O'zbekiston: ayollarni himoya qilish va ular uchun imkoniyatlar

Ayollar va qizlarga nisbatan zo'ravonlik oilalarda tinchlik va barqarorlikni buzadi. Bu sog'liqni saqlash, ta'lim, ijtimoiy himoya, adolat sohasidagi jamiyat uchun katta xarajatlarni keltirib chiqaradi. Yechim ishonchli javob choralari, shu jumladan zo'ravonlikning oldini olishga sarmoya kiritishdir.

Mamlakatimizda ayollar va bolalarga nisbatan zo'ravonlikka qarshi kurashga katta e'tibor qaratilmoqda. "O'zbekiston - 2030" strategiyasida jamiyatda ayollarga nisbatan zulm va zo'ravonlikni rad etish madaniyatini shakllantirish, ularning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlash bo'yicha vazifalar belgilangan. O'zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo'yicha milliy strategiyasiga muvofiq bir qator qonun hujjatlari qabul qilindi, ayollarni himoya qilish, zulm va zo'ravonlikka toqat qilmaslik sohasida tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. 
Ta'kidlash joizki, O'zbekiston 1995 yilda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1979 yilda qabul qilingan ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini yo'q qilish to'g'risidagi Konventsiyani ratifikatsiya qilgan.
Birlashgan Millatlar tashkiloti ayollarga nisbatan zo'ravonlikni ayollarga jismoniy, jinsiy yoki psixologik zarar yoki azob-uqubatlarni keltirib chiqaradigan yoki keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan jinsiy belgi asosida sodir etilgan har qanday zo'ravonlik harakati, shu jumladan bunday harakatlarni sodir etish tahdidi, majburlash yoki o'zboshimchalik bilan ozodlikdan mahrum qilish, xoh jamoat yoki shaxsiy hayotda. 
Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to'g'risidagi Konventsiya qoidalarini bajarish bo'yicha o'z zimmasiga olgan majburiyatlarning bajarilishini monitoring qilish mexanizmlaridan biri bu ishtirokchi davlat tomonidan amalga oshirish va amalga oshirish uchun qabul qilingan chora-tadbirlar (Qonunchilik, sud, ma'muriy yoki boshqa) to'g'risida davriy hisobotlarni taqdim etishdir. 
2022-yil 15-16-fevral kunlari O'zbekistonning ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to'g'risidagi Konvensiyani amalga oshirish bo'yicha oltinchi davriy ma'ruzasi ko'rib chiqildi. Natijada BMTning ayollarga nisbatan kamsitishni bartaraf etish qo'mitasi O'zbekistonning ma'ruzasi bo'yicha yakuniy fikr bildirdi.
Yakuniy eslatmada BMT qo'mitasi shtatda ayollarga nisbatan gender zo'ravonligining yuqori darajasi, jumladan, COVID-19 bilan bog'liq izolyatsiya rejimi davrida oiladagi zo'ravonlik holatlarining keskin o'sishi kuzatilayotganidan xavotir va xavotirni qayd etdi.
O 'zbekiston Respublikasi inson huquqlari bo' yicha milliy markazi tomonidan 40 dan ortiq tegishli vazirlik va idoralar ishtirokida 2022-yil 19-dekabrda tasdiqlangan xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllarini tugatish to ' g 'risidagi Konvensiyaning qoidalarini bajarish bo' yicha o 'zbekiston Respublikasining oltinchi davriy ma' ruzasini ko 'rib chiqish yakunlari bo' yicha BMT xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllarini tugatish qo 'mitasining yakuniy tavsiyalarini amalga oshirish bo' yicha 2022-2025-yillarga mo ' ljallangan Milliy harakatlar rejasi loyihasi ishlab chiqildi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati Kengashlarining qo'shma qarori bilan. 
O 'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi o' zbekiston Respublikasining inson huquqlari sohasidagi xalqaro majburiyatlariga rioya etish bo 'yicha parlament komissiyasining majlislarida milliy harakatlar rejasining bajarilishi tizimli asosda ko' rib chiqiladi, uning amalga oshirilishi monitoringi inson huquqlari bo ' yicha milliy markaz tomonidan amalga oshiriladi. 
O'zbekiston Respublikasida 2030 yilgacha gender tengligiga erishish strategiyasida ayollarga nisbatan zo'ravonlikni bartaraf etish uchun kurash choralari ham belgilangan.
2022-yilda xotin-qizlarning jamiyatdagi rolini oshirish, gender tengligi va oila masalalari bo'yicha Respublika komissiyasi tomonidan BMT xavfsizlik Kengashining 2022-2025-yillarga mo'ljallangan "ayollar, tinchlik va xavfsizlik" rezolyutsiyasi qoidalarini amalga oshirish bo'yicha "yo'l xaritasi" tasdiqlandi, unda diskriminatsiya, zulm va gender zo'ravonligining oldini olish va unga qarshi kurashish vazifalari belgilab berildi. 
Bundan tashqari, 2019 yil sentyabr oyida "ayollarni zulm va zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risida" gi qonun qabul qilindi, unda zo'ravonlik tushunchalari va turlari, tegishli tadbirlarni amalga oshirish bo'yicha vakolatli organlar (mahalliy davlat hokimiyati, ichki ishlar organlari ,ta'lim muassasalari, sog'liqni saqlash, mehnat, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari). 
