YANGI O'ZBEKISTON VA FUQAROLIK JAMIYATI: HOLATI VA ISTIQBOLLARI

Yangi O'zbekistonda erkin va kuchli fuqarolik jamiyatini shakllantirish bo'yicha keng ko'lamli va intensiv islohotlar amalga oshirilmoqda.

2017-2024 yillarda fuqarolik jamiyati institutlarini bevosita qo'llab-quvvatlash va samaradorligini oshirishga qaratilgan 64 ta normativ-huquqiy hujjat qabul qilindi, ularni har tomonlama qo'llab-quvvatlash uchun zarur huquqiy va institutsional baza yaratildi.
Shu munosabat bilan Prezident "fuqarolik jamiyati institutlarining erkin faoliyati, ularning jamoat va davlat boshqaruvida faol ishtirok etishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini yanada takomillashtirish bizning e'tiborimiz markazida bo'ladi", deb alohida ta'kidladi. 

Yangi O'zbekiston va fuqarolik jamiyati: 
konstitutsiyaviy, huquqiy va tashkiliy asoslar

Fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatini takomillashtirish maqsadida quyidagi bir qator samarali aniq ishlar amalga oshirildi.
Birinchidan, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida yangi tahrirda fuqarolik jamiyati institutlariga bag'ishlangan alohida bob kiritildi, uning XIII bobi "fuqarolik jamiyati institutlari"deb nomlandi. Xususan, 69-moddada "fuqarolik jamiyati institutlari, shu jumladan jamoat birlashmalari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, ommaviy axborot vositalari fuqarolik jamiyatining asosini tashkil etadi"deb ta'kidlangan.
Eng muhimi, yangi tahrirdagi Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati institutlarining tarkibi birinchi marta milliy qonunchiligimizda ochib berilgan. Ushbu institutlarning fuqarolik jamiyati asosi sifatida shakllanishi mustahkamlandi. Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining boshqa boblarining 5 moddasi fuqarolik jamiyati institutlari manfaatlarini himoya qiladi.
Ikkinchidan, O'zbekiston tarixida birinchi marta 2021-2025 yillarda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi. Konsepsiyaning asosiy ustuvorliklariga erishish uchun:
 fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning huquqiy asoslarini izchil takomillashtirish;
 fuqarolik jamiyati institutlariga ko 'maklashish va ularni davlat tomonidan qo' llab-quvvatlash mexanizmini yanada takomillashtirish;
 fuqarolik jamiyati institutlarining davlat va jamiyatni boshqarishda faol ishtirok etishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish;
 davlat ijtimoiy loyihalarini amalga oshirishda fuqarolik jamiyati institutlarining ishtirokini yanada kengaytirish;
* fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatining ochiqligini ta'minlash.
