asosiy maqsadi barqaror iqtisodiy taraqqiyotga erishish, ijtimoiy rivojlanish va issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishga yordam berish, shuningdek, yashil iqtisodiyot tamoyillarini tarkibiy islohotlarga birlashtirish orqali iqlim va ekologik barqarorlikni yaxshilashdir. 
Ushbu maqsadlarga erishish uchun quyidagi vazifalar ko'zda tutilgan: 
1. Texnologik modernizatsiya va moliyaviy mexanizmlarni rivojlantirish orqali energiya samaradorligini oshirish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish. 
2. Yashil mezonlarni xalqaro standartlarga asoslangan davlat investitsiyalari va xarajatlariga integratsiya qilish.
3. Davlat tomonidan rag'batlantirish, davlat-xususiy sheriklik va xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlik orqali yashil iqtisodiyotga o'tish bo'yicha pilot loyihalarni qo'llab-quvvatlash.
4. Ta'limga sarmoya kiritish va xalqaro ta'lim va ilmiy muassasalar bilan hamkorlik qilish orqali "yashil" iqtisodiyot uchun kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirish.
5. Orolbo'yidagi ekologik inqirozni yumshatish choralari.
6. "Yashil" iqtisodiyot sohasida xalqaro hamkorlikni mustahkamlash, shu jumladan ikki tomonlama va ko'p tomonlama shartnomalar tuzish. 
O ' zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 2-dekabrdagi "o' zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha "yashil" iqtisodiyotga o 'tkazishga yo' naltirilgan islohotlar samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to ' g 'risida" gi qarori qabul qilindi, uning doirasida quyidagi strategik hujjatlar va tizimlar tasdiqlandi: 
- strategik maqsadlarga erishishga qaratilgan 2030 yilgacha O'zbekiston Respublikasida " yashil "iqtisodiyotga o'tish va" yashil "o'sishni ta'minlash dasturi;
- "yashil" iqtisodiyotga o'tish va sohalarda energiya tejash kontseptsiyasi;
- 2030 yilgacha O'zbekiston Respublikasida "yashil" iqtisodiyotga o'tish va "yashil" o'sishni ta'minlash bo'yicha harakatlar rejasi;
-2022-2026 yillarda iqtisodiyot tarmoqlarida yoqilg'i-energetika resurslarini tejashning maqsadli parametrlari, 2026 yilga kelib ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning energiya zichligi ko'rsatkichini 2022 yilga nisbatan 20 foizga kamaytirishga qaratilgan.
Yashil iqtisodiyotga xalqaro hamkorlik va investitsiyalar
So'nggi bir necha yil ichida ko'plab mamlakatlarda atrof-muhit muammolari, "yashil" kam uglerodli rivojlanishning yangi turiga erta o'tish zarurligi to'g'risida keng jamoatchilik xabardorligi ortib borayotgani turli xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar, forumlar, keng doiradagi ishtirokchilar bilan hamkorlik sonining ko'payishiga olib keldi. "yashil iqtisodiyot"sohasidagi milliy dasturlar va siyosatlarni amalga oshirish. 
O'zbekiston iqtisodiyoti tez sur'atlar bilan o'sib borayotgan va muhim ekologik muammolarga duch kelayotgan mamlakat sifatida yashil amaliyotlarni o'z iqtisodiyotiga integratsiya qilish muhimligini tushunadi. Shunday qilib, jahon banki, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki, Evropa Ittifoqi, Frantsiya taraqqiyot agentligi, Osiyo taraqqiyot banki, Germaniya xalqaro hamkorlik jamiyati kabi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik infratuzilmani modernizatsiya qilish, yangi ish o'rinlari yaratish va mahalliy kompaniyalarni rivojlantirishga ko'maklashish orqali mamlakatning yashil iqtisodiyotini qo'llab-quvvatlashda muhim rol o'ynaydi.
Ta'kidlash joizki, 2022 yil may oyida O'zbekiston "metan bo'yicha global va'da"tashabbusining bir qismiga aylandi. Tashabbus shuni anglatadiki, uning ishtirokchilari 2030 yilga kelib global metan chiqindilarini 2020 yilga nisbatan kamida 30 foizga kamaytirish uchun ixtiyoriy choralar ko'rishga va'da berishadi.
Shu bilan birga, 2023 yil may oyida iqtisodiyot va moliya vazirligi moliya vazirlarining iqlim o'zgarishiga qarshi kurash koalitsiyasining a'zosi bo'ldi. Ushbu tamoyillar siyosatni Parij kelishuvi majburiyatlariga moslashtirish, iqlim o'zgarishi bo'yicha tajriba almashish va iqlim muammolarini hal qilish uchun xususiy investitsiyalarni safarbar qilishni o'z ichiga oladi.
Xalqaro hamkorlik va yashil iqtisodiyotga investitsiyalar barqaror rivojlanishga intilayotgan mamlakatlar uchun asosiy omil bo'lib qolmoqda. O'zbekiston o'zining ekologik muammolari va salohiyatidan xabardor bo'lib, o'z fuqarolarining iqtisodiy o'sishi, infratuzilmasini modernizatsiya qilish va hayot sifatini yaxshilash imkoniyatlarini yaratib, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish orqali yashil amaliyotlarni o'z iqtisodiyotiga faol integratsiya qilmoqda.
