Yangilangan Konstitutsiya-yangi O'zbekiston qurilishiga siyosiy-huquqiy turtki

Davlat farovonligining huquqiy kafolati uning Konstitutsiyasi, eng yuqori yuridik kuchga ega hujjatdir. Asosiy qonun dasturiy ta'minotni o'z ichiga oladi, jamiyatda bizning huquqlarimiz va tartibimizni ta'minlaydigan farovonlik manbai bo'lib xizmat qiladi.

Yangi O'zbekistonda Davlat hokimiyati organlari faoliyatining asosiy mezoni sifatida mamlakat Konstitutsiyasi va qonunlari talablarining qat'iy bajarilishi, "inson sha'ni va qadr-qimmati uchun"ustuvor tamoyilining hayotga tatbiq etilishi belgilandi. Yangi O'zbekiston yuqori inson kapitali va intellektual salohiyatga ega davlat, ochiq, adolatli, ma'rifatli fuqarolik jamiyati sifatida belgilangan.
Davlatimiz rahbari saylovoldi yig'ilishlarida konstitutsiyaviy islohotlarni amalga oshirish bo'yicha ilgari surilgan aholining takliflariga munosabat bildirib, parlament a'zolariga asosiy qonunni takomillashtirish masalasini ko'rib chiqishni buyurdi. 
400 dan ortiq global va mintaqaviy konventsiyalar, deklaratsiyalar, qarorlar o'rganildi. Konstitutsionizmni rivojlantirishning xalqaro tajribasi, shuningdek, Konstitutsiyani yangilash va konstitutsiyaviy islohotlarni amalga oshirish bo'yicha 193 dan ortiq mamlakatlarning tajribasi tahlil qilindi. Ijtimoiy, gender, korrupsiyaga qarshi, lingvistik ekspertizalar, bola, inson, ayollar, nogironligi bo'lgan shaxslar va aholining boshqa zaif qatlamlari huquqlari bo'yicha ekspertizalar olingan.
Konstitutsiyaviy islohotlar doirasida quyidagi asosiy g'oya va qoidalarni aks ettiruvchi bir qator muhim o'zgartish va qo'shimchalar amalga oshirildi.
Birinchisi. Inson, uning huquq va erkinliklari eng yuqori qadriyatga ega bo'lgan ko'p millatli O'zbekiston xalqining irodasini o'zida mujassam etgan. O'zbekiston xalqining konstitutsiyaviy-huquqiy ijodining o'ziga xosligini aks ettiruvchi davlat va ijtimoiy rivojlanish mafkurasi, konstitutsiyaviy qadriyatlarning ta'rifi.
Ikkinchisi. O'zbekistonning suveren, demokratik davlat sifatidagi davlat-huquqiy maqomini mustahkamlaydigan yangi tamoyillarni o'rnatish. 1-moddada mustahkamlangan qoidalar konstitutsiyaviy islohotning asosiy maqsadi bo'lib, keyingi barcha o'zgarishlar va qo'shimchalar ushbu muhim xususiyatlarning amaliy amalga oshirilishini ta'minlashga qaratilgan.
Maqolaning qoidalarini qayta ko'rib chiqish mumkin emasligi aniqlandi, bu davlatning yuqoridagi asosiy xususiyatlarining barqarorligi va o'zgarmasligining kafolati.
Uchinchisi. Konstitutsiyaviy islohot davlat va jamoat boshqaruvi tizimidagi fikrlash paradigmasi va faoliyat tamoyillarini tubdan o'zgartirishga, "davlat — jamiyat — inson" tamoyili o'rniga "inson — jamiyat — davlat"postulati o'rniga yangi O'zbekistondagi munosabatlarning asosini yaratishga qaratilgan.
To'rtinchi. Konstitutsiyada kiritilgan normalarning yarmidan ko'pi yangi tahrirda inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish kafolatlarini mustahkamlash va mexanizmlarini kuchaytirishga qaratilgan. Qonun ustuvorligining barcha belgilari rivojlandi, bu erda hokimiyat o'z harakatlarida qonun bilan cheklanishi, suveren xalqning irodasiga bo'ysunishi va shaxsning huquqlari va erkinliklarini ta'minlashga chaqiriladi.
Mamlakatni demokratik yangilash, inson huquqlari va erkinliklarini ishonchli himoya qilishning eng muhim kafolati sifatida Konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta'minlash mexanizmlari sezilarli darajada kuchaytirildi. 
