O'zbekiston parlamentida xotin-qizlar sonining ko'payishi demokratiyaning umumiy mustahkamlanishiga hissa qo'shmoqda

2024 – yil 27-oktabr-Xalq deputatlari Oliy Majlisi va mahalliy Kengashlariga saylovlar

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga 27 - oktabrda bo'lib o'tadigan saylovlar mamlakatimiz siyosiy hayotidagi eng muhim voqea hisoblanadi.  Mustaqillik yillarida saylov qonunchiligining bosqichma-bosqich rivojlanishi natijasida shakllangan zamonaviy saylov tizimi saylovni o'tkazishning asosiy prinsiplari va huquqiy mexanizmlarini belgilovchi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asoslanadi. 
Boshqacha qilib aytganda, saylovlar konstitutsiyaviy tamoyillarni amalga oshirishda, mamlakatda demokratik islohotlarni amalga oshirishda va oliy Majlisning davlat va jamiyat o'zgarishidagi rolini mustahkamlashda muhim rol o'ynaydi.
Gender tengligi masalalari mamlakatda amalga oshirilayotgan siyosiy o'zgarishlar jarayonlariga chambarchas bog'liq. Ayollar siyosiy jarayonlarda parlament deputatligiga nomzodlar, siyosiy partiyalar a'zolari va faollari sifatida faol ishtirok etib, rahbarlik lavozimlarini egallaydilar. Umuman olganda, ayollar siyosiy partiyalarning umumiy tarkibining 30-55 foizini tashkil qiladi. Masalan, O'zbekiston "Adolat" sotsial-demokratik partiyasini ayol boshqaradi, partiya tarkibidagi ayollarning umumiy soni esa 54 foizni tashkil etadi. Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakatida-O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasi, O'zbekiston Xalq demokratik partiyasi, "Milliy tiklanish" demokratik partiyasida ayollar partiya raisining o'rinbosarlari lavozimlarini egallaydilar. Qonunchilik palatasi va mahalliy hokimiyat organlari deputatligiga nomzodlar orasida ayollar ulushi asta-sekin o'sib bormoqda.
Amaldagi saylov kodeksiga muvofiq, ayollar soni bir mandatli saylov okruglari bo'yicha siyosiy partiyadan ko'rsatilgan deputatlikka nomzodlar sonining kamida 40 foizini, shuningdek, partiya ro'yxati asosida bo'lishi kerak. 
Shu bilan birga, ro'yxatdagi ketma-ketlik bo'yicha beshta nomzoddan kamida ikkitasi ayollar bo'lishi kerak. Ushbu ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki: Qonunchilik normasi barcha siyosiy partiyalar tomonidan amalga oshiriladi.
Ayollarning siyosiy va saylov jarayonlarida teng ishtirok etishi inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasi va ayollarning siyosiy huquqlari to'g'risidagi Konvensiyada belgilangan kamsitmaslik va siyosiy huquqlarni teng ravishda amalga oshirish tamoyillariga asoslanadi, bunda umumiy va teng saylov huquqi jinsga qarab bo'linmasdan mustahkamlanadi. Ayollarning siyosiy huquqlari to'g'risidagi Konvensiyaning 1 va 2-moddalariga binoan, ular barcha saylovlarda erkaklar bilan teng sharoitda hech qanday kamsitishsiz ovoz berish huquqiga ega, shuningdek, erkaklar bilan teng sharoitda, hech qanday kamsitishsiz, milliy qonun bilan belgilangan barcha muassasalarga saylanishi mumkin.ommaviy saylovlarni talab qiladi.
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi xalqaro Paktning 25-moddasida barcha fuqarolarning nafaqat ijtimoiy-siyosiy tadbirlarda ishtirok etish, balki yashirin ovoz berishda umumiy va teng saylov huquqi asosida o'tkazilishi kerak bo'lgan va saylovchilarning erkin irodasini ta'minlaydigan haqiqiy davriy saylovlarda ovoz berish va saylanish huquqi mustahkamlangan., shuningdek, davlat saylovlariga ruxsat beriladi o'z mamlakatida umumiy tenglik shartlari asosida xizmat qilish.
Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini yo'q qilish to'g'risidagi Konventsiya ayollarning davlat lavozimlarini egallash va davlat boshqaruvining barcha darajalarida barcha davlat funktsiyalarini bajarish huquqini tasdiqlaydi. 
Xususan, 7-moddada ishtirokchi davlatlar mamlakatning siyosiy va ijtimoiy hayotida ayollarga nisbatan kamsitishni bartaraf etish bo'yicha barcha tegishli choralarni ko'rishlari, xususan, ayollarga erkaklar bilan teng huquqli bo'lishini ta'minlashlari belgilangan:
* barcha saylovlarda va ommaviy referendumlarda ovoz berish va barcha ommaviy saylangan organlarga saylanish;
* hukumat siyosatini shakllantirish va amalga oshirishda ishtirok etish va davlat lavozimlarini egallash, shuningdek davlat boshqaruvining barcha darajalarida barcha davlat funktsiyalarini bajarish.
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi xalqaro pakt saylovda qatnashish huquqini amalga oshirishda jinsga qarab kamsitishni taqiqlashni belgilaydi va ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini yo'q qilish to'g'risidagi Konventsiya davlatlarga bunday kamsitishning har qanday ko'rinishini bartaraf etish uchun tegishli choralarni ko'rish majburiyatini yuklaydi. Konventsiyaning 4-moddasida, shuningdek, 7-moddaning bajarilishini tezlashtirish uchun vaqtinchalik maxsus choralarni qo'llash tavsiya etiladi, bu odatda saylanadigan organlarda ayollar sonini ko'paytirishga qaratilgan. Bu O'zbekiston Respublikasi saylov kodeksida ayollar uchun 40 foizlik kvotani joriy etishni tushuntiradi. Shunday qilib, ushbu norma ayollarning saylov jarayonida ishtirok etishining qo'shimcha kafolati bo'lib xizmat qiladi.
