O'zbekiston yoshlarni oliy ta'lim bilan qamrab olish darajasini 50% ga yetkazishni maqsad qilib qo'ydi

Ko'pgina olimlar va tadqiqotlar ta'lim sifati va jamiyat farovonligi o'rtasidagi bog'liqlikni tasdiqladi. Nobel mukofoti sovrindori Gari Bekker ta'limning iqtisodiy o'sish va ijtimoiy rivojlanishga ta'sirini birinchilardan bo'lib o'rgangan. Uning tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, ta'limga sarmoya kiritish mehnat unumdorligini oshirishga va shunga mos ravishda iqtisodiy o'sishga yordam beradi.

Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti mutaxassislarining fikriga ko'ra, mamlakatning yuqori darajadagi ta'limi, yalpi ichki mahsuloti va iqtisodiy rivojlanishi o'rtacha umr ko'rish davomiyligini oshirishga, aholi salomatligini yaxshilashga xizmat qilmoqda. Ta'kidlanishicha, o'qish davomiyligini 1 yilga oshirish YAIM hajmini 3-6 foizga oshirishi mumkin.
O'zbekiston aholisining 60 foizini 30 yoshgacha bo'lgan yoshlar tashkil etadi, aholi soni yiliga 700 ming kishini tashkil etadi, bu noyob davlat hisoblanadi. Shuning uchun O'zbekiston uchun ta'lim muhim masala hisoblanadi.
Yaqin vaqtgacha oliy ma'lumot olish millionlab o'zbek yoshlarining orzusi edi. 2016 yilda oliy ta'lim qamrovi atigi 9 foizni, oliy ta'lim muassasalari soni esa 69 (9 xususiy) ni tashkil etdi.  Oliy o'quv yurtlarida o'qishni moliyalashtirish uchun ta'lim kreditlari yo'qligi, shuningdek, aholining zaif qatlamlari vakillarini qo'llab-quvvatlash tizimlari tufayli ko'pchilik shartnoma asosida o'qiy olmadi.
Abituriyentlarni yiliga bir marta bitta davlat universitetiga bitta mutaxassislik bo'yicha hujjat topshirishi mumkin bo'lgan universitetlarga qabul qilishda ham muammolar mavjud edi.  Kirish imtihonlarida etarli ball to'planmagan bo'lsa, ular keyingi yilni kutishlari kerak edi.
Bundan tashqari, o'qituvchilar va talabalarni mavsumiy qishloq xo'jaligi ishlariga jalb qilish, professor-o'qituvchilarni moddiy rag'batlantirishning etarli emasligi kabi omillar ta'lim sifatiga jiddiy salbiy ta'sir ko'rsatdi.
Shavkat Mirziyoyev 2016 yilda Prezident etib saylanganidan so'ng oliy o'quv yurtlariga qabul qilish tizimini qayta ko'rib chiqish, oliy o'quv yurtlari sonini ko'paytirish va oliy ta'lim sifatini oshirishga qaratilgan islohotlarni amalga oshirish bo'yicha ishlar boshlandi.
Birinchidan, sohaning tashkiliy-huquqiy asoslari qayta ko'rib chiqildi. Xususan, 2019 yilda Prezidentning tegishli farmoni bilan "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi"tasdiqlandi.
2020 yilda "ta'lim to'g'risida" gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi. Yangilangan qonunchilikka muvofiq bozor mexanizmlari ushbu sohani tezda qamrab oldi, ta'lim ko'lami va sifatini yangi bosqichga ko'tarish, ilg'or xorijiy tajribani o'rganish va keng xalqaro aloqalarni o'rnatishga ustuvor ahamiyat berildi, jahon standartlariga javob beradigan ta'lim darajasini oshirish bo'yicha jiddiy qadamlar qo'yildi.
Bundan tashqari, 2023 yilda qabul qilingan Konstitutsiyaning yangi tahririda davlat tomonidan o'qituvchilarning sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilish, ularning ijtimoiy va moddiy farovonligini ta'minlash, oliy ta'lim tashkilotlariga erkinlik, akademik o'zini o'zi boshqarish huquqini berish, ilmiy tadqiqotlar o'tkazish va o'qitish bo'yicha bir qator yangi normalar kiritildi.
