Xalqaro va mintaqaviy aksilterror hamkorligida O'zbekiston uchun nima muhim

---

Hozirgi qiyin davrda terrorizmga qarshi kurash xalqaro hamjamiyatning eng muhim vazifalaridan biri bo'lib qolmoqda. Shu munosabat bilan chegaralar, millat va dinni bilmaydigan ushbu xavfli hodisaga qarshi kurashish uchun samarali echimlarni birgalikda izlash alohida ahamiyatga ega.

Shunisi e'tiborga loyiqki, so'nggi paytlarda terrorizmga qarshi hamkorlikning samarali mexanizmlarini yaratish O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining ajralmas qismi bo'ldi. Ushbu hamkorlik xavfsizlikni mustahkamlash, fuqarolarni himoya qilish va ekstremizmga qarshi kurashishga qaratilgan.

O'ZBEKISTON VA BMT

O'zbekiston terrorizmga qarshi kurashga oid ko'plab xalqaro konvensiyalar va protokollarning ishtirokchisi hisoblanadi. Mamlakat BMT xavfsizlik Kengashining qarorlarini qo'llab-quvvatlaydi va tegishli qo'mitalar ishida faol ishtirok etadi.

So'nggi paytlarda BMTning ixtisoslashtirilgan muassasalari, ayniqsa BMTning terrorizmga qarshi kurash boshqarmasi (KTU) bilan hamkorlik juda jadal rivojlanmoqda.

2022-yil mart oyida bo'lib o'tgan va O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan chaqirilgan yuqori darajadagi Toshkent konferensiyasi hamkorlikka kuchli turtki berdi.

Tadbirda Markaziy Osiyo tashqi ishlar vazirlari, BMT, YEXHT, SHHT, MDH, Yevropa Ittifoqi, SVMD vakillari hamda xalqaro tashkilotlar vakillari ishtirok etdi
mintaqada Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlari, shu jumladan Xitoy, Rossiya federatsiyasi, AQSh, Frantsiya va boshqa mamlakatlar vakillari tahliliy markazlarining rahbarlari va nufuzli ekspertlari. Konferensiya ishida jami 46 mamlakatdan 400 dan ortiq kishi, shuningdek, 29 xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar ishtirok etdi.

Tadbir doirasida BMTning Global terrorizmga qarshi strategiyasini amalga oshirish bo'yicha yangilangan qo'shma harakatlar rejasi va BMT Bosh Assambleyasining 76-sessiyasining rasmiy hujjati sifatida tarqatilgan Toshkent deklaratsiyasi qabul qilindi.

Shu bilan birga, Markaziy Osiyoning barcha davlatlari tomonidan ma'qullangan va xalqaro hamjamiyat tomonidan qo'llab-quvvatlangan Qo'shma reja terrorizmga qarshi kurashish bo'yicha mintaqaviy sa'y-harakatlarni sezilarli darajada kuchaytirdi.

Shuni ta'kidlash kerakki, BMT KTU bilan hamkorlik deklarativ emas, balki aniq amaliy yo'nalishga ega. Masalan, 2022 yil oktyabr oyida O'zbekiston birinchi marta BMT KTU bilan "yo'l xaritasi" ni imzoladi.

Ushbu "yo'l xaritasi" ni amalga oshirish doirasida Markaziy Osiyoda kiberxavfsizlik va yangi texnologiyalar bo'yicha dasturlar ishga tushirildi, mintaqada kiberterrorizm bo'yicha virtual tarmoq yaratildi. Markaziy Osiyo uchun aksilterrorizm sohasida erta ogohlantirish tarmog'ining boshlanishi ham katta yutuqdir.

10 dan ortiq milliy va mintaqaviy tadbirlar o'tkazildi, unda mintaqa mamlakatlaridan 200 ga yaqin ekspertlar o'z malakalarini oshirdilar.