Uchinchidan, fuqarolik jamiyati institutlarini qo'llab-quvvatlash uchun demokratik tashkiliy-huquqiy tizim yaratildi. Xususan, Oliy Majlis va xalq deputatlari mahalliy Kengashlari huzurida jamoat fondlari tashkil etildi. Oliy Majlis huzuridagi jamoat fondi so'nggi yetti yil ichida 1 trillion mablag ' ajratdi. 916 mlrd.so'm. Natijada 2246 ta loyiha qo'llab-quvvatlandi. 2008-2016 yillarga nisbatan 30 baravar ko'p. Keyingi 3 yil ichida hududiy fondlar orqali 140 milliard so'mlik 2120 ta loyiha amalga oshirildi.
To'rtinchidan, nogironligi bo'lgan shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish maqsadida O'zbekiston nogironlar jamiyati, karlar jamiyati, ko'rlar jamiyati, O'zbekiston nogironlar uyushmasi, 500 ga yaqin tizim tashkilotlari davlat subsidiyalaridan to'liq foydalanmoqda.
Beshinchidan, fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash choralari doirasida har bir mintaqada "do'stlik uylari va nodavlat notijorat tashkilotlari"tashkil etildi. Ushbu uylarda 350 ta NNT va milliy madaniy markazlar bepul joylashgan.
Oltinchidan, NNTni ro'yxatdan o'tkazish to'lovlari o'rtacha ikki baravar kamaytirildi. Nogironlar, oqsoqollar avlodlar, ayollar, bolalar va jamoat birlashmalari boj to'lashdan to'liq ozod qilindi. Qayta ro'yxatdan o'tish muddati bir oydan 15 kungacha qisqartirildi.
Ettinchidan, NNTning o'z tadbirlarini o'tkazishda Adliya organidan ruxsat olish talabi bekor qilindi va ularning faoliyat erkinligi yanada mustahkamlandi.
Sakkizinchidan, tashqi manbalardan mablag ' olish jarayoni soddalashtirilgan. Maxsus hisob ochish talabi bekor qilindi. Mablag ' olish uchun arizalarni ko'rib chiqish muddati 40 kundan 15 kungacha qisqartirildi. Bundan tashqari, Adliya organi bilan kelishmasdan olingan mablag ' miqdori 5 baravar oshirildi. Natijada, so'nggi 7 yil ichida jalb qilingan xalqaro grantlar 125 million dollardan oshdi.
To'qqizinchidan, NNTning barcha davlat xizmatlari elektron shaklda taqdim etiladi. Buning uchun alohida Portal ishga tushirildi e-ngo.uz.
O'ninchidan, fuqarolik jamiyati institutlari yangi O'zbekistonda keng ko'lamli va intensiv islohotlarning bevosita ishtirokchilari va yaqin sheriklariga aylandi. Eng faol nodavlat notijorat tashkilotlari - "vatandoshlar" jamoat fondi, "hunarmand" uyushmasi, "sog'lom avlod uchun" jamg'armasi, O'zbekiston jahon yoshlar assotsiatsiyasi, O'zbekiston nogironlar jamiyati, progressiv islohotlar markazi, O'zbekiston mahallalari assotsiatsiyasi, "taraqqiyot strategiyasi" markazi, "yuksalish"umummilliy harakati bevosita ishtirok etmoqda.