Ikkinchidan, albatta, ta'limni rivojlantirish Davlat byudjetidan ushbu sohaga katta mablag ' ajratishni talab qiladi.  Tadqiqotlarga ko'ra, ta'lim xarajatlarining 1 foizga o'sishi YaIMni 0,35 foizga oshiradi. Shu sababli mamlakatimizda ta'lim tizimi muassasalarini saqlash va rivojlantirish uchun Davlat byudjetidan ajratiladigan mablag'lar hajmi yildan-yilga o'sib bormoqda.
2023 yilda ta'lim xarajatlari umumiy ijtimoiy xarajatlarning 44 foizini yoki 61,2 trln so'mni tashkil etdi. Xususan, oliy ta'limni moliyalashtirish uchun 4 525,1 mlrd so'm yoki 2022 yilga nisbatan 1,2 trln ko'proq mablag ' ajratildi. 
Qabul qilingan muhim qarorlar va strategiyalar oliy ta'lim sohasidagi islohotlarni keyingi bosqichga olib chiqadi. Xususan, davlat va xususiy universitetlar, shuningdek, xorijiy oliy o'quv yurtlari sonining tez o'sishi, ushbu sohada bozor mexanizmlarini joriy etish ta'lim xizmatlari bozorini kengaytirish uchun asos yaratdi. Bugungi kunda respublikada 210 ta oliy o'quv yurti faoliyat ko'rsatmoqda, ularning deyarli yarmi xususiy (67) va xorijiy oliy o'quv yurtlari (29).
Asosiysi, talabalar tanlash huquqiga ega. Universitetlar orasida sog'lom raqobat muhiti shakllana boshladi. Mamlakatimizda faoliyat ko'rsatayotgan nufuzli xorijiy oliy o'quv yurtlari, masalan, "Westminister" (Buyuk Britaniya), "Webster" (AQSh), "Singapore Management Development Institute" (Singapur)," Turin Politechniy University " (Italiya), mamlakatimizga kuchli pedagoglarni jalb qilish, yangi pedagogik texnologiyalar, innovatsiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro texnologiyalar, xalqaro tajriba oliy ta'limda ilg'or standartlarni joriy etishda muhim o'rin tutadi.
Oliy ta'lim xizmatlari bozorining kengayishi natijasida oliy ta'lim qamrovini 2016 yildagi 9 foizdan 2023 yilda 42 foizga oshirish mumkin bo'ldi. Universitetlarda sirtqi va kechki ta'limni tashkil etish 24 yoshdan oshgan talabalar ulushining keskin o'sishiga xizmat qildi. Universitet talabalarining umumiy soni 1,3 milliondan oshadi. 
2019 yildan boshlab abituriyentlarga bir vaqtning o'zida bir nechta universitetlarga hujjat topshirish va kirish imtihonlari natijalari va ularning afzalliklari asosida o'quv yurtini tanlash imkoniyati berildi. Joriy yilda Prezidentning tegishli farmoni asosida oliy o'quv yurtlariga kirish uchun imtihonlar "avval test, keyin tanlov"tamoyili asosida o'tkazilishi belgilandi.
O'zbekistonda ijtimoiy himoyaga muhtoj odamlar va nogironligi bo'lgan shaxslar uchun oliy ta'lim olish imkoniyatini beruvchi noyob tizim yaratildi. Xususan, nogironligi bo'lgan shaxslar uchun qo'shimcha ikki foizli davlat granti va Mehribonlik uylari, bolalar shaharchalari, qishloqlar va oilaviy uylar bitiruvchilari uchun Oliy o'quv yurtlari va ta'lim shakllari kesimida bir foizli grant asosida qabul ko'rsatkichlarini taqsimlash tasdiqlandi.