Barqaror texnologiyalar va amaliyotlarni rivojlantirishda xalqaro sheriklik va investitsiyalarning rolini tahlil qilish
"Energetik o'tish uchun uglerod resurslaridan innovatsion foydalanish – iCRAFT" loyihasi doirasida Jahon banki tomonidan 2024 yilda O'zbekistonga 46,2 million dollar ajratilishi ko'zda tutilgan. Ushbu loyiha energetika sohasidagi tarif islohotlari hisobiga issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish va issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish savdosini yo'lga qo'yishni nazarda tutadi.
Bundan tashqari, bilan birgalikda amalga oshirilayotgan "O'zbekistondagi xususiy sektorga yordam va siyosiy maslahat" loyihasi doirasida Germaniya xalqaro hamkorlik jamiyati (GIZ) yashil industriallashtirish loyihalarini amalga oshirish uchun O'zbekiston hukumatiga 12,0 mln yevro ajratishni nazarda tutadi. 
Shunday qilib, xalqaro sheriklik va investitsiyalar O'zbekistonning "yashil" iqtisodiyotga o'tishida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Xalqaro tashkilotlardan investitsiyalar va moliyalashtirishning umumiy oqimi mamlakatga nafaqat iqlim o'zgarishi muammolariga moslashishga, balki ijtimoiy rivojlanishni qo'llab-quvvatlaydigan va fuqarolarning hayot sifatini yaxshilaydigan barqaror iqtisodiyotni yaratishga imkon beradi.
Bugungi natijalar, rejalar va istiqbollar
Bugungi kunda O'zbekiston yashil iqtisodiyotga o'tishda muayyan yutuqlarga erishdi.
Jumladan, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni rivojlantirish va rag'batlantirish maqsadida O'zbekiston energetika tizimida "yashil energiya sertifikatlari"tizimi joriy etildi. Ushbu tizim qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqaruvchilariga "yashil sertifikat" ni oxirgi iste'molchilarga sotish imkonini beradi, bu esa energiyaning "tozaligini" tasdiqlaydi va sotish va eksportning ko'payishiga, shuningdek, xalqaro moliya institutlaridan "yashil" investitsiyalar va kreditlarni jalb qilishga yordam beradi.
Bundan tashqari, issiqxona gazlari bilan xalqaro savdoni tashkil etish bo'yicha loyihalarni amalga oshirish tartibi to'g'risidagi vaqtinchalik Nizom tasdiqlandi, bu esa O'zbekistonga uglerod chiqindilarini kamaytirish bo'yicha global tashabbuslarda faolroq ishtirok etish imkonini beradi. Ushbu qoida issiqxona gazlari chiqindilarining kamayishi bilan savdo qilish uchun huquqiy asos yaratadi, bu esa yashil loyihalarga investitsiyalarni jalb qilish va mamlakatdagi ekologik vaziyatni yaxshilashga yordam beradi. Shuningdek, u issiqxona gazlari savdosini boshqarishda shaffoflik va samaradorlikni oshirishga qaratilgan bo'lib, bu O'zbekistonga iqlim siyosati sohasidagi xalqaro majburiyatlarni bajarishga imkon beradi.
Shu bilan birga, mamlakatimizda qayta tiklanadigan energiya manbalarini ko'paytirishga alohida e'tibor qaratilmoqda: so'nggi yillarda Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand va Surxondaryo shaharlarida umumiy quvvati 1,6 gigavatt bo'lgan 9 ta quyosh va shamol elektr stansiyalari tarmog'iga ulangan. Andijon, Samarqand, Surxondaryo va Toshkent viloyatida umumiy quvvati 183 megavatt bo'lgan 6 ta gidroelektr stansiyasi ishga tushirildi.
Bunga qo'shimcha ravishda, Parij kelishuvi doirasida O'zbekiston tomonidan qabul qilingan majburiyatlarga muvofiq BMTning iqlim o'zgarishi to'g'risidagi Konvensiyasiga taqdim etilgan milliy darajada belgilangan hissalar (ONUV) asosida 2025 yilda BMTning iqlim o'zgarishi to'g'risidagi Konvensiyasiga O'zbekistonning yangi versiyasini ishlab chiqish va taqdim etish rejalashtirilgan. Parij kelishuvining barcha ishtirokchilari ushbu hujjatni tuzishlari va har besh yilda bir marta yangilashlari shart.
Shuningdek, Frantsiya taraqqiyot agentligi va Frantsiyaning CITEPA tashkiloti bilan hamkorlikda milliy shaffoflik tizimi (RISQ) onlayn platformasini ishga tushirish va uni yashil iqtisodiyotning onlayn platformasiga integratsiya qilish rejalashtirilgan.
Shunga qaramay, O'zbekiston katta qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Energiya infratuzilmasini yanada modernizatsiya qilish, "yashil" texnologiyalarni rivojlantirish va Qonunchilik tashabbuslarini ularning samaradorligini oshirish maqsadida o'zgartirish zarur. Shuningdek, ekologik standartlarni qabul qilishni chuqurlashtirish va me'yorlarga rioya etilishini nazorat qilishni ta'minlash muhimdir.
Kelgusi yillarda yangi loyihalar va dasturlarni amalga oshirish orqali "yashil" iqtisodiyotni rivojlantirishni davom ettirish rejalashtirilgan. Asosiy vazifalardan biri xalqaro sheriklar bilan hamkorlikni mustahkamlash va qo'shimcha investitsiyalarni jalb qilish, shuningdek, ekologik infratuzilmani yaxshilash va zamonaviy texnologiyalarni joriy etish bo'ladi.