Dubaydagi iqlim sammiti: O'zbekistonning salmoqli hissasi va istiqboldagi vazifalari

So'nggi yillarda O'zbekiston barqaror rivojlanish bo'yicha Global kun tartibiga qo'shilib, iqlim o'zgarishi sharoitida barqaror va izchil iqtisodiy o'sish, ijtimoiy integratsiya va atrof-muhitni muhofaza qilishni ta'minlash majburiyatini o'z zimmasiga olib, barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda sezilarli yutuqlarga erishdi. Bu shuni ko'rsatadiki, mamlakatimizda ekologiya masalalariga munosabat sezilarli darajada o'zgardi: Qonunchilik bazasi takomillashmoqda, yangi ekologik fikrlash shakllanmoqda, aholining ekologik madaniyati o'smoqda.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 1 dekabr kuni Dubay shahrida bo'lib o'tgan BMTning iqlim o'zgarishi bo'yicha konferensiyasining (SOR28) asosiy yalpi sessiyasida ishtirok etdi. Davlatimiz rahbari ta'kidlaganidek, hozirgi vaqtda iqlim o'zgarishi barqaror rivojlanish yo'lidagi asosiy muammoga aylandi. Bu, ayniqsa, Markaziy Osiyo va qo'shni mintaqalarda Orol fojiasi fonida keskin seziladi - bu bizning davrimizning eng halokatli ekologik inqirozlaridan biri. O'zbekiston rahbari o'z nutqi davomida bir qator muhim tashabbuslarni ilgari surdi, jumladan, Parij kelishuvi doirasida iqlim o'zgarishiga moslashish sohasidagi Global ramka mexanizmini tezroq uyg'unlashtirishni qo'llab-quvvatladi, xalqaro mehnat tashkiloti bilan birgalikda "yashil bandlik" dasturini ishlab chiqishni, iqlim o'zgarishining bandlikka ta'sirini modellashtirish markazini tashkil etishni taklif qildi.va boshqa loyihalar.
Har bir inson qulay muhitga ega bo'lish huquqiga ega
Ekologik kun tartibi masalalari eng muhim masalalardan biri bo'lganligi sababli, ushbu jihatlarga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bu yilgi asosiy voqealardan biri O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahrirda qabul qilinishi bo'ldi. U quyidagilarni belgilaydi: mamlakatda demokratiya umuminsoniy tamoyillarga asoslanadi, unga ko'ra inson, uning hayoti, erkinligi, sharafi, qadr-qimmati va boshqa ajralmas huquqlari eng yuqori qadriyatdir (13-modda). Asosiy qonun har kimning qulay muhitga bo'lgan huquqini, uning holati to'g'risida ishonchli ma'lumotlarni belgilaydigan normalarni o'z ichiga oladi; davlat tomonidan muhofaza qilish va erdan, uning er osti boyliklaridan, suvidan, hayvonot va o'simlik dunyosidan va boshqa tabiiy resurslardan oqilona foydalanish; tabiiy merosni himoya qilish va atrof-muhitga g'amxo'rlik qilish majburiyati, shuningdek boshqa qoidalar.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, yangi tahrirdagi Konstitutsiyaga muvofiq davlat: 
- fuqarolarning ekologik huquqlarini ta 'minlash va atrof-muhitga zararli ta 'sir ko' rsatmaslik maqsadida shaharsozlik faoliyati sohasida jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratadi;
- barqaror rivojlanish tamoyiliga muvofiq atrof-muhitni yaxshilash, tiklash va muhofaza qilish, ekologik muvozanatni saqlash bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
- ekologik tizimni muhofaza qilish va tiklash, Orolbo'yi mintaqasini ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirish choralarini ko'radi va boshqalar.
Shunday qilib, biz yangi tahrirdagi asosiy qonunga davlatning barqaror rivojlanishi nafaqat iqtisodiy o'sish, ijtimoiy himoya, institutsional o'zgarishlarga, balki uning fuqarolarining ekologik xavfsizligini ta'minlashga asoslanganligini hisobga olgan holda qoidalar kiritilganligini ko'ramiz. Bu, o'z navbatida, o'z fuqarolarining huquqlari va manfaatlarini ta'minlaydigan, ularning sha'ni va qadr - qimmatini himoya qiladigan demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatni shakllantirishga kompleks yondashuvdan dalolat beradi, bu "O'zbekiston-2030"strategiyasida ham aks ettirilgan. 