Ushbu chora-tadbirlarning barchasi mintaqaviy hamkorlik darajasining o'sishiga yordam berdi va xavfsizlik sohasida o'zaro hamkorlikning yangi mexanizmlarini shakllantirish uchun asos yaratdi.

BMT KTU VA ISMI

Terrorizmga qarshi potentsialni rivojlantirish uchun ixtisoslashgan nufuzli muassasalar bilan barqaror aloqalarni shakllantirishga e'tibor qaratilmoqda.

Xususan, 2023-yil 5-dekabr kuni BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi BMT KTU va ismi o'rtasida o'zaro anglashuv Memorandumini imzolash marosimi bo'lib o'tdi.

Tomonlar ismi Markaziy Osiyodagi birinchi "miya markazi" ga aylanganini va hukumatlar bilan bir qatorda BMT hamkorlik shartnomalarini imzolagan "imtiyozli sheriklar guruhi" ga kirganini alohida ta'kidladilar.

Tadbir davomida tomonlar Memorandum BMTning ismi va KTU samarali hamkorligining mantiqiy davomi bo'lganini, shuningdek, ikki tomonlama hamkorlikning mustahkam huquqiy bazasini yaratishini tan olishdi.

Shunday qilib, Memorandum hamkorlikning asosiy tamoyillari va yo'nalishlarini, shu jumladan nashrlar va tadqiqot ma'lumotlarini almashish, BMTning global terrorizmga qarshi strategiyasi doirasida qo'shma loyihalarni amalga oshirish, shuningdek o'zaro manfaatli boshqa masalalarni hal qilishni aks ettiradi.

Bugungi kunga kelib, ismi BMTning KTU bilan birgalikda BMTning mintaqadagi terrorizmga qarshi kun tartibini birgalikda amalga oshirishda katta tajriba to'plagan. Bunga misol sifatida 2022-yil mart oyida Toshkentda BMTning Markaziy Osiyoda terrorizmga qarshi global strategiyasini amalga oshirish bo'yicha yuqori darajadagi yuqorida aytib o'tilgan xalqaro konferensiyani keltirish mumkin.

Umuman olganda, tomonlar ushbu Memorandumning xulosasi Markaziy Osiyoda terrorizmga qarshi kurashish kabi muhim va dolzarb vazifani hal qilishda BMT KTU va ismi o'rtasida uzoq muddatli va konstruktiv hamkorlikning yangi sahifasini ochishini ta'kidladilar.

HAMKORLIKNING YANGI BOSQICHI

Joriy yilda O'zbekiston bu borada katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Oldingi tajribaga asoslanib, BMT Bosh kotibi o'rinbosari V. Voronkovning may oyidagi tashrifi davomida 2024-2025 yillarda O'zbekiston Respublikasi va BMTning terrorizmga qarshi kurash boshqarmasi o'rtasidagi hamkorlik bo'yicha yangi "yo'l xaritasi" qabul qilindi.

Ushbu hujjat doirasida BMT QTU Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan terrorizmga qarshi kurashish bo'yicha to'rtta global dasturni faol joriy etishga ko'maklashishni rejalashtirmoqda. Jangovar zonalardan qaytarilgan shaxslarni reabilitatsiya qilish va reintegratsiyaga alohida e'tibor qaratiladi.

Xususan, 2024 yil 14 may kuni BMT KTU va BMTning Markaziy Osiyo uchun profilaktika diplomatiyasi bo'yicha mintaqaviy markazi bilan birgalikda repatriantlarni reabilitatsiya qilish va reintegratsiya qilish bo'yicha yetakchi mutaxassislardan iborat Markaziy Osiyoda mintaqaviy ekspertlar kengashi faoliyatini boshlash bo'yicha yuqori darajadagi konferensiya bo'lib o'tdi.