Xotin-qizlar va bolalarga nisbatan tazyiq va zo'ravonlikning oldini olish, oilalarda axloqiy-axloqiy muhitni yaxshilash maqsadida joriy yilning 11 aprel kuni "xotin-qizlar va bolalarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida"gi qonun qabul qilindi. Hujjatda oilaviy (oilaviy) zo'ravonlik, ta'qib qilish, ta'qib qilish, ayolni homiladorlikni sun'iy ravishda tugatishga majbur qilish, shuningdek, nikohni majburlash uchun yarashtirish institutidan foydalanmaslik uchun javobgarlik ko'zda tutilgan. 
Ushbu qonun doirasida O'zR Jinoyat kodeksiga shaxsning qadr-qimmatini kamsituvchi va inson hayotining samimiy tomonlarini aks ettiruvchi ma'lumotlarni oshkor qilganlik uchun jazo nazarda tutuvchi modda kiritilgan. 
Bundan tashqari, "ayollarni zulm va zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risida" gi qonunga yangi modda kiritilgan bo'lib, unga ko'ra jinoyat ishlari bo'yicha sud tomonidan bir yildan ortiq bo'lmagan muddatga himoya orderi beriladi. 
Ayollarga nisbatan tazyiq va zo'ravonlikning oldini olish hamda ularning huquqlarini himoya qilish maqsadida 2020-yilda O'zbekiston Respublikasining ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga 2061-modda kiritildi, unda zulm va(yoki) zo'ravonlik sodir etgan yoki ularni sodir etishga moyil bo'lgan shaxs tomonidan muhofaza orderining talablari bajarilmaganligi uchun javobgarlik ko'zda tutilgan. 
Ijtimoiy himoya milliy agentligi huzurida Respublika xotin-qizlarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish markazi hamda 28 ta mintaqaviy va tuman markazlari faoliyat ko'rsatmoqda. Ularning asosiy vazifalaridan biri vatandoshlarga anonim shaklda, shuningdek, o'z hayotiga suiqasd qilgan yoki o'z joniga qasd qilishga moyil bo'lgan ayollarga shoshilinch tibbiy, psixologik, ijtimoiy, pedagogik, huquqiy va boshqa yordam ko'rsatishdir. Bularning barchasi oxir-oqibat zo'ravonlikning oldini olishga va uning dahshatli oqibatlarini tugatishga xizmat qiladi.
Mamlakatimizda ushbu yo'nalishda olib borilayotgan mashaqqatli ishlarga qaramay, ayollarga nisbatan zo'ravonlik bugungi kungacha jiddiy muammo bo'lib qolmoqda. 
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2023-yil iyul oyida Farg'onada bo'lib o'tgan ichki ishlar vazirligi hay 'ati yig' ilishida xotin-qizlar masalalari bo ' yicha faollar instituti ayrim mahallalarda kutilgan natijani ko'rsatmaganini ta'kidladi. Davlatimiz rahbari tashkil etilgan milliy ijtimoiy himoya agentligi doirasida har bir tumanda "bir oyna" tamoyili asosida faoliyat yuritadigan ijtimoiy xizmatlar markazlari, psixologlar, yuristlar va ijtimoiy xodimlardan iborat mobil guruhlar hamda zo'ravonlik qurboni bo'lgan ayollarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlash uchun call-markazlar tashkil etishni buyurdi. Shuningdek, qiyin vaziyatga tushib qolgan ayollarga huquqiy va psixologik yordam ko'rsatishni kengaytirish vazifasi qo'yildi.
O'zbekiston Respublikasi oila va xotin-qizlar qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, 2023 yilning yetti oyida mamlakatda zo'ravonlikdan jabrlangan ayollarga 21 871 ta himoya order berildi. Xabar qilingan holatlarning 18,526 tasi (84,7 foiz) oilalarda sodir bo'lgan. 5495 ta order bo'yicha ma'muriy yoki jinoiy javobgarlik belgilandi va ayollarning buzilgan huquqlari tiklandi.
Maishiy zo'ravonlik holatlari haqiqiy, keng ko'lamli va barqaror ta'sirni talab qiladi, ya'ni: 
* resurslar bilan ta'minlanadigan va aniq tarmoqlararo majburiyatlarga ega bo'lgan milliy harakatlar rejasini ishlab chiqish va tasdiqlash;
* zo'ravonlikdan zarar ko'rgan ayollar va qizlarga mo'ljallangan sifatli xizmatlarni taqdim etishni ta'minlash;
* oiladagi zo'ravonlikka qarshi kurashga yondashuvlarni qayta ko'rib chiqish, nafaqat jabrlanuvchi bilan, balki zo'ravonlik sodir etgan shaxs bilan ishlashni o'z ichiga olgan mexanizmni joriy etish va shu maqsadda maxsus tuzatish dasturlarini joriy etish;
* axborot-ma'rifiy faoliyatga ko'proq e'tibor qaratish va muammoning o'ziga e'tibor qaratadigan, shuningdek, zo'ravonlik qurbonlarini himoya qilish mexanizmini va shunga o'xshash narsalarni tushuntiradigan ijtimoiy videolar va bannerlar yaratish. 
Axir, YUNESKO bosh direktori Odri Azule ayollarga nisbatan zo'ravonlikni bartaraf etish uchun xalqaro kurash kuni munosabati bilan qilgan maktubida ta'kidlaganidek: "ayollar huquqlari uchun kurashib, biz umuman inson huquqlarini himoya qilishga hissa qo'shmoqdamiz".
Dilbar Rashidova.
O 'zbekiston Respublikasi milliy markazining inson huquqlari bo 'yicha bo' limi bosh mutaxassisi.