Beshinchi. Inson va fuqaroning asosiy shaxsiy huquq va erkinliklarini ta'minlashning konstitutsiyaviy kafolatlari kuchaytirildi. O'zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari xalqaro huquqning umume'tirof etilgan normalariga muvofiq va Konstitutsiyaga muvofiq tan olinadi va kafolatlanadi. Inson huquqlari va erkinliklari tug'ilishdan boshlab har kimga tegishli (19-modda). Ular to'g'ridan-to'g'ri harakat qiladilar, qonunlarning mohiyati va mazmunini, davlat organlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari va ularning mansabdor shaxslari faoliyatini belgilaydilar. Davlat organlari tomonidan qo'llaniladigan insonga huquqiy ta'sir ko'rsatish choralari mutanosiblik printsipiga asoslanishi va qonunlarda nazarda tutilgan maqsadlarga erishish uchun etarli bo'lishi kerak (20-modda).
Oltinchi. Birinchi marta davlat tomonidan Butunjahon Internet axborot tarmog'iga kirishni ta'minlash uchun sharoit yaratish to'g'risidagi konstitutsiyaviy norma joriy etildi (33-modda). 
Fuqarolarning siyosiy huquqlari kengaytirildi. Xususan, konstitutsiyaviy darajada O'zbekiston Respublikasi fuqarolari davlat xizmatiga kirish uchun teng huquqlarga ega ekanligi belgilab qo'yilgan (37-modda).
Yettinchi. Konstitutsiyada ijtimoiy adolat va birdamlik tamoyilini tasdiqlash, fuqarolarning munosib sifati va turmush darajasiga erishish, muhtojlarga yordam berishga qaratilgan siyosati ijtimoiy davlatning belgilari ishlab chiqilgan. Aholining ijtimoiy zaif toifalarini qo'llab-quvvatlashga, jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni yumshatishga, munosib yashash sharoitlarini yaratishga, davlatning fuqarolar oldidagi ijtimoiy javobgarligini kuchaytirishga qaratilgan normalar mustahkamlanib, hech kim e'tibordan chetda qolmasligi uchun. Birinchi marta har kimning uyga bo'lgan huquqi o'rnatildi.
Qonunda belgilangan pensiyalar, nafaqalar va boshqa ijtimoiy yordam turlari miqdori rasmiy ravishda belgilangan minimal iste'mol xarajatlaridan kam bo'lmasligi kerak (46-modda). Har bir inson uy-joy olish huquqiga ega. Hech kim o'z uyidan faqat sud qarori va qonunga muvofiq mahrum etilishi mumkin emas. Qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda o'z uyidan mahrum bo'lgan mulkdorga uy-joy qiymati va u ko'rgan zararlarning oldindan va teng ravishda qoplanishi ta'minlanadi. Davlat uy-joy qurilishini rag'batlantiradi va uy-joy huquqini amalga oshirish uchun sharoit yaratadi. Aholining ijtimoiy zaif toifalarini uy-joy bilan ta'minlash tartibi qonun bilan belgilanadi (47-modda).
Muhim yangiliklar — bu ishsizlikka qarshi kurashishga qaratilgan normalar. Har bir inson munosib mehnat qilish, kasb va kasbni erkin tanlash, xavfsizlik va gigiena talablariga javob beradigan qulay mehnat sharoitlari, har qanday kamsitishsiz va belgilangan eng kam ish haqidan kam bo'lmagan mehnat uchun adolatli haq olish huquqiga ega. 
Homiladorlik yoki farzand ko'rish bilan bog'liq sabablarga ko'ra ayollarni ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo'shatish va ish haqini kamaytirish taqiqlanadi (42-modda). Davlat fuqarolarning bandligini ta'minlash, ularni ishsizlikdan himoya qilish, shuningdek qashshoqlikni kamaytirish choralarini ko'rmoqda. Davlat fuqarolarning kasbiy tayyorgarligi va qayta tayyorlanishini tashkil qiladi va rag'batlantiradi (43-modda). Majburiy mehnat faqat sud qarori bilan tayinlangan jazoni ijro etish tartibida yoki qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda taqiqlanadi. Bolaning sog'lig'i, xavfsizligi, axloqi, aqliy va jismoniy rivojlanishiga tahdid soladigan, shu jumladan uning ta'lim olishiga to'sqinlik qiladigan bolalar mehnatining har qanday shakli taqiqlanadi (44-modda).
