O'zbekistonning sayyohlik ob'ektlari: qadimgi Kabudanning siri

Samarqand viloyatining Jamboy tumani arxeologik tadqiqotlar natijasida qadimgi Kabudan shahrining xarobalari aniqlandi, bu haqda ma'lumotlar qadimgi Xitoy tarixiy manbalarida keltirilgan.

O'zbekiston madaniy meros agentligi huzuridagi Y. G'ulomov nomidagi Samarqand arxeologiya instituti mutaxassislari milliy tarix fani rivojiga beqiyos hissa qo'shmoqda. O'tgan yili viloyatlarda ular tomonidan 50 dan ortiq arxeologik qazishmalar va tadqiqotlar o'tkazildi, shu jumladan xorijiy mutaxassislar ishtirokida. Natijada kataloglarga arxeologik obyektlar to'g'risidagi 300 dan ortiq ma'lumotlar kiritilgan.
Samarqand viloyatining Jamboy tumanida turli tarixiy davrlarga oid 200 dan ortiq arxeologik va me'moriy yodgorliklar aniqlangan keng qamrovli tadqiqotlar olib borilmoqda. Joriy yil boshida ushbu joyda o'tkazilgan ilmiy ekspeditsiyalardan birida milodiy V asrdan VIII asr o'rtalarigacha mavjud bo'lgan Kabudan shahrining xarobalari aniqlangan.
- Qabudan haqidagi ma'lumotlar faqat qadimgi Xitoy manbalarida uchraydi,-deydi Berlin-Brandenburg fanlar akademiyasining (Germaniya) katta ilmiy xodimi, Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti arxeologiya kafedrasi dotsenti Alisher Begmatov. — Jambay tumanidagi Mingtepa shaharchasida olib borilgan so'nggi qazishmalar shuni tasdiqladiki, bu yodgorlik Kabudan-eramizning boshida So'g'da paydo bo'lgan qadimiy shaharlardan biri. Bu Samarqandga Shimoliy tomondan, Chacha (qadimgi Toshkent) tomondan kirish joyida joylashgan birinchi aholi punkti edi.
Mingtepa arxeologik qo'riqxonasi O'rta Qirollikning tarixiy manbalarida eslatib o'tilgan Kabudan shahri ekanligini aniqlash uchun bir qator mamlakatlar olimlarining ilmiy salohiyatini mustahkamlash uchun vaqt kerak bo'ldi. O'zbekiston, Berlin-Brandenburg fanlar akademiyasi va Yaponiyaning Kioto san'at universiteti arxeologlari ushbu muassasada to'rt yildan beri ishlamoqda.
- Mingtepa yodgorligining shahar qismi qariyb 40 gektarni tashkil etadi, - deydi Y. G'ulomov nomidagi Samarqand arxeologiya institutining kichik ilmiy xodimi Xusniddin Rahmonov. - Bu erda qal'a xarobalari, mudofaa devorlari va qo'riqchi minoralari topilgan. Shaharning g'arbiy qismida ikki qavatli zodagonlar uylari o'rganildi. Qazishmalar davomida tangalar va sopol buyumlar parchalari topilgan. Arxeologlarning xulosasiga ko'ra, bu yerda savdo, hunarmandchilik, arxitektura, shaharsozlik yaxshi rivojlangan. Shahar Bulungur daryosidan suv bilan ta'minlanganligi aniqlandi.
Ushbu hududda arxeologik tadqiqotlar davom etmoqda. Tarixchilar Markaziy So'g'da kulolchilik, qurilish madaniyati, erta o'rta asrlar iqtisodiyotining rivojlanishi haqida noyob materiallarni olishadi. Arxeologik joyni YUNESKOning jahon merosi ro'yxatiga kiritish bo'yicha takliflar mavjud. Biroq, tarixiy merosni mahalliy aholining iqtisodiy va maishiy hayotidan himoya qilish uchun favqulodda choralar ko'rish kerak.
Surxondaryo viloyatida qadimiy shahar qoldiqlari topilganligi haqida ma'lumot paydo bo'ldi. Arxeologlarning hisob — kitoblariga ko'ra, uning taxminiy yoshi ikki ming yil. Shaharchani uzun tumani hududida tadqiqotlar olib borgan O'zbekiston-Xitoy qo'shma arxeologik ekspeditsiyasi topdi. Qazish ishlari natijasida sopol idishlar, qurollar, zargarlik buyumlari, haykalchalar, shuningdek 4000 yillik qabrlar va 2000 yillik shahar xarobalari topilgan.
Olimlarning dastlabki xulosalariga ko'ra, arxeologik topilmalar miloddan avvalgi II—III asrlarga tegishli. Ushbu saytda tadqiqot ishlari davom etmoqda.

Rinat Abdulmanov,
"Xalq so'zi" gazetasi