Yangi O'zbekiston fuqarolik jamiyati istiqbollari

O ' zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 26-avgustda imzolangan "fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo' llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to ' g 'risida" gi PF-124-son farmoni shaffof va sog 'lom raqobat prinsipiga asoslangan fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo' llab-quvvatlash tizimini yaratishni nazarda tutuvchi, shuningdek, samaradorlikni oshirish uchun qo ' shimcha shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan yuqoridagi islohotlarning davomi hisoblanadi ijtimoiy jihatdan samarali dasturlar.
Farmon bilan yangi O'zbekiston taraqqiyotining hozirgi bosqichida fuqarolik jamiyati institutlarining rolini oshirishga xizmat qiluvchi sohani davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning eng muhim oltita yo'nalishi belgilandi:
birinchi yo'nalish-fuqarolik jamiyati institutlarining davlat va jamiyat hayotidagi faolligini yanada oshirish, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'naviy va gumanitar sohalarni rivojlantirishda ularning salohiyatidan to'liq foydalanish;
ikkinchi yo'nalish-jamiyat manfaatlari va aholining Real ehtiyojlariga yo'naltirilgan, shuningdek, joylarda davom etayotgan dolzarb muammolarni hal etishga qaratilgan tashabbuslarni amalga oshirishga ko'maklashish;
uchinchi yo'nalish-davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari o'rtasida o'zaro manfaatli ijtimoiy sheriklikni yanada rivojlantirish;
to'rtinchi yo'nalish-fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini rivojlantirishga ko'maklashish yo'lida samarali ijtimoiy nazoratni amalga oshirishni rag'batlantirish;
beshinchi yo'nalish-fuqarolik jamiyati institutlarining xorijdagi vatandoshlar bilan aloqalarini yo'lga qo'yish va ularning xorijiy uyushmalari bilan hamkorlikni mustahkamlash;
oltinchi yo'nalish-fuqarolik jamiyati institutlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va faoliyatni amalga oshirish uchun qulay tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlarni yaratish.
Farmon bilan fuqarolik jamiyati institutlari uchun quyidagi imtiyozlar va qulayliklar belgilandi:
Birinchidan, parlament huzurida fuqarolik jamiyati institutlarini qo'llab-quvvatlash uchun jamoat fondi va uning hududiy bo'linmalari tashkil etiladi.
Endi fondni boshqarish bo'yicha parlament komissiyasiga Senat va Qonunchilik palatasi vakillari navbatdagi tartibda raislik qiladilar. Bu fondni boshqarish samaradorligini oshiradi.
Ikkinchidan, Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi va mahalliy kengashlar huzurida "fuqarolik jamiyati institutlari vakillaridan iborat maslahat guruhlari"faoliyati yo'lga qo'yiladi.
Uchinchidan, davlat organlariga fuqarolik jamiyati institutlarining tashabbuskor ijtimoiy sheriklik loyihalarini bazaviy hisoblash miqdorining 1000 baravarigacha moliyalashtirish huquqi tanlovsiz berildi.
To'rtinchidan, fuqarolarning davlat va jamiyatni boshqarishda ishtirokini kengaytirish maqsadida davlat organlari huzuridagi jamoat kengashlari fuqarolik jamiyati instituti vakili raisligiga o'tadi.
Beshinchidan, davlat grantlari va ijtimoiy buyurtma loyihalarining ijtimoiy ahamiyatini hisobga olgan holda, bunday loyihalar doirasida daromad solig'i va ijtimoiy soliq stavkalari 3 yil muddatga 50 foizga kamaytirildi. Tejalgan mablag'lar loyihaning maqsadlariga yo'naltiriladi va uning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Oltinchidan, nogironlar, faxriylar, ayollar va bolalar tashkilotlarini tashkil etishni yanada osonlashtirish uchun 2025-yil 1-yanvardan boshlab bunday tashkilotlarni ro'yxatdan o'tkazish uchun davlat boji 2 baravar kamaytirildi.
Ettinchidan, har yili dekabr oyining birinchi haftasida "fuqarolik jamiyati haftaligi"o'tkaziladi. Uning doirasida soha vakillari parlament komissiyasi tomonidan "fuqarolik jamiyati rivojiga qo'shgan hissasi uchun" ko'krak nishoni bilan taqdirlanadilar.
Sakkizinchidan, "fuqarolik tashabbusi" milliy mukofoti ("fuqarolik tashabbusi") ta'sis etiladi, u har ikki yilda parlament fondi tomonidan beriladi.
To'qqizinchidan, har yili jurnalistlar o'rtasida an'anaviy tarzda o'tkaziladigan "oltinqalam" milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovda fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatini yoritish yo'nalishi bo'yicha nominatsiya tashkil etiladi.

Yagona elektron platforma
fuqarolik jamiyati institutlari 

Farmonga muvofiq fuqarolik jamiyati institutlarining davlat subsidiyalari, grantlari va ijtimoiy buyurtmalarini fuqarolik jamiyati institutlariga ajratish bilan bog'liq barcha jarayonlarning shaffofligini ta'minlashga qaratilgan yagona elektron platformasi ishga tushirildi.
Yagona elektron platformani ishga tushirish quyidagi natijalarni beradi:
Birinchi natija-Oliy Majlis huzuridagi jamg'arma tomonidan o'tkaziladigan tanlovlar yo'nalishlarini shakllantirishda fuqarolik jamiyati institutlari va keng jamoatchilikning bevosita ishtiroki.
Ikkinchi natija shundan iboratki, tanlovlarning barcha bosqichlari, shu jumladan ariza topshirishdan tortib tanlov natijasini e'lon qilishgacha raqamlashtiriladi va inson omili minimallashtiriladi.
Uchinchi natija-fuqarolik jamiyati institutlari ortiqcha qog'ozbozlikdan xoli bo'ladi.