Yangi O'zbekiston: demokratik islohotlar va parlament saylovlari

---

Zamonaviy iqtisodiy tizim, zamonaviy demokratik tizim singari, har bir insonning huquq va erkinliklariga rioya etilishini ta'minlash uchun yaratilgan. Ma'lumki, dunyoda hamma uchun bir xil demokratik rivojlanish yo'li yo'q, bu jarayon har bir mamlakat sharoitlari va odamlarning ehtiyojlariga muvofiq ishlab chiqilishi kerak, bu esa formulali yondashuvga yo'l qo'ymaydi.

Yangi O'zbekiston: demokratik islohotlar va inson huquqlari

Bir yil oldin O'zbekiston tarixida birinchi marta umumxalq referendumida mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi, bu yangi O'zbekiston qurilishining konstitutsiyaviy asoslarini mustahkamlashga xizmat qildi. Konstitutsiyaviy o'zgarishlarning asosiy qismi har bir insonning huquqlari va manfaatlariga ta'sir ko'rsatdi, ularni amalga oshirish kafolatlarini sezilarli darajada oshirdi.

Yangilangan Konstitutsiya asosida ko'plab qonunlarga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritilmoqda, yangi qonunlar qabul qilinmoqda. O'zgarishlar, shuningdek, davlat hokimiyatini tashkil etish, hokimiyatning qonun chiqaruvchi tarmog'ini, boshqa davlat organlarini, xususan, Markaziy saylov komissiyasini shakllantirish tamoyillariga ta'sir ko'rsatdi.

O'zbekistonda 2030 yilgacha barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish har bir insonning huquq va erkinliklarini ta'minlash uchun BMTning "hech kimni ortda qoldirmaslik" asosiy tamoyiliga muvofiq doimiy ravishda amalga oshirilmoqda.

Mamlakatda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar bugungi kunda qaytarilmas tus oldi. Teng imkoniyatlar, inson huquqlarini hurmat qilish, xalq farovonligini oshirish va aholining munosib turmush sharoitlarini ta'minlash yangi O'zbekistonning islohotlar strategiyasining ustuvor yo'nalishi hisoblanadi.

Amalga oshirilayotgan "O'zbekiston – 2030"strategiyasining asosiy mohiyati:

▪ inson huquqlarini himoya qilish;

har bir insonning salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun munosib sharoit yaratish;

▪ qashshoqlikni kamaytirish va aholi farovonligini ta'minlash;

▪ fuqarolik jamiyatining rolini kuchaytirish;

Bizning asosiy maqsadimiz 2030 yilga kelib aholi daromadlari o'rtacha ko'rsatkichdan yuqori bo'lgan davlatlar qatoriga kirishdir.

Inson huquqlari bo'yicha milliy strategiya amalga oshirilmoqda. Mamlakatda gender tengligi, so'z erkinligi, din, qiynoqlarga qarshi kurashish bo'yicha aniq qadamlar qo'yilmoqda. Ayollar huquqlarini himoya qilish, ularga nisbatan har qanday stereotip va zo'ravonlikni yo'q qilishga alohida e'tibor beriladi.

Demokratik Adliya institutlari konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan - "Miranda qoidalari", "Habeas corpus", Pro Bone. 2025 yil 1 yanvardan tergov sudyasi lavozimi joriy etiladi.

2021 yilda biz nogironlar huquqlari to'g'risidagi Konventsiyani ratifikatsiya qildik, uning qoidalari "nogironligi bo'lgan shaxslarning huquqlari to'g'risida"gi yangi qonunda aks ettirilgan. Mamlakatda ushbu shaxslarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish bo'yicha keskin choralar Ko'rildi.ijtimoiy himoya agentligi tashkil etildi, nogironligi bo'lgan shaxslar uchun qulay muhitni ta'minlash bo'yicha ko'plab muammolar, shu jumladan uy-joy sohasida ham hal etilmoqda.

O'zbekiston BMT tuzilmalari, boshqa xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan manfaatlarni ilgari surish va inson huquqlarini himoya qilish masalalarida faol hamkorlik qilmoqda. O'zbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi doirasida 11 ta rezolyutsiya ishlab chiqildi va qabul qilindi, faqat 2024 yilda 4 ta rezolyutsiya qabul qilindi.

