O'zbekiston dunyodagi muhim minerallarga bo'lgan talabning oshishiga qanday javob beradi

"O'zbekiston - 2030" strategiyasida uglevodorod xomashyosi zaxiralarini ko'paytirish, sohani 60 ming kvadrat metrga modernizatsiya qilish va raqamlashtirishga, ularga xorijiy investorlarni jalb etishga qaratilgan geologiya-qidiruv ishlari belgilangan.

Mahalliy geologiya tarmog 'iga har yili trillion so' m ajratiladi. Maqsadli dasturlarni amalga oshirish natijasida o'tgan yili tog ' - kon sanoati qariyb 11 milliard dollarga yetdi. 
Joriy yilning 29 aprel kuni Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida bo'lib o'tgan geologiya va kon-metallurgiya sanoati sohasidagi vazifalarni muhokama qilish bo'yicha yig'ilishda qayd etilganidek, ushbu hajmning asosiy qismi qimmatbaho va rangli metallar yo'nalishiga to'g'ri keladi, garchi sanoat uchun muhim bo'lgan minerallar uchun ulkan foydalanilmagan salohiyat mavjud. Xususan, mamlakatimizda bunday foydali qazilmalarning 32 turi topilgan. 
Dunyoda texnologiyaning jadal rivojlanishi kuzatilmoqda. Elektr, elektrotexnika sanoati va yashil energetikada noyob tuproq metallariga talab ortib bormoqda. Shu sababli, so'nggi yillarda jahon bozorida molibden, tellur, selen va grafit narxlari sezilarli darajada oshdi.
Davlatimiz rahbari katta istiqbollar ochilayotganini ta'kidladi. Muhim xom ashyoning mavjud konlarini o'zlashtirish va yangi konlarni qidirishni kengaytirish zarurligi ta'kidlandi. Mamlakatimizda bunday xom ashyoning olti turi qazib olinadi. Shu bilan birga, platina, Hindiston, vanadiy, shuningdek volfram, molibden, reniy, rux va marganets o'z ichiga olgan minerallardan yuqori qo'shimcha qiymatga ega mahsulotlarni olish imkoniyati mavjud. Masalan, respublikada ilgari mavjud bo'lmagan 300 million dollarlik kukunli metallurgiya va yiliga 100 million dollarlik asbob-uskunalar va butlovchi qismlar ishlab chiqarishni tashkil etish mumkin.
Zamonaviy iqtisodiyot va sanoatda yuqori texnologiyali mahsulotlar, qayta tiklanadigan energiya manbalari va boshqa ko'plab muhim sanoat tarmoqlarida ishlatiladigan muhim minerallar (yuqori iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan elementlar va birikmalar va etkazib berishda uzilishlar xavfi) ham muhim rol o'ynaydi. 
Yashil iqtisodiyotga o'tish uchun zarur bo'lgan muhim minerallar, - bular kobalt va nikel (qayta zaryadlanuvchi batareyalar, issiqqa chidamli qotishmalar), grafit (batareyalar, yonilg'i xujayralari), litiy (avtomobillar, kompyuterlar va smartfonlar uchun batareyalar), galliy va indiy (quyosh panellari), disprosium (doimiy magnitlar, shamol turbinalari, saqlash moslamalari, lazerlar), lantan (qayta zaryadlanuvchi batareyalar, asboblar (doimiy magnitlar, shamol turbinalari, tibbiy va sanoat lazerlari), prazeodim (doimiy magnitlar, batareyalar, aerokosmik qotishmalar), samarium (doimiy magnitlar, yadro komponentlari) reaktorlar, onkoterapiya).
Harbiy texnologiyalar ham muhim minerallarga bog'liq. Noyob tuproq elementlari raketalar, sun'iy yo'ldoshlar va boshqa mudofaa tizimlarida qo'llaniladi.
Agar biz ushbu resurslarni mamlakatlar nuqtai nazaridan ko'rib chiqsak, unda Xitoy noyob tuproq elementlari kabi ko'plab muhim minerallarning eng yirik ishlab chiqaruvchisi va iste'molchisidir. Avstraliya noyob tuproq, lityum va boshqa muhim minerallarning katta zaxiralari bilan mashhur. Kongo lityum-ion batareyalar uchun muhim bo'lgan kobalt uchun muhim resurslarga ega. Indoneziya, Filippin, Kanada va Rossiya, shuningdek, nikel, volfram va platina kabi muhim minerallarning yirik ishlab chiqaruvchilari qatoriga kiradi.