Ayollarning saylov huquqlari va ularning xalqaro standartlarga muvofiq kafolatlari, saylov kodeksidan tashqari, boshqa qonun hujjatlarida ham belgilangan. Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasining "ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlarning kafolatlari to'g'risida" gi Qonuni bilan ayollar va erkaklar uchun shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarni amalga oshirishda tenglik uchun davlat kafolatlari belgilangan. Shu bilan birga, davlat ayollar va erkaklarga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek saylov jarayonida teng ishtirok etishni kafolatlashi alohida ta'kidlangan.
 "O'zbekiston - 2030" strategiyasida ayollarni qo'llab-quvvatlash tizimini kuchaytirish, ularning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlash, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy faollikni oshirish va gender tengligini ta'minlash, shu fonda rahbar lavozimlardagi ayollar ulushini 30 foizga oshirish ko'zda tutilgan.
Xotin-qizlarga nisbatan davlat siyosatining ustuvor yo 'nalishlarini belgilab bergan o' zbekiston Respublikasida 2030-yilgacha gender tengligiga erishish strategiyasida o 'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq xotin-qizlar va erkaklarning huquq va imkoniyatlari tengligini ta' minlash maqsadiga erishish, shu jumladan quyidagi huquqlardan iborat saylov huquqlarini amalga oshirish bo ' yicha aniq vazifalar nazarda tutilgan::
* xotin-qizlar va erkaklarni siyosiy partiyalarning saylov jarayonlariga teng asosda jalb etish, ayollarni rahbarlik lavozimlariga ko 'rsatish bo' yicha faoliyatni rag ' batlantirish;
* o 'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga, Qoraqalpog' iston Respublikasi Jo 'qorg' I Kengesiga, xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga nomzodlar ko 'rsatishda siyosiy partiyalarning xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar ta' minlanishini nazorat qilish;
* jamiyatda mavjud bo'lgan ayollarning siyosiy faolligini oshirish orqali ularning salbiy qarashlarini o'zgartirish;
* ayollar va erkaklarning davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqlariga to'liq rioya etilishini monitoring qilish;
* o 'zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi, saylov va referendum o 'tkazish bo' yicha viloyat, tuman, shahar, tuman, uchastka saylov komissiyalari tarkibida xotin-qizlar va erkaklarning teng vakilligini ta ' minlash.
Amaldagi parlamentda ayol deputatlar soni Qonunchilik palatasida 32 foizni, O'zbekiston Respublikasi oliy Majlisi Senati tarkibida esa 25 foizni tashkil etadi. Bu ayollarning ulushi ancha past bo'lgan parlamentning oldingi tarkibiga nisbatan sezilarli o'sish. Siyosiy boshqaruv tizimida xotin-qizlar vakolatxonasining miqdoriy o'sishi ko'rsatkichi O'zbekistonga 2023-yil 1-yanvarda e'lon qilingan parlamentlararo ittifoqning "siyosatdagi ayollar" jahon reytingida 190 ta milliy parlament orasida 45-o'rinni egallashga imkon berdi. O'zbekiston tarixida birinchi marta parlamentdagi ayollar soni Birlashgan Millatlar tashkiloti tavsiyalariga muvofiq darajaga yetdi. 
Shunday qilib, milliy parlamentlarda ayollar egallagan o'rinlar soni mamlakatning ijtimoiy va siyosiy hayotida gender tengligiga erishish jarayonidagi taraqqiyotning ko'rsatkichlaridan biridir. Shu sababli, ayollarning saylov jarayonida, shuningdek, saylangan rahbarlik lavozimlarida ishtirok etishlari uchun taqdim etilgan imkoniyatlarni hisobga olgan holda, ko'proq ayollar ulardan foydalanishlari va ulardan foydalanishni xohlashlari mantiqan to'g'ri keladi. 
Ayol rahbarlar boshqalarga o'rnak bo'lib, ularning faol partiya a'zolari va siyosiy arboblar sifatida jamoat hayotida ishtirok etishiga hissa qo'shadilar. Shu bilan birga, parlamentdagi ayollar sonining ko'payishi demokratiyaning umumiy mustahkamlanishiga yordam beradi va boshqalar 
Kelgusi saylovlar arafasida O'zbekiston siyosiy boshqarmasida xotin-qizlarning teng ishtirok etishiga erishishning ustuvor vazifalari qatorida elektorat faolligini oshirish, aholining xotin-qizlarning roli to'g'risida xabardorligi alohida ahamiyat kasb etmoqda 
vakillik organlarida va ularning jamiyatni boshqarishda ishtirok etishi 
va davlat ishlari.

Gulnoza Sattarova,
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Qonunchilik va huquqiy siyosat institutining bosh ilmiy xodimi.