So'nggi yillarda BMT bosh kotibi Antonio Gutterish (2017 va 2024-yillar), BMTning inson huquqlari bo'yicha oliy Komissarlari Zeyd Raad Al Husayn (2017-yil) va Volker Turk (2023-yil), XMT bosh direktorlari Gay Rayder (2018-yil) va Jilber Ungbo O'zbekistonga inson huquqlari va islohotlari bo'yicha vaziyat bilan tanishish uchun tashrif buyurishdi (2024), Evropa Ittifoqining inson huquqlari bo'yicha maxsus vakili Eimon Gilmor (2023), EXHT demokratik institutlar va inson huquqlari byurosi direktori Matteo Mekachchi (2023), parlamentlararo ittifoq Bosh kotibi Martin Chungong (2022-2023).

2021-2023 yillarda O'zbekiston birinchi marta BMTning inson huquqlari bo'yicha Kengashiga a'zo bo'ldi. Bu yil O'zbekiston birinchi marta BMTning inson huquqlari bo'yicha qo'mitasi, XMT ma'muriy byurosiga saylandi.

2018 yilda O'zbekiston barcha mandatariylarga doimiy taklifnoma bergan mamlakatlar qatoriga kirdi. Shu vaqt ichida A. shahidning din yoki e'tiqod erkinligi, D. Garsiya-Sayanning sudyalari va advokatlari mustaqilligi va F. ni Aolinning terrorizmga qarshi kurash sharoitida inson huquqlari va asosiy erkinliklarini rag'batlantirish va himoya qilish masalalari bo'yicha maxsus ma'ruzachilarning tashriflari bo'lib o'tdi.

2024 yil avgust oyida BMTning etarli uy-joy masalasi bo'yicha maxsus ma'ruzachisi B. Rajagopal tashrif buyurdi.

Parlament saylovlari-yangi O'zbekistonning demokratik rivojlanishining yangi bosqichi

Saylovlar demokratiya yo'lidagi eng muhim mezonlardan biridir. Ushbu jarayon orqali fuqarolar o'zlarining siyosiy irodasini ifoda etadilar, davlat hokimiyati organlarining shakllanishiga ta'sir ko'rsatadilar.

2024 yilda dunyoda katta saylov marafoni bo'lib o'tmoqda. Yil davomida 70 ga yaqin mamlakat prezident va parlament saylovlarini o'tkazish ko'zda tutilgan bo'lib, ular dunyo aholisining yarmidan ko'pini tashkil qiladi. Ular orasida Yevropa parlamentiga saylovlar, Fransiyada muddatidan oldin parlament saylovlari bo'lib o'tdi.

2023 yilda mamlakat Prezidenti muddatidan oldin saylandi. Prezident saylovi jamiyatimizning siyosiy yetukligini, yangi O'zbekiston qurilishi yo'lida amalga oshirilayotgan islohotlarni qo'llab-quvvatlashini yana bir bor namoyish etdi.

Keyingi qadam-yangi Konstitutsiya asosida muhim vakolatlarga ega bo'lgan parlamentga saylovlar.

Markaziy saylov komissiyasi Konstitutsiyasiga muvofiq 2024 yil 27 oktyabrda parlament saylovlarini o'tkazish to'g'risida qaror qabul qilindi.

Shu bilan birga, mahalliy vakillik organlariga, ya'ni Qoraqalpog'iston Jo'qorg'i Kengesi va xalq deputatlari viloyat, shahar va tuman Kengashlariga saylovlar o'tkaziladi.

Shuni ta'kidlash kerakki, kelgusi saylovlar Konstitutsiya bilan belgilangan mutlaqo yangi ijtimoiy-siyosiy muhitda o'tkazilishi alohida ahamiyatga ega.

So'nggi yillarda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya qilish maqsadida parlament va siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish, saylov va referendum o'tkazish tartibini yanada takomillashtirishga qaratilgan keng ko'lamli islohotlar amalga oshirildi.

Konstitutsiya va saylov qonunchiligiga muvofiq saylovlar yashirin ovoz berishda umumiy, teng va to'g'ridan-to'g'ri saylov huquqi asosida o'tkaziladi.

O 'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 128-moddasida yangi tahrirda sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sodir etilgan og 'ir va o' ta og 'ir jinoyatlar uchun sud hukmi bo' yicha ozodlikdan mahrum etilgan joylarda saqlanayotgan shaxslar saylovda qatnashish huquqidan faqat qonunga muvofiq va sud qarori asosida mahrum etilishi to ' g ' risidagi norma belgilangan. Boshqa har qanday holatda ham fuqarolarning saylov huquqlarini to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita cheklashga yo'l qo'yilmaydi.