Qizlarni oliy ta'limga jalb qilish orqali jamiyatni o'zgartirish O'zbekistonning o'ziga xos yo'li, desak mubolag'a bo'lmaydi. Bu erda xalqimizning dono so'zlari esga olinadi, agar siz qizga ta'lim bersangiz, unda siz butun xalqqa ta'lim berasiz". Gender tengligini ta'minlash, shuningdek, 2022-2023 o'quv yilidan boshlab BMTning barqaror rivojlanish maqsadlarini izchil amalga oshirish maqsadida qizlar va ayollarni o'qitish uchun imtiyozli shartlarda (foizsiz) yangi ta'lim kreditlari ajratilmoqda. Natijada, 2023 yilda 1 548,6 mlrd so'mlik foizsiz ta'lim kreditlari talabalarga 137,4 mingga yaqin ajratildi. Jamg'arma mablag'laridan. 150,0 mlrd so 'm miqdorida ta' lim kreditlari bo 'yicha hisoblangan foiz mablag' lari to ' langan.
Shuningdek, oliy o'quv yurtlarida magistraturada tahsil olayotgan qizlarning kontraktini to'lash xarajatlarini qoplash tartibi belgilangan. Shu vaqt ichida ushbu imkoniyatdan 20260 ayol foydalangan.
Ta'kidlash joizki, o'zbekistonlik yoshlarni nufuzli xorijiy oliy o'quv yurtlarida o'qitish masalalariga alohida e'tibor qaratilmoqda. Xususan, davlat byudjetidan "el-yurt umidi" jamg'armasiga iqtidorli yoshlarni xorijda o'qitish va malakali kadrlar tayyorlash uchun ajratiladigan mablag'lar hajmi ortib bormoqda. Agar 2022 yilda ushbu fondga 200 mlrd so'm mablag 'ajratilgan bo'lsa, joriy yilda bu mablag' 500 mlrd so'mni tashkil etdi. Jamg'arma tufayli 1000 dan ortiq yoshlar xorijdagi nufuzli oliy o'quv yurtlarida tahsil olgan va bugungi kunda turli sohalarda faoliyat yuritmoqda. YUNESKO statistika instituti ma'lumotlariga ko'ra, o'zbekistonlik talabalar 2021-yil holatiga ko'ra xorijda tahsil olayotgan talabalar soni bo'yicha dunyoda beshinchi o'rinni egalladi. Xorijda tahsil olayotgan o'zbekistonlik talabalar soni 110 mingdan oshadi.  Bu, shuningdek, o'zbekistonlik yoshlarning bilimga chanqoqligi va mamlakat taqdiriga befarq emasligining yaqqol dalilidir.
"O'zbekiston-2030" strategiyasida yoshlarni oliy ta'lim bilan qamrab olish darajasi kamida 50 foizga yetkazilishi, eng nufuzli oliy o'quv yurtlari reytingiga kamida 10 ta oliy o'quv yurtlari kiritilishi, 2030 yilga kelib mamlakat Global innovatsion indeksda eng yaxshi 50 ta davlatga kirishi belgilandi.
O'tgan davrdagi islohotlar natijasida O'zbekistonning ikki universiteti birinchi marta buyuk Britaniyaning Quacquarelli Symonds (QS) kompaniyasi tomonidan tuzilgan dunyodagi eng yaxshi 1000 ta oliy o'quv yurtlari qatoriga kirdi. "Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti" milliy tadqiqot universiteti 547-o'rinni, Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti esa 781-790 – o'rinlarni egalladi.
TIIIMX milliy tadqiqot universiteti "akademik obro '" ko'rsatkichi bo'yicha dunyodagi eng yaxshi 300 ta oliy o'quv yurtlari va Markaziy Osiyodagi eng yaxshi uchta universitet qatoriga kirdi, O'zbekiston Milliy universiteti esa "xorijiy o'qituvchilar ulushi" ko'rsatkichi bo'yicha eng yaxshi 200 talikka kirdi va mintaqadagi oliy o'quv yurtlari orasida ikkinchi o'rinni egalladi.
Bundan tashqari, "Times Higher Education" agentligi tomonidan 2024 yilda chop etilgan "The Impact Rankings" reytingida O'zbekistonning 53 ta oliy o'quv yurti qayd etildi. Ulardan ettitasi eng yaxshi 1000 talikka kirdi. Reytingda Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti gender tengligi bo'yicha dunyoda 10-o'rinni egalladi.
Bir so'z bilan aytganda, yuqorida aytib o'tilganlar ta'limga sarmoya kiritish kelajakka sarmoya ekanligini tasdiqlaydi. 

Nodir Tilavoldiyev,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati