O'zbekiston xotin-qizlarning yetakchilik salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarish bo'yicha ishlarni davom ettiradi

O'zbekiston tarixi xotin-qizlarimizning jasorati va savodxonligi, olijanobligi va faolligi, ularning qadr-qimmati, davlat va jamiyat boshqaruvidagi o'rni haqidagi hikoyalarga boy. Ular orasida Davlat boshqaruvi, harbiy ishlar, ta'lim va tarbiya, adabiyot, diniy savodxonlikda teng bo'lmagan Tumaris, Saroymulxonum, Gavharshadbegim, Nadirabegim, Uvaysiy, Anbarotin bor. Ular Buxoro amirligi, Qo'qon va Xiva xonliklari davrida yashab, xayriya ishlari bilan shug'ullanib, boyliklarini madrasalar, maktablar va boshqa ezgu ma'rifiy tadbirlarga sarflashgan, bu haqda O'zbekiston milliy arxivida saqlanayotgan hujjatlar guvohlik bermoqda.  

O'z davrida yangi yo'llar bilan o'ylaydigan kashshof bo'lgan jadid ayollari mamlakat tarixida alohida o'rin tutadi. Masalan, Nozimaxonim (1870-1924), jadid davridagi birinchi ayol publitsist, jurnalist. Tarixchi Begali Kosimovning ta'kidlashicha, Nozimaxon o'zbekistonlik ayollarning jamiyatdagi rolini erkinlashtirish istagida katta iz qoldirgan. U o'z she'rlarida ayollarning Turkiston jamoat hayotida ta'lim olish va ishtirok etish huquqini himoya qilgan, shuningdek, oilaviy munosabatlardagi tengsizlikni shubha ostiga qo'ygan.
Jurnalist Sobira Xoldarova (1907) o'z maqolalarida qizlarning ta'limi, paranjadan voz kechish, ishga ketish, konservativ qarashlarga qarshi kurash haqida yozgan. Bashorat Mirbabayeva (1916-2010) esa birinchi ayol mashinist bo'lib, ikkinchi jahon urushining birinchi yillarida O'zbekistondan front oldi hududiga mahsulot yetkazib bergan.
Bugungi kunda mamlakatimizda ayollarga katta e'tibor qaratilayotgani, ularning jamiyatning turli sohalarida faol ishtirok etishi uchun barcha sharoitlar yaratilayotgani quvonarli. Davlatimiz rahbari rahnamoligida xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, ularning sog'lig'ini saqlash, tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash, munosib mehnat va hayot sharoitlarini yaratishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
O'zbekiston davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri gender tengligiga erishish, ayollarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash, ularning ijtimoiy va davlat hayotidagi rolini kuchaytirishdir.
Shunisi e'tiborga loyiqki, O'zbekiston ayollarni har qanday kamsitish va zulmdan huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy himoya qilishni nazarda tutuvchi barcha asosiy xalqaro shartnomalarga qo'shildi.
Xususan, BMT bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan 2030 yilgacha barqaror rivojlanish dasturining asosiy maqsadlaridan biri gender tengligiga erishishdir. Ularni amalga oshirish va ularga erishish maqsadida O'zbekiston gender tengligini ta'minlash, barcha ayollar va qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish bo'yicha vazifalarni ishlab chiqdi. Ularga muvofiq, 2030 yilga kelib, ayollar va qizlarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini yo'q qilishga keng erishish, gender tengligini ta'minlash, ayollarning har tomonlama va samarali ishtirokini ta'minlash hamda ular uchun siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-gumanitar hayotda faol ishtirok etish uchun teng imkoniyatlar yaratish maqsadi qo'yildi.
Bundan tashqari, 2017-2021 yillarga mo'ljallangan harakatlar strategiyasida ayollarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, ularning hukumat va jamiyatdagi rolini mustahkamlash, ayollarning bandligini ta'minlash, ularning tadbirkorlikda keng ishtirok etishi va oila asoslarini yanada mustahkamlash bo'yicha ustuvor vazifalar belgilab berilgan. 
Yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasida gender tengligini ta'minlash, ayollarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, ularni qo'llab-quvvatlash bo'yicha islohotlarni amalga oshirish siyosatini davom ettirish belgilangan. Shuningdek, 2022-2026 yillarda mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha sohalarida xotin-qizlar faolligini oshirish bo'yicha milliy dastur qabul qilindi. Hujjat ayollarni ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada mustahkamlash, gender tengligiga erishish, ayollarni o'z huquq va manfaatlarini ro'yobga chiqarishda qo'llab-quvvatlash samaradorligini oshirish, ularning sog'lig'ini mustahkamlash, qizlar va qizlarni tarbiyalash va tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularning ilmiy salohiyatini, shuningdek, ayollarning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy faolligini oshirishga, ularning jamiyatdagi rolini mustahkamlashga qaratilgan va ularning davlat boshqaruvidagi ishtirokini kuchaytirish.
Shuningdek, "O'zbekiston – 2030" strategiyasida ham maqsadlardan biri ayollarni qo'llab-quvvatlash tizimini mustahkamlash, ularning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlash, ayollarning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy faolligini oshirish hamda gender tengligini ta'minlashdan iborat. Ushbu maqsadning natijasi gender tengligini ta'minlash siyosatini davom ettirish, ayollarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish orqali rahbarlik lavozimlarida ayollar ulushini 30 foizgacha oshirish bo'ldi.
Va hamma uchun teng va sifatli ta'limni ta'minlash, qishloq joylardagi qizlar uchun oliy ta'lim olish imkoniyatlarini yaratish, ayollarning gender tengligiga erishish va zo'ravonlikning oldini olish maqsadida O'zbekiston Respublikasida 2030 yilgacha gender tengligiga erishish strategiyasi ishlab chiqilgan. 
Respublikada qabul qilingan qonun hujjatlari, shuningdek, ayollar va erkaklarning davlat boshqaruvi va jamoat hayotining barcha sohalarida teng ishtirok etish kafolatlarini mustahkamlashga qaratilgan. Xususan, so'nggi yillarda O'zbekistonda ayollarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash bo'yicha 50 dan ortiq qonun hujjatlari qabul qilindi. Xususan, 2019 yil sentyabr oyida "ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlarning kafolatlari to'g'risida" va "ayollarni zulm va zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risida"gi qonunlar qabul qilindi. Shuningdek, ayollarning jamiyatdagi rolini oshirish, gender tengligi va oila masalalari bo'yicha Respublika komissiyasi tashkil etildi.
Bundan tashqari, bu masala konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan. Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahrirdagi 58-moddasida ayollar va erkaklarning teng huquqlari ko'zda tutilgan, davlat jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek, jamoat va davlat hayotining boshqa sohalarida ayollar va erkaklarga teng huquq va imkoniyatlarni taqdim etadi. 
Davlatimiz rahbari tomonidan olib borilayotgan siyosat tufayli bugungi kunda ayollar mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga munosib hissa qo'shmoqdalar, ular jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotining barcha sohalarida namoyon bo'lmoqdalar, davlat hokimiyati va jamoat tashkilotlari ishida faol ishtirok etmoqdalar, yosh avlodni tarbiyalash, sog'liqni saqlash, ijtimoiy soha, taraqqiyotga hissa qo'shmoqdalar sanoat, qishloq xo'jaligi va boshqa sohalar.