Saylov qonunchiligi va jarayonining romanlari

Konstitutsiyaning yangi normalari, xalqaro majburiyatlar va o'tgan saylovlar yakunlari bo'yicha tavsiyalarga muvofiq saylov qonunchiligiga bir qator muhim o'zgartish va qo'shimchalar kiritildi.

Bo'lajak parlament saylovlarining o'ziga xosligi quyidagicha:

Birinchidan, O'zbekiston tarixida birinchi marta oliy Majlis Qonunchilik palatasiga saylovlar aralash, ya'ni majoritar proporsional saylov tizimi asosida o'tkaziladi.

75 deputat to'g'ridan – to'g'ri majoritariya tizimi bo'yicha saylanadi, bunda saylovchilar aniq nomzodlarga ovoz berishadi, qolgan 75 nafari esa mutanosib tizim bo'yicha siyosiy partiyalarga ovoz berish orqali saylanadi. Saylov uchun 5 ta siyosiy partiya kamida 7 foiz ovoz olishi kerak.

Ikkinchidan, barcha darajadagi saylov komissiyalarining faoliyati, ularning saylov jarayonlari ishtirokchilari bilan o'zaro munosabatlari to'liq raqamlashtirildi. "E-saylov" axborot tizimi orqali saylov komissiyalarining siyosiy partiyalar, nomzodlar, kuzatuvchilar va ommaviy axborot vositalari bilan o'zaro aloqalarining 60 ga yaqin turi to'liq elektron shaklda amalga oshiriladi.

Axborot tizimi saylovchilar va saylov uchastkalari to'g'risidagi statistik ma'lumotlarni, barcha turdagi saylovlarda deputatlikka nomzodlar to'g'risidagi ma'lumotlarni olish, deputatlikka nomzodlar va ularning biografik ma'lumotlari bilan interaktiv xaritalar orqali tanishish imkonini beradi. Shunday qilib, saylov protseduralarida byurokratiya, vaqtni ortiqcha sarflash va ortiqcha ish oqimi minimallashtiriladi.

Uchinchidan, saylov qonunchiligi ilg'or demokratik standartlarga muvofiq to'liq takomillashtirildi. Xususan, doimiy a'zolik asosida faoliyat ko'rsatadigan Markaziy saylov komissiyasi boshchiligidagi yangi saylov organlari tizimi joriy etildi.  

Bundan tashqari, ovozlarni hisoblash tizimi majoritardan plyuralizmga o'zgardi. Deputatlikni saylash uchun saylovchilarning nisbiy ko'pchiligining ovozini olish kifoya. Shunga ko'ra, nomzod, agar u tegishli saylov okrugidagi boshqa nomzodlarga qaraganda ko'proq ovoz to'plasa va natijada qayta ovoz berishga hojat qolmasa, saylangan hisoblanadi.

Bundan tashqari, saylov qonunchiligini buzganlik uchun ma'muriy va jinoiy javobgarlik kuchaytirildi, shu jumladan. "oilaviy" ovoz berish uchun.

To'rtinchidan, saylovlar parlamentarizmning sezilarli darajada kuchayishi va mahalliy vakillik organlarining yangilangan Konstitutsiya bilan mustahkamlangan vakolatlari sharoitida o'tkaziladi. Xususan, Qonunchilik palatasining mutlaq vakolatlari hozirgi 5 dan 12 gacha, Senat esa 12 dan 18 gacha oshirildi. Parlamentning ijro etuvchi, sud, huquqni muhofaza qiluvchi organlar va maxsus xizmatlar faoliyati ustidan nazorat funksiyalari kengaytirildi. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlari hokimlariga rahbarlik qilish instituti tugatilmoqda. Davlat hayotining muhim masalalarini hal etishda vakillik organlarining rolini oshirish maqsadida ilgari hokimlar tasarrufidagi 33 ta vakolat mahalliy Kengashlarga berildi.

Beshinchidan, ayollardan nomzodlar soni ko'paymoqda. Ga kiritilgan o'zgarishlarga muvofiq saylov kodeksi, endi ayollar siyosiy partiyalar tomonidan deputatlikka nomzodlar sonining kamida 40 foizini (avvalgidek 30 emas) tashkil qilishi kerak.