O'zbekiston oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash muammolarini qanday hal qiladi

Iqlimning yomonlashuvi, dunyodagi murakkab geosiyosiy vaziyat va undan keyingi ayrim davlatlarning boshqalarga nisbatan sanksiya siyosati, shuningdek, global energetika bozorida nomutanosiblikning kuchayishi sharoitida agrar sanoatning rivojlanishi va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash ko'plab davlatlar, shu jumladan O'zbekiston Respublikasi uchun dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 

I. qishloq xo'jaligini rivojlantirish. Qishloq xo'jaligi mamlakatimiz iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biridir. Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha qishloq xo'jaligida band bo'lganlarning ulushi 24,2% ni tashkil etadi (taxminan 3,5 million kishi). Qishloq xo'jaligi mahsulotlarini tashqi bozorlarga sotish O'zbekistonga eksport daromadlarining 20-25 foizini olib keladi. O'zbekistonda mavjud bo'lgan qulay tabiiy-iqlim sharoiti, shuningdek, davlatning bu boradagi chuqur o'ylangan strategiyasi agrar sektorning jadal rivojlanishiga hissa qo'shmoqda. 
Ushbu soha mamlakat iqtisodiy kompleksida muhim rol o'ynaydi va iqtisodiyotimiz o'sishi va mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga salmoqli hissa qo'shmoqda. Mamlakat yalpi ichki mahsulotining qishloq xo'jaligi sektori ulushi 25 foizga etadi.  Shu bilan birga, O'zbekiston oziq-ovqat siyosatining ustuvor yo'nalishlari ichki bozorni oziq-ovqat mahsulotlari bilan to'ldirish, ularni ishlab chiqarish sohasida o'zini o'zi ta'minlashga erishishdir. 
Ta'kidlash joizki, mustaqillik yillarida O'zbekistonning agrar siyosati jiddiy o'zgarishlarga duch keldi. Davlat sektorlarining qishloq xo'jaligi korxonalari tugatildi, ma'muriy-qo'mondonlik boshqaruv usullari mavjud bo'lmagan sharoitda ilg'or texnologiyalarni joriy etgan fermer xo'jaliklari tashkil etildi, ekin maydonlari optimallashtirildi va oziq-ovqat ekinlari ishlab chiqarish ko'paytirildi. Bu agrar sohani diversifikatsiya qilish, uning barcha sohalarini rivojlantirishga imkon berdi. 
1. Ishlab chiqarish dinamikasi. O'zbekiston qadim zamonlardan buyon dehqonchilik va qishloq xo'jaligining yuksak madaniyati bilan mashhur. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab mamlakatda qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni ko'paytirish bo'yicha zarur choralar ko'rilmoqda. 2017-2023 yillarda sanoatning jadal rivojlanishi va unga bozor mexanizmlarini joriy etish natijasida barcha turdagi qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmining barqaror o'sishiga erishildi.
Shunday qilib, so'nggi 6 yil ichida qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 16% ga oshdi (o'rtacha yillik o'sish – 2,6%) va 2023 yil natijalariga ko'ra 426,3 trln. so'm. Shu bilan birga, mahsulotlarning 61,7 foizi fermerlar va tomorqa xo'jaliklari, 31,4 foizi fermer xo'jaliklari va 6,9 foizi qishloq xo'jaligi korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan. 
2023 yilda o'simlikchilik sohasida 8,4 mln tonna don ekinlari (2017 yilga nisbatan 16 foizga o'sish), 11,6 mln tonna sabzavot (13 foiz), 3,6 mln tonna kartoshka (27,9 foiz), 3,1 mln tonna meva va rezavorlar (19,4 foiz), 1,7 mln tonna uzum (6,9 foiz) yetishtirildi.% ), 0,3 mln tonna guruch ekinlari (19%). Chorvachilik sohasida 2023 yilda 2,83 million tonna go'sht (2017 yilga kelib o'sish 20%), 11,9 million tonna sut (taxminan 16%), 8,4 milliard tuxum (28,5%) ishlab chiqarilgan. 
Oziq-ovqat ekinlari ishlab chiqarishni ko'paytirish foydasiga ekin maydonlarini optimallashtirish va texnik ekinlar (paxta) maydonlarini 200 ming gektarga qisqartirish 2,2 million mavsumiy va doimiy ish o'rinlarini ta'minlashga, qo'shimcha 5 million tonna mahsulot ishlab chiqarishni ta'minlashga imkon berdi. 
2. Qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va infratuzilmani rivojlantirish. Milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida meva-sabzavot mahsulotlarini chuqur qayta ishlash qishloq xo'jaligining asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. So'nggi 10 yil ichida meva – sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash hajmi 3,5 barobar oshdi, shu jumladan meva – sabzavot konservalari ishlab chiqarish hajmi 2,5 barobar, quritilgan mevalar 4 barobar, tabiiy sharbatlar 7 barobar oshdi.  
Qishloq xo'jaligi vazirligi ma'lumotlariga ko'ra, 2023 yilda O'zbekistonda 22 million tonnadan ortiq meva-sabzavot mahsulotlari ishlab chiqarilgan. Agar 2016 yilda qayta ishlash umumiy ishlab chiqarishning atigi 8 foizini tashkil etgan bo'lsa, hozirgi vaqtda u 15 foizni (3,3 million tonna) tashkil etadi. "O'zbekiston Respublikasi qishloq xo'jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo'ljallangan strategiyasiga" muvofiq, 2030 yilga kelib chuqur qayta ishlashni 25 foizga yetkazish rejalashtirilgan. 
Go'shtni qayta ishlash quvvati 458 ming tonna (2016 yilga nisbatan 140 foizga o'sish), sut 3,1 mln tonna (146 foiz), un ishlab chiqarish 6 mln tonna (120 foiz), o'simlik yog'i ishlab chiqarish 1,8 mln tonna (121 foiz) ni tashkil etdi. Oziq-ovqat sanoati korxonalari soni 2016 yildagi 9,4 mingdan 2023 yilda 22,5 mingga (2,4 baravar) oshdi, ish bilan band bo'lganlar soni 85 mingdan 110,5 minggacha (130%) oshdi, ishlab chiqarish hajmi 23,2 trln. 86 trillion so'mgacha. so ' m (3,7 marta). 
Qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlash sohasi uning infratuzilmasini rivojlantirish bilan chambarchas bog'liqdir. Shuni tan olish kerakki, sovutish omborlari, agrologiya markazlari, transportning etarli darajada emasligi sababli, yig'ish, saqlash va tashish jarayonida mahsulotlarning yo'qolishi kamida 30% ga etadi. 
Biroq, so'nggi bir necha yil ichida ushbu yo'nalish ham rivojlanmoqda. Agar 2019 yilda mamlakatda 31 ta agrologiya markazi va 1,5 mingta sovutish omborlari faoliyat ko'rsatgan bo'lsa, hozirgi vaqtda ularning soni 78 ta agrologiya markazi va yiliga 1,25 million tonnagacha saqlash quvvatiga ega 2 mingga yaqin sovutish omborlariga yetdi. 2030 yilga kelib agrologiya markazlari sonini 100 taga, saqlash hajmini esa 2,5 million tonnadan oshirish rejalashtirilgan. 
Ushbu yo'nalishda frantsuz va Xitoy kompaniyalari bilan hamkorlik eng faol amalga oshirilmoqda. Shunday qilib, 2020 yilda Frantsiyaning "Rungis Semmaris" kompaniyasi bilan mamlakat hududlarida umumiy maydoni 80 gektardan ortiq bo'lgan 8 ta yirik agrologiya markazlarini tashkil etish to'g'risida kelishuvga erishildi.hozirgi vaqtda umumiy qiymati 197 million dollar va umumiy quvvati 1,7 million tonna bo'lgan 3 ta logistika markazini qurish ishlari olib borilmoqda. 
Xitoyning eng yirik davlat investitsiya korporatsiyalaridan biri bo'lgan CITIC GROUP Sirdaryo viloyatida 32 gektar maydonda 50 ming tonna omborxona, 300 ming tonna qishloq xo'jaligi mahsulotlari aylanmasi, shu jumladan saralash, qayta ishlash, saqlash va qadoqlash bilan yirik agrologiya parkini yaratishga 50 million dollar sarmoya kiritishni rejalashtirmoqda.
3. Agrar sohani rivojlantirishning muhim jihati to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdir. 2016 yildan buyon ushbu sohaga 8,5 milliard dollar miqdorida to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (xorijiy investitsiyalar) kiritildi.Markaziy bank ma'lumotlariga ko'ra, 2023 yilda O'zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalar hajmi 7,2 milliard dollarga yetdi, bu 2022 yilga nisbatan ikki baravar ko'p. Shu yilning sentyabr oyida O'zbekiston Respublikasida "O'zbekiston–2030"strategiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatga ko'ra, 2030 yilga kelib, uning mahsuldorligi va rentabelligini oshirish uchun sohaga 15 milliard dollarlik xorijiy investitsiyalarni jalb qilish rejalashtirilgan.