Sakkizinchi. Ta'lim, sog'liqni saqlash va madaniy boyliklarning mavjudligi. Davlat uzluksiz ta'lim tizimini, uning turlari va shakllarini, davlat va nodavlat ta'lim tashkilotlarini rivojlantirishni ta'minlaydi (50-modda). Fuqarolar davlat hisobidan davlat ta'lim tashkilotlarida tanlov asosida oliy ma'lumot olish huquqiga ega. Oliy ta'lim tashkilotlari akademik erkinlik, o'zini o'zi boshqarish, tadqiqot va o'qitish erkinligi huquqiga ega (51-modda). Alohida maqola o'qituvchining jamiyatdagi mavqei va roliga bag'ishlangan. O'zbekistonda o'qituvchining ishi jamiyat va davlatni rivojlantirish, sog'lom, barkamol avlodni shakllantirish va tarbiyalash, xalqning ma'naviy va madaniy salohiyatini saqlash va oshirish uchun asos sifatida tan olingan. Davlat o'qituvchilarning sha'ni va qadr-qimmatini, ularning ijtimoiy va moddiy farovonligini, kasbiy o'sishini himoya qilish bilan shug'ullanadi (52-modda).
To'qqizinchi. Konstitutsiyaviy islohotlarning yana bir muhim yo'nalishi sud hokimiyatidir. Sudyalar mustaqilligining konstitutsiyaviy asoslari, Adliya tizimini demokratlashtirish Konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta'minlash, mamlakatda demo-kratik o'zgarishlarni amalga oshirishning eng muhim shartlari sifatida sezilarli darajada mustahkamlanmoqda.
Konstitutsiyaviy sud vakolatiga kiradigan masalalar doirasi kengaytirildi va takomillashtirildi, uning sudyalari faoliyatining kafolatlari mustahkamlandi.
Konstitutsiyaviy sud (133-modda) o 'zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalari Konstitutsiyasining o' zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ularni ratifikatsiya qilish to ' g 'risidagi o' zbekiston Respublikasi qonunlari imzolangunga qadar muvofiqligini belgilaydi, referendumga qo 'yiladigan masalalarning Konstitutsiyaga muvofiqligi to' g ' risida xulosa beradi. Endi Konstitutsiyaviy sud sudyalari qayta saylanish huquqisiz o'n yillik muddatga saylanadi (132-modda). 
Asosiy qonunda birinchi marta advokatura institutiga bag'ishlangan va advokatlar faoliyatining kafolatlarini mustahkamlaydigan alohida bob ajratilgan.
O'ninchi. Demokratiya printsipi kuchaytirildi, xalq (to'g'ridan-to'g'ri) demokratiyaning konstitutsiyaviy asoslari mustahkamlandi. Qonunchilik tashabbusi huquqining yangi turi-Qonunchilik taklifi joriy etildi. Undan kamida 100 ming kishidan iborat saylov huquqiga ega bo'lgan fuqarolar, shuningdek, oliy Majlis Senati, inson huquqlari bo'yicha vakil (Ombudsman) va Markaziy saylov komissiyasi (98-modda) foydalanishi mumkin.
Davlat byudjeti ijrosini shakllantirishning ochiqlik va shaffoflik kabi tamoyillari mustahkamlanadi. Fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlariga Davlat byudjetini shakllantirish va ijro etish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish huquqi beriladi (148-modda).
Mamlakatda amalga oshirilayotgan "ochiq byudjet" tizimi byudjet jarayoni ustidan samarali jamoatchilik nazoratini Real amalga oshirish, davlatning vazifalari va funktsiyalarini moliyaviy qo'llab-quvvatlashning o'ziga xos xususiyatlari to'g'risida to'liq va ishonchli ma'lumot olish uchun imkoniyatlar yaratadi. Ushbu yangilik fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlarini Davlat byudjetini shakllantirish, uning daromad va xarajatlar qismlarini aniqlash, byudjet qonunchiligini amalga oshirish jarayonlariga jalb qilish imkonini beradi.
Kiritilgan o'zgartish va qo'shimchalar tufayli asosiy qonunning moddalari soni 128 dan 155 gacha, Konstitutsiya normalari hajmi 65 foizga oshirildi.
Yuqoridagilarni sarhisob qilar ekanman, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini yangi tahrirda hayotga tatbiq etishning ustuvor vazifalariga to'xtalib o'tmoqchiman.