Markaziy Osiyo va xalqaro tashkilotlarning yuqori vakillari ishtirokida tashkil etilgan forum mintaqa davlatlarining mustahkamlanishining muhim darajasini va ularning xavfsizlikni ta'minlash uchun umumiy javobgarlikni o'z zimmasiga olishga tayyorligini yana bir bor namoyish etdi.

Avvalo, mintaqaviy ekspertlar kengashi faoliyatini tashkil etish repatriatsiya va reabilitatsiya sohasidagi birgalikdagi faoliyat samaradorligini oshirishga qaratilgan mintaqaviy hamkorlikni institutsionalizatsiya qilishning noyob tajribasi hisoblanadi.

Ushbu sohadagi birgalikdagi sa'y-harakatlarning ijobiy natijalari allaqachon ko'rinib turibdi. Masalan, 2024 yil 26 iyulda mintaqaviy ekspertlar kengashi ishchi guruhlarining birinchi yig'ilishi onlayn formatda bo'lib o'tdi.

Ishchi guruhlarning 2024-2025 yillarga mo'ljallangan dastlabki rejalari va reabilitatsiya va reintegratsiya sohasidagi amaliyotchilarning norasmiy mintaqaviy tarmog'ini rivojlantirish masalalari muhokama qilindi.

Ekspert kengashi professional bilim va texnikaning noyob manbai bo'lish imkoniyatiga ega. Bu qiyin vaziyatga tushib qolgan odamlarni reintegratsiya va reabilitatsiya qilish bo'yicha eng yaxshi amaliyotlarni taklif qilishi mumkin.

Imzolangan "yo'l xaritasi" doirasida, shuningdek, zaif ob'ektlarni terroristik tahdidlardan himoya qilish, terrorizmni moliyalashtirish va terroristik maqsadlarda yangi texnologiyalardan foydalanishni aniqlash, oldini olish va ularga qarshi kurashish bo'yicha loyihalarga alohida e'tibor qaratish ko'zda tutilgan.

Bugungi kunda Markaziy Osiyo davlatlarining terrorizmga qarshi hamkorlikni yo'lga qo'yish tajribasi namunali deb hisoblanib, BMT tomonidan har tomonlama qo'llab-quvvatlanib, xalqaro hamjamiyat orasida katta qiziqish uyg'otayotgani juda quvonarli.

Bunga BMTning global terrorizmga qarshi strategiyasini amalga oshirish bo'yicha Qo'shma harakatlar rejasini birgalikda amalga oshirish yordam beradi.

KEYINGI SO'Z O'RNIGA

O'zbekiston terrorchilik tahdidlariga qarshi kurashish uchun turli yondashuv va tashabbuslardan foydalangan holda xalqaro va mintaqaviy terrorizmga qarshi hamkorlik sohasida faol ishtirok etmoqda.

Mamlakat bu sohadagi muvaffaqiyat xalqaro va mintaqaviy darajadagi yaqin hamkorlikka bog'liqligini tushunadi va Markaziy Osiyo va undan tashqarida xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan tashabbuslarini rivojlantirishda davom etmoqda.

Bu bir nechta asosiy yondashuvlarni ta'kidlaydi. Birinchidan, terrorizmga qarshi kurash nafaqat kuch usullarini, balki ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy choralarni ham o'z ichiga olgan kompleks yondashuvni talab qiladi.

Ikkinchidan, O'zbekiston ko'p bosqichli hamkorlik, jumladan, ikki tomonlama va ko'p tomonlama hamkorlik formatlari muhimligini ta'kidlaydi. Bu turli darajadagi tahdidlarga samarali javob berishga imkon beradi.

Uchinchidan, fuqarolik jamiyati va xalqaro tashkilotlarni ekstremizmga qarshi kurashga jalb qilish muhim jihatdir. O'zbekiston aholini o'qitish va tarbiyalashga qaratilgan tashabbuslarni rivojlantirish bo'yicha faol ish olib bormoqda.

 

Timur Ahmedov,

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti bo'lim boshlig'i