Akademik Akmal Saidov terrorizmga qarshi kurashda inson huquqlarini ta'minlash to'g'risida

---

Bugun "Pravda Vostoka" respublika gazetasida inson huquqlari bo'yicha milliy markaz direktori, O'zbekiston fanlar akademiyasi akademigi Akmal Saidov tomonidan "terrorizmga qarshi kurash sharoitida inson huquqlarini ta'minlash" maqolasi chop etildi.

Terrorizmga qarshi kurash va mintaqaviy hamkorlik

2022-yil 3-4-martga mo'ljallangan "Birlashgan Millatlar Tashkilotining global terrorizmga qarshi kurash strategiyasini amalga oshirish bo'yicha Qo'shma harakatlar rejasi doirasida Markaziy Osiyo davlatlarining mintaqaviy hamkorligi" mavzusidagi yuqori darajadagi xalqaro konferensiya muhim va dolzarb ahamiyatga ega.  Global konferentsiya mintaqaviy mamlakatlar va xalqaro hamjamiyatning ushbu sohadagi harakatlarini birlashtirish va faollashtirishga qaratilgan.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasida so'zlagan nutqida shunday dedi: "ayni paytda Markaziy Osiyo mintaqasida tub o'zgarishlar ro'y bermoqda. Davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda yaxshi qo'shnichilik va o'zaro ishonch, do'stlik va hurmat muhitini yaratishga muvaffaq bo'ldik. BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida ilk bor ilgari surilgan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining muntazam maslahat uchrashuvlari bizning umumiy yutug'imiz bo'ldi".

Davlatimiz rahbari BMT minbaridan o'z nutqida bugungi kunda Markaziy Osiyoda samarali hamkorlik va xavfsizlikni ta'minlash haqida so'zladi. O'z navbatida, Prezident "10 yil avval qabul qilingan ushbu strategiyani amalga oshirish bo'yicha mintaqaviy Qo'shma reja doirasida erishilgan natijalar va hamkorlik istiqbollariga bag'ishlangan xalqaro konferensiya o'tkazishni" taklif qildi.

Bo'lajak Toshkent xalqaro konferensiyasi aynan ana shu tashabbus doirasida tashkil etiladi. Konferensiya BMT shafeligida hamda xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar ishtirokida o'tkazilayotgani xalqaro hamjamiyat tomonidan O'zbekiston tomonidan olib borilayotgan siyosat va mamlakatimiz tomonidan xalqaro tribunalar bilan ilgari surilayotgan tashabbuslar keng va har tomonlama qo'llab-quvvatlanayotganidan dalolatdir.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019-yilda markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining ikkinchi maslahat uchrashuvida ta'kidlaganidek, " Markaziy Osiyo o'zining geostrategik holati tufayli ming yillar davomida jahon jarayonlari markazida bo'lganligi ma'lum. Eng boy madaniy-tarixiy merosga ega mintaqamiz doimo Yevropa, yaqin Sharq, Janubiy va Sharqiy Osiyoni bog'lovchi noyob ko'prik bo'lib xizmat qilgan".

Bunday yondashuv umumiy siyosiy-iqtisodiy va madaniy-gumanitar panoramaga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ushbu siyosatning asosi Markaziy Osiyoni xavfsizlik, barqaror rivojlanish va har tomonlama sheriklikka aylantirish ustuvorligini tashkil etadi. Hozirgi vaqtda koronavirus pandemiya ta'siriga qaramasdan, hamkorlikni chuqurlashtirishning barqaror tendentsiyasi mavjud.

BMTning global terrorizmga qarshi strategiyasi va yangi O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi

2006 yil 8 sentyabrda qabul qilingan BMT global terrorizmga qarshi kurash strategiyasining asosiy to'rt tarkibiy qismlaridan biri "inson huquqlari va qonun ustuvorligini terrorizmga qarshi kurash uchun asosiy asos sifatida universal hurmatni ta'minlash chora-tadbirlari" ga bag'ishlangan. Ushbu strategiya milliy, mintaqaviy va xalqaro terrorizmga qarshi kurashni kuchaytirish uchun noyob global vositadir. BMT bosh Assambleyasi har ikki yilda bir marta strategiyani ko'rib chiqadi va bu terrorizmga qarshi kurashda a'zo davlatlarning ustuvor yo'nalishlarini hisobga olgan holda jonli hujjatdir. BMTning global terrorizmga qarshi kurash strategiyasida qayd etilganidek, terrorizmga qarshi kurash va inson huquqlarini himoya qilish choralari bir-birini inkor etmaydi, aksincha, terrorizm qurbonlari huquqlarini qo'llab-quvvatlash va himoya qilishda o'zaro bir-birini to'ldiradi va juda muhimdir.

Ta'kidlash joizki, 2022-2026-yillarda yangi O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasining oltinchi ustuvor yo'nalishi milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda global muammolarga yondashishdir. Ayniqsa, "ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning samarali mexanizmlarini shakllantirish"82-maqsad muhim ahamiyatga ega.