Mamlakatda atrof-muhitni muhofaza qilish masalalarida sezilarli yutuqlarga erishildi, 2030 yilgacha O'zbekiston Respublikasi atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlandi, atrof-muhitni muhofaza qilishni boshqarish va iqlim o'zgarishi sohasida tub islohotlar amalga oshirildi, mamlakatning barcha hududlarida, ayniqsa Orol inqirozi ta'sir zonasida ekologik vaziyatni yaxshilash bo'yicha kompleks dasturlar amalga oshirilmoqda. Sayyoradagi global iqlim o'zgarishi va Markaziy Osiyo mintaqasidagi iqlim jarayonlari jamiyat rivojiga tobora sezilarli ta'sir ko'rsatayotganini hisobga olib, O'zbekistonda ularning oqibatlarini yumshatish bo'yicha barcha chora-tadbirlar ko'rilmoqda.
Ma'lumki, hozirgi vaqtda dunyodagi o'rtacha yillik havo harorati 1880 yil darajasidan 1 os ga oshdi. Iqlim o'zgarishiga eng zaif mamlakatlar qatorida bo'lgan O'zbekistonda ham shu davrda o'rtacha yillik havo harorati 1,7 darajaga ko'tarildi. 
Orol dengizi inqirozi nafaqat O'zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyoda iqlim sharoitiga kuchli salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, yozda kuchli qurg'oqchilik va issiqlik va qishda sovuq kunlarning davomiyligini keltirib chiqarmoqda. Shunday qilib, Orolbo'yi hududida harorati 40 °C dan yuqori bo'lgan kunlar soni ikki baravar, O'zbekistonning qolgan qismida esa o'rtacha bir yarim baravar ko'paydi. 1950-yillarning boshidan boshlab respublika hududida o'rtacha harorat o'sishi o'n yil ichida 0,29 °C ni tashkil etdi, bu global isish sur'atlaridan ikki baravar ko'p.
Iqlim isishi ekotizimlarning holatiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, bu esa mamlakatning barcha mintaqalarida ekologik vaziyatning keskinlashishiga olib keladi. Mintaqadagi iqlim o'zgarishi tufayli suv resurslari tanqisligi kuchaymoqda, tuproqning degradatsiyasi jarayoni kuchaymoqda va chang bo'ronlari tez-tez uchrab turadi. Bularning barchasi aholining, ayniqsa Orolbo'yi aholisining sog'lig'iga salbiy ta'sir qiladi. 
Iqlim o'zgarishi atrof-muhit parametrlari va jamiyat hayotiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Fasllar chegaralari siljiydi, yog'ingarchilikning tsiklik va tarqalishi buziladi, quruqlik landshaftida o'zgarishlar yuz beradi (cho'llanish, botqoqlanish), suvdan foydalanish va bug'lanish hajmi oshadi. Ikkilamchi oqibatlar iqlim migratsiyasi va iqtisodiyotga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Shunga asoslanib, mintaqaning suv tizimini barqarorlashtirish bo'yicha samarali echimlarni izlash va amalga oshirish birgalikdagi sa'y-harakatlarni talab qiladigan ustuvor faoliyat yo'nalishi bo'lishi kerak, deb ta'kidlash mumkin. Innovatsion tadbirlarni amalga oshirish orqali tog ' muzliklari tizimini va yuqori suv olish ekotizimlarini barqarorlashtirish mumkin. Shu bilan birga, sa'y-harakatlarni suv resurslarini saqlash va ko'paytirishga, ulardan foydalanish samaradorligini optimallashtirish va oshirishga, Orol dengizining holatini barqarorlashtirishga, qurg'oqchilik ta'sirini minimallashtirishga va cho'llanish jarayonlarini to'xtatishga qaratish lozim. Ta'sir etuvchi omillarning maksimal sonini hisobga olgan holda kompleks yondashuv mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy farovonligini optimallashtirish uchun asos bo'ladi.
Xalqaro shartnomalar
Davlat rahbarlari sammitlari va yuqori darajadagi forumlarda O'zbekiston rahbariyati tomonidan global va mintaqaviy ekologik muammolarni hal etish, iqlim o'zgarishiga qarshi birgalikda kurashish borasidagi sa'y-harakatlarni mustahkamlash bo'yicha qator muhim tashabbuslar ilgari surildi. 
Mamlakatimiz delegatsiyalari atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o'zgarishining turli masalalari bo'yicha xalqaro ekologik forumlarning doimiy ishtirokchilari hisoblanadi. Xususan, iqlim o'zgarishi bo'yicha Markaziy Osiyo konferentsiyalari (TSAKIK), parlamentlar va tashqi ishlar vazirliklari vakillarining mintaqaviy uchrashuvlari, shuningdek, Markaziy Osiyo mamlakatlarining BMTning iqlim o'zgarishi bo'yicha doiraviy konvensiyasi taraflari konferentsiyasida qo'shma bayonotini tayyorlashda (Glazgodagi KS-26 (2021)), Sharm al-dagi KS-27Shayx (2022-yil), Dubaydagi KS-28 (2023-yil). 
O'zbekiston 2015 yil 12 dekabrda Parijda bo'lib o'tgan BMTning iqlim o'zgarishi bo'yicha doiraviy konvensiyasi (BMT QKK KS-21) tomonlarining 21-konferensiyasida 196 davlat tomonidan qabul qilingan Parij bitimining tarafidir. Ushbu xalqaro hujjat bo 'yicha majburiyatlarni bajarish maqsadida Prezidentning 2019-yil 4-oktabrdagi qarori bilan 2019-2030-yillar davrida o' zbekiston Respublikasini "yashil" iqtisodiyotga o ' tkazish strategiyasi tasdiqlandi. Strategiya issiqxona gazlari chiqindilarini 35 foizga kamaytirish va iqtisodiyotning energiya sarfini kamaytirish bo'yicha ambitsiyali vazifalarni hal qilishni nazarda tutadi.
Iqlim o'zgarishiga qarshi kurashning muhim yo'nalishi - qayta tiklanadigan energetikaning, xususan, quyosh va shamol energetikasining jadal rivojlanishi. O'zbekiston 2026 yilga kelib mamlakatning umumiy energiya balansidagi REE ulushini 25 foizga yetkazish, 2030 yilga kelib esa umumiy quvvati 25 ming megavatt bo'lgan REE ni joriy etish va qayta tiklanadigan energetika ulushini mamlakat energiya tizimining umumiy quvvatining 40 foiziga yetkazish bo'yicha istiqbolli vazifalarni belgilab berdi.
Hozirgi vaqtda umumiy quvvati 3977 megavatt bo'lgan 19 ta quyosh elektr stansiyasini va umumiy quvvati 3100 megavatt bo'lgan yetti shamol elektr stansiyasini ishga tushirish bo'yicha keng ko'lamli loyihalar amalga oshirilmoqda.
O'zbekistonning "yashil" iqtisodiyotga o'tishining muhim jihati ekologik toza transportni rivojlantirishdir. Avtotransport energiya resurslarining ikkinchi yirik iste'molchisi va sanoat sektori bilan bir qatorda atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalardan biridir. Umuman olganda, transport vositalaridan atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar chiqindilarining ulushi hozirda mamlakatda 65 foizga, yirik shaharlarda esa 85 foizdan oshadi. Ekologik jihatdan samarali qadamlardan biri bu elektr transport vositalaridan foydalanishdir. 2030 yilga kelib, mamlakat hukumati avtomobil bozorining umumiy hajmidagi elektr transport vositalarining ulushini 15 foizga etkazishni rejalashtirmoqda. Buning uchun mavjud tabiiy resurslar (lityum, grafit, mis) asosida elektr transport vositalari va butlovchi qismlarni ishlab chiqarishning to'liq tsikli yaratiladi. 2022 yil 1 apreldan 2030 yil 31 aprelgacha elektr transport vositalarini sotib olishni rag'batlantirish uchun bir qator imtiyozlar, shu jumladan soliq va bojxona to'lovlaridan ozod qilish.
Markaziy Osiyo mintaqasidagi iqlim o'zgarishiga Orol dengizining qurishi va yangi Aralkum cho'lining qurigan tubida suv omborining paydo bo'lishi sezilarli darajada ta'sir qiladi, uning hududidan har yili atmosferaga 90 million tonna qum va tuz chiqariladi. 
2018-2023 yillarda tuz changini kamaytirish maqsadida Orol dengizining qurigan tubida o'rmonzorlashtirish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirildi. Taxminan 1,8 million gektar maydonda saksovul, cherkez, kandim kabi cho'l o'simliklaridan himoya o'rmon plantatsiyalari yaratilgan.