Ko'plab muhim minerallarni qazib olish bir qator mamlakatlarda to'planganligi sababli, etkazib berishda uzilishlar xavfi katta. Dunyo "yashil" iqtisodiyotga o'tishi bilan ushbu muhim minerallar va birikmalarga talab sezilarli darajada oshadi. Masalan, Turkiya dunyodagi bor ta'minotining 75 foizini ta'minlaydi. Xitoy noyob tuproq minerallari va 70 ga yaqin lityum mahsulotlarini etkazib berishning 80-90 foizini jamladi. Bu mamlakatlar va kompaniyalarni manbalarni diversifikatsiya qilishga va muqobil materiallarni izlashga undaydi.
Ushbu bozor ishtirokchilari yuqori texnologiyali mahsulotlarni ishlab chiqarishning xavfsizligi va zarur xom ashyoning tashqi ta'minotiga bog'liqligini baholaydilar. Shu asosda davlatlar muhim minerallar ro'yxatini tuzadilar va tegishli strategiyani ishlab chiqadilar. 
Garchi muhim minerallar zamonaviy dunyoda ajralmas rol o'ynasa-da, texnologik taraqqiyot va barqaror energiya manbalariga o'tishni ta'minlasa-da, ularni qazib olish va ulardan foydalanish muhim qiyinchiliklar bilan birga keladi. Ularni bartaraf etish uchun xalqaro hamkorlik, ilmiy tadqiqotlarga sarmoya kiritish va barqaror qazib olish va qayta ishlash amaliyotini rivojlantirish zarur.
O'zbekiston ham muhim minerallar va noyob yer elementlarini o'rganish, qazib olish va qayta ishlash bo'yicha choralar ko'rmoqda.
2023 yilda Toshkent xalqaro sanoat ko'rgazmasi "Innoprom. Markaziy Osiyo " mamlakatimiz lityum qazib olishni boshlash niyatida ekanligi e'lon qilindi. O'zbekiston Respublikasi tog ' - kon sanoati va geologiya vazirligi rahbariyatining ta'kidlashicha, bizda yirik litiy koni bor, uni o'zlashtirish Teo tomonidan ishlab chiqilgan va biz ushbu metallni qazib olish va qayta ishlashni boshlashga tayyorgarlik ko'rmoqdamiz. Vazirlik past uglerodli texnologiyalar va yashil energetikaga o'tish doirasida sanoat tomonidan talab qilinadigan texnologik metallar tarmog'ini rivojlantirishni respublika uchun istiqbolli yo'nalish deb hisoblashi ta'kidlandi.
O'zbekistonning investitsiya takliflaridan biri Toshkent viloyati Ohangaron tumanidagi Nurlikon lityum konini ishlab chiqishdir. Rudalar va zaxiralardagi lityumning o'rtacha miqdori (123 ming tonnadan ortiq) bo'yicha Nurlikon AQSh va Xitoyda xuddi shunday turdagi konlardan kam emas. 
Shu yil boshida geologiya fanlari universitetida Lithium day Uzbekistan 2024 konferensiyasi bo'lib o'tdi. Tadbir O'zbekiston Respublikasi tog ' - kon sanoati va geologiya vazirligi tomonidan Germaniya Deutsches Lithiuminsititut instituti va GP Papenburg AG kompaniyasi bilan hamkorlikda tashkil etilgan. Tadbirning asosiy maqsadlari dunyodagi muhim foydali qazilmalarni rivojlantirish tendensiyalarini, ularni qayta ishlash texnologiyalarini va qo'shilgan qiymat zanjirini yaratish bo'yicha xorijiy tajribani o'rganish, shuningdek, bunday loyihalarni amalga oshirishga qodir injiniring kompaniyalari bilan hamkorlikni yo'lga qo'yishdir.
Konferensiyada Germaniya, Buyuk Britaniya, Finlyandiya sohasi mutaxassislari, xorijiy konsalting kompaniyalari va boshqa tashkilotlar vakillari ishtirok etdi.
Yaqinda Koreya Respublikasi Prezidenti Yun Sok yolning O'zbekistonga davlat tashrifi chog'ida bir qator ikki tomonlama bitimlar imzolandi. Ulardan biri O'zbekiston tog ' - kon sanoati va geologiya vazirligi hamda Koreya Respublikasi savdo, sanoat va energetika vazirligi o'rtasida tuzilgan bo'lib, muhim minerallarni qazib olish, qayta ishlash sohasidagi hamkorlikka tegishli.
Ushbu chora-tadbirlar O'zbekistonda "yashil" kelajakka yo'naltirilgan ilg'or texnologik kompaniyalar bilan qo'shma loyihalarni amalga oshirishni jadallashtirishga qaratilgan.

Azamat Aqabirov,
O'zbekiston Respublikasi tog ' -kon sanoati va geologiya vazirligining matbuot kotibi.