4. Agrar sektorga innovatsion texnologiyalarni joriy etish uning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Joylarda zamonaviy ilm-fan va innovatsiyalarga asoslangan resurslarni tejaydigan texnologiyalar va agrotexnik tadbirlar qo'llaniladi. 
Jumladan, 2019 – 2023-yillarda davlat ilmiy dasturlari doirasida umumiy qiymati 124,3 mlrd. so'mlik 100 ta ilmiy loyiha moliyalashtirildi, 62 ta yangi nav va 61 ta ishlab chiqish yaratildi, 87 ta patent olindi, 8 ta loyiha tijoratlashtirildi, 15 ta bug'doy navi, 2 ta guruch navi, 4 ta kartoshka navi, 17 ta sabzavot navi va 12 ta mevali daraxtlarning navlari. Natijada 2017-2023 yillarda bug'doy ishlab chiqarish o'sdi 
35%, sabzavotlar 125%, poliz ekinlari 120%, mevalar 115% va uzum 114%.
Sanoatning innovatsion rivojlanishida ilm-fan bilan bir qatorda raqamli texnologiyalarni joriy etish ham muhimdir. Hozirgi vaqtda veterinariya sohasida 14 ta, karantin yo'nalishida 4 ta va agroinspeksiya faoliyatida 4 ta axborot tizimi joriy etilgan. Yer ajratish, ekinlarni rejalashtirish, mahsulot yetishtirishni moliyalashtirish, texnikani ro'yxatdan o'tkazish, eksport va import bo'yicha sertifikatlar berish, 45 turdagi subsidiyalar ajratish kabi 100 dan ortiq murakkab jarayonlar to'liq raqamlashtirilgan. 
II. Oziq-ovqat xavfsizligi sohasidagi davlat siyosati. Mamlakatimizning davlat oziq-ovqat strategiyasi asosan o'z ishlab chiqarishi orqali uning xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan. 
2019 yil oktyabr oyida Prezident Farmoni bilan "O'zbekiston Respublikasi qishloq xo'jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo'ljallangan strategiyasi" tasdiqlandi, u 9 ta strategik ustuvorlikni qamrab oldi, ulardan birinchisi aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash edi. 
Hozirgi vaqtda o'z ishlab chiqarishi respublika aholisining go'sht va sut mahsulotlari, sabzavotlar, mevalar va poliz ekinlari kabi ijtimoiy ahamiyatga ega mahsulotlarga bo'lgan ehtiyojlarini to'liq ta'minlaydi. Yevroosiyo taraqqiyot banki ekspertlarining baholashicha, 2021-yilda O'zbekistonda agrosanoat majmuasining asosiy mahsulot turlari bo'yicha o'zini o'zi ta'minlash darajasi: sabzavot va poliz mahsulotlari – 129%, meva va rezavorlar – 122%, tuxum-100%, sut va sut mahsulotlari-99%, barcha turdagi go'shtlar-96%, kartoshka – 88%, don – 73%, o'simlik yog'i-44%, shakar – 0%.
2023 yilda respublikada go'sht, go'sht mahsulotlari va tuxum ishlab chiqarish hajmi sezilarli darajada oshganini hisobga olsak, hozirgi vaqtda ichki bozorning etarli darajada ta'minlanmaganligi faqat kartoshka, shakar, o'simlik moyi va don bilan kuzatilmoqda. 
Shu nuqtai nazardan, O'zbekiston ushbu mahsulotlarning yetarli hajmini xorijiy mamlakatlardan yetkazib berish hisobiga qoplashga intilmoqda. Shunday qilib, 2023 yilda oziq-ovqat importi 3,49 milliard dollarni tashkil etdi (umumiy importning taxminan 11%), ularning uchdan bir qismi don mahsulotlariga to'g'ri keldi – 1,12 milliard dollarga 4,04 million tonna (Qozog'iston Respublikasidan), o'simlik moyi-355 million dollarga 435 ming tonna (Rossiya federatsiyasidan-66,1%,% , Ukraina 2,55%), shakar 129 ming tonna 558 million dollarga (Braziliya, Rossiyadan), kartoshka 516 ming tonna 49,6 million dollarga (Pokiston, Qirg'iziston Respublikasi, Qirg'iziston Respublikasi, RF).