2023-yil mart oyida "ijtimoiy fikr" respublika jamoatchilik fikrini o'rganish markazi tomonidan o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra, respondentlarning 78,3 foizi (shahar va qishloq joylarda yashovchi turli millat vakillari, ijtimoiy guruhlar vakillari) jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarida ayollarning roli ortib borayotganini qayd etgan. 18 yoshdan 24 yoshgacha bo'lgan respondentlarning yana 89,6 foizi erkaklar va ayollar teng saylov huquqiga ega, ya'ni O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan kafolatlangan davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqini amalga oshirishi mumkinligini ta'kidladi. So'rovda qatnashganlarning 79,4 foizi qizlar va o'g'il bolalar teng ta'lim olish huquqiga ega deb javob berishdi. Bu, shuningdek, so'rovda qatnashgan barcha yosh guruhlarining aksariyati, mamlakatning barcha mintaqalarida, shaharlarda va qishloqlarda yashovchi odamlar tomonidan qayd etilgan.
Bugungi kunda siyosat, iqtisodiyot, ekologiya sohasidagi tobora o'sib borayotgan o'zgarishlar sharoitida jinsga sezgir parlamentlarga va ayollarning davlat boshqaruvida ishtirok etishiga bo'lgan ehtiyoj har qachongidan ham keskinroq. 
Ayollarning davlat boshqaruvidagi roli haqida gapirganda, shuni ta'kidlash kerakki, 2017 yilda ayollarning boshqaruvdagi ulushi 27 foizni tashkil etgan bo'lsa, bugungi kunda u 35 foizga yetdi. 2 mingga yaqin ma'lumotli, tashabbuskor va faol ayollar davlat va jamoat tashkilotlarida, shu jumladan 45 ta vazirlik va idoralarda, 39 ta Prezident ma'muriyati va Vazirlar Mahkamasida, 207 ta mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarida rahbarlik lavozimlarini egallaydilar.
Xususan, O'zbekiston tarixida birinchi marta Qonunchilik palatasiga bo'lib o'tgan 2019 yilgi parlament saylovlarida saylangan ayol deputatlar saylangan deputatlar umumiy sonining 32 foizini, Senat a'zolarining 25 foizini tashkil etdi, siyosiy partiyalar safidagi ayollar ulushi 2017 yildagi 40 foizdan 2023 yilda 47 foizga oshdi. 
Bugungi kunda mamlakatimizda parlamentni "jinsga sezgir parlament"ga aylantirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Masalan, parlamentning yuqori palatasida xotin-qizlar va gender tengligi masalalari qo'mitasi tashkil etilgan bo'lib, uning asosiy vazifalari gender tengligini ta'minlash, qonunchilikni takomillashtirish va sohada parlament nazoratini amalga oshirishga qaratilgan davlat siyosatini amalga oshirish bo'yicha takliflar ishlab chiqishdir. Oliy Majlis Senati raisi rahbarligida esa gender tengligini ta'minlash masalalari bo'yicha komissiya tashkil etildi. 
Bu erda barqaror rivojlanishni ta'minlash, pandemiyadan keyin global tiklanishga to'sqinlik qiladigan xavflarni bartaraf etish, shuningdek, texnologiya bilan bog'liq xavflarning oldini olish, inson huquqlarini himoya qilish va texnologiya dunyosida gender tengligini ta'minlashda gender yo'naltirilgan parlamentning alohida rolini ta'kidlash kerak. Yuqorida qayd etilganlarning barchasi O'zbekiston parlamenti faoliyatini tashkil etishda tubdan yangi yondashuv va tendensiyalardan dalolat beradi. 
Shunisi e'tiborga loyiqki, so'nggi yillarda ayollarning saylov organlarida, shu jumladan barcha darajadagi saylov komissiyalarida vakolatxonasi o'sdi. 2019 yilda Markaziy saylov komissiyasi tarkibidagi o'zgarishlar ayollarning 19 foizdan 33 foizgacha o'sishiga olib keldi. Bundan tashqari, 2019 yilgi saylov kampaniyasi davomida oliy Majlis Qonunchilik palatasiga deputatlarni saylash bo'yicha saylov komissiyalari tarkibida ayollarning, ya'ni okrug komissiyalari tarkibidagi ayollarning 46 foizi va uchastka saylov komissiyalari tarkibidagi ayollarning 49 foizi ishtirok etdi.