Bugungi kunda rivojlanish strategiyasi doirasida:

- fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlash imkonini beradigan ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish bo'yicha samarali davlat siyosatini amalga oshirish;

-ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish omillarini oldini olish, ijtimoiy-ma'naviy muhitni yaxshilash, yot g'oyalarning ta'sirini oldini olish va ularning ta'siri ostida bo'lgan shaxslarning muammolarini bartaraf etishga qaratilgan profilaktik mexanizmlarni takomillashtirish;

- aholi, ayniqsa, yoshlar o'rtasida terrorizm va ekstremizm mafkurasiga qarshi mustahkam va barqaror immunitetni shakllantirish;

- ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishning xalqaro-huquqiy asoslarini takomillashtirish, shuningdek, ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish sohasida xorijiy davlatlar, mintaqaviy va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy asoslarini kengaytirish;

- diplomatik vakolatxonalar va konsullik muassasalari, tashqi mehnat migratsiyasi agentligi, shuningdek, chet elga uzoq vaqt ketayotgan va xorijda istiqomat qilayotgan fuqarolar bilan shug'ullanuvchi boshqa idoralarning kadrlar salohiyati va resurslarini mustahkamlash;

- ekstremizm, terrorizm va ularni moliyalashtirish sohasida xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan axborot va tajriba almashish;

- faoliyati ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashga qaratilgan xalqaro va mintaqaviy tashkilotlarda faol ishtirok etish;

- qo'shma harakatlar rejasi doirasida BMTning Markaziy Osiyoda global terrorizmga qarshi kurash strategiyasini amalga oshirish bo'yicha birgalikdagi sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirish;

- Markaziy Osiyoda ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish bo'yicha birgalikdagi ishlar doirasida axborot almashish va hamkorlikni rivojlantirishga ko'maklashadigan xalqaro tashabbuslarni amalga oshirishda O'zbekistonning rolini kengaytirish;

- Afg'onistonda tinchlik va totuvlikni ta'minlashga jahon hamjamiyati va mintaqaviy tashkilotlar e'tiborini jalb etish borasidagi tashabbuslarni jadallashtirish, mazkur mamlakatni mintaqaviy hamkorlik, jumladan, ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish jarayonlariga jalb etish.

Xalqaro konferensiyada inson huquqlari masalalariga Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan yangi O'zbekistonni barpo etish yo'lida ilgari surilgan "inson sha'ni va qadr-qimmati uchun" tamoyiliga hamohang tarzda e'tibor qaratildi. Forum doirasida sessiyaning majlislarida"inson huquqlari va huquq ustuvorligiga umumiy hurmatni terrorizm bilan kurashishning asosiy asosi sifatida ta'minlash" masalasi ham muhokama qilinadi.

Bugungi kunda ekstremizm va terrorizm dunyodagi xavfsizlikka tahdid soladigan asosiy xavflardan biri bo'lib qolmoqda. Shu munosabat bilan mazkur salbiy hodisalarga qarshi kurashish nafaqat milliy, balki xalqaro miqyosda ham yechim topish zarur bo'lgan umumiy muammoga aylandi.

Mamlakatimiz BMTning global terrorizmga qarshi kurash strategiyasini qo'llab-quvvatladi, terrorizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashish bo'yicha 14 ta xalqaro Konvensiya va protokolni ratifikatsiya qildi. Bundan tashqari, "ekstremizmga qarshi kurashish to'g'risida" gi, "terrorizmga qarshi kurashish to'g'risida" gi, "jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg'in qurollarini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi.

BMT va O'zbekiston: terrorizm va inson huquqlariga qarshi kurashish sohasidagi hamkorlik

2021-yil 16-dekabr kuni BMT Bosh Assambleyasining 76-sessiyasida 76/169-sonli "terrorizm va inson huquqlari"rezolyutsiyasi qabul qilindi. Ushbu rezolyutsiyada terrorizm, ekstremizm usullari va amaliyoti, terrorizm uchun sharoit yaratish, ular qanday shaklda bo'lishidan qat'i nazar, kim amalga oshiriladi, qanday turtki, moliyaviy yoki siyosiy qo'llab-quvvatlanadi. BMT Bosh Assambleyasining rezolyutsiyasida terrorizm va terrorizm uchun shart-sharoit yaratayotgan ekstremizm inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini to'la ro'yobga chiqarish uchun to'siq bo'lib qolayotganiga ham e'tibor qaratiladi. Ushbu salbiy omillar tufayli, bir tomondan, siyosiy, shaxsiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy inson huquqlarini amalga oshirish uchun to'siqlar paydo bo'ladi, boshqa tomondan, davlatlarning hududiy yaxlitligi va xavfsizligi, hukumatlarning barqarorligi, qonun va demokratiya ustuvorligi, shuningdek, jamiyatning farovonligi, butun dunyoda tinchlik.

Bundan tashqari, 76/169-sonli rezolyutsiyada ta'kidlanishicha, barcha davlat hukumatlaridan BMTning terrorizmga qarshi kurash sharoitida inson huquqlari va asosiy erkinliklarni rag'batlantirish va himoya qilish masalalari bo'yicha maxsus ma'ruzachisi zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishda har tomonlama yordam ko'rsatish talab etiladi. Ta'kidlash joizki, Fionnuala ni Aolaynning maxsus ma'ruzachisi 28 noyabr - 2021 yil 7 dekabr kunlari mamlakatimizga tashrifi chog'ida O'zbekiston tomoni u bilan yaqindan hamkorlik qildi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT maxsus ma'ruzachisini qabul qildi. Maxsus ma'ruzachi O'zbekiston fuqarolarini "mehr - Muruvvat" operatsiyalari doirasida qaytarish borasidagi sa'y-harakatlarini yuqori baholadi, ularning maqsadlari asosan Suriya, Iroq va Afg'onistondagi mojarolar zonalaridan yuzlab ayollar va bolalarni repatriatsiya qilish va reintegratsiya qilishdan iborat. Terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashda yangi yondashuvlar alohida qayd etildi. U Toshkent viloyati Bo'stonliq tumani reabilitatsiya markaziga qurolli mojarolar zonalaridan qaytgan shaxslar uchun tashrif buyurib, issiq joylardan olib kelingan ayollar va bolalarni reabilitatsiya qilish shartlari bilan tanishdi.