SAYLOV KODEKSI IKKINCHI MARTA SINOVDAN O'TKAZILDI

O'zbekiston Respublikasi prezidenti saylovi 24 yil 2021 oktyabrda Konstitutsiya va xalqaro saylov standartlariga muvofiq davriy saylovlar tamoyiliga asoslangan holda o'tkazildi.

Bu, avvalo, yangi O'zbekistonning xalqaro demokratik saylovlarning umume'tirof etilgan tamoyillariga, mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy barqarorlikka sodiqligining yana bir amaliy tasdig'idir.
Prezident saylovi xalqaro mezon va standartlarga hamda adolat, ochiqlik, oshkoralik va erkinlik kabi demokratik tamoyillarga amal qilgan holda milliy saylov qonunchiligiga to'la mos holda, ko'tarinki ruhda o'tdi.
Saylovlar mamlakatimizda dadil demokratik islohotlar izchil va tezkor amalga oshirilayotgani, 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalar ro'yobga chiqayotgani va samaradorligining yorqin dalilidir. 
Markaziy saylov komissiyasi va quyi bo'g'in saylov organlari tegishli davlat va jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda Prezident sayloviga tayyorgarlik ko'rish va uni yuksak demokratik saviyada o'tkazish bo'yicha keng ko'lamli ishlarni amalga oshirdi.
Besh siyosiy partiya va ularning nomzodlari o'rtasidagi yuksak raqobat sharoitida yaqinda bo'lib o'tgan saylovlar O'zbekistonda erkinlik va demokratiyani mustahkamlashning yorqin namunasi bo'ldi. 
Saylov qonunchiligi va amaliyotini uzluksiz rivojlantirish va takomillashtirish erkin demokratik davlatga xos jarayondir. Xalqaro saylov standartlari talablari va xalqaro tashkilotlarning saylovlarni kuzatish missiyalarining maqbul tavsiyalarini ko'rib chiqish muhimdir. 
2019 yilda har tomonlama puxta va eng ilg'or demokratik tamoyillarga mos keladigan va inson huquqlari, shu jumladan fuqarolarning saylov huquqi o'zining yorqin ifodasini topgan saylov kodeksining qabul qilinishi munosabati bilan beshta qonun, shuningdek o'ttizga yaqin huquqiy hujjat o'z samarasini bermadi. O'zbekiston milliy saylov qoidalarida mavjud bo'lmagan o'nlab yangi norma va qoidalar saylov kodeksidan o'rin olib, mavjud ayrim tartib-qoidalar bekor qilindi. 
Ta'kidlash joizki, YEXHT DIIHBning saylov kodeksi loyihasini ishlab chiqish va qabul qilish bo'yicha tavsiyalari hamda tegishli xulosa va fikrlar Yevropa Kengashining Venetsiya komissiyasi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlardan olingan.
Saylov kodeksi Prezident saylovi kabi juda muhim jarayonda muvaffaqiyatli sinovdan o'tkazildi. Avvalroq, 2019 yilda Kodeks bo'yicha birinchi marta mamlakat parlamenti va mahalliy Kengashlarga saylovlar bo'lib o'tdi.
Fuqarolarning keng va to'la saylov huquqini ta'minlashga qaratilgan qonun ustuvorligi asosida boshqariladigan demokratik davlat barpo etish sari dadil va izchil harakat qilayotgan yangi O'zbekiston milliy saylov tizimida muhim o'zgarishlar amalga oshirildi.
Bu jarayonda O'zbekistonda o'tgan prezident saylovi amaliyoti va tajribasi hamda ularda ishtirok etgan xalqaro kuzatuvchilar missiyalarining yakuniy hisobotlarida berilgan tavsiya va takliflar atroflicha o'rganilib, tahlil etildi. Natijada 2021 yilda ikkita qonun qabul qilindi. Mazkur qonun loyihalarini ishlab chiqishda uch manba - milliy saylov qonunchiligi va amaliyoti, saylovni o'tkazish bo'yicha yigirmadan ortiq xorijiy mamlakat tajribasi, shuningdek, saylov bilan bog'liq xalqaro me'yor va standartlarga alohida e'tibor qaratildi.
2021 yilda saylov qonunchiligiga kiritilgan o'zgartish va qo'shimchalarga ko'ra, saylovchilar, siyosiy partiyalar, saylov komissiyalari, ommaviy axborot vositalari va kuzatuvchilarning huquq va kafolatlari sezilarli darajada kengaydi. Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish orqali saylov jarayonini boshqarish tizimi yanada takomillashtirildi.  
Saylov qonunchiligidagi yangiliklarni samarali amalga oshirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini tashkil etish va o'tkazish bo'yicha Markaziy saylov komissiyasining qator qarorlari qabul qilindi. Yangi qoidalar va ko'rsatmalar tasdiqlandi.
Mazkur qonun hujjatlarining qabul qilinishi natijasida umume'tirof etilgan xalqaro saylov standartlari asosida milliy saylov qonunchiligi yanada takomillashtirildi. Natijada: 
Birinchidan, yangilangan saylov qonunchiligini izchil amalga oshirish orqali saylov komissiyalari va aholining saylov madaniyatini yuksaltirish, siyosiy partiyalarning o'z saylovchilari bilan ishlash tizimini yanada takomillashtirish, partiyalarning siyosiy faolligini oshirishga erishildi;
Ikkinchidan, 24 yil 2021 oktyabrda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi umume'tirof etilgan xalqaro saylov standartlariga to'liq javob beradigan yangilangan milliy saylov qonunchiligidan kelib chiqqan holda yuqori saviyada tashkil etildi va o'tkazildi;
Uchinchidan, ochiq va oshkora saylov jarayoni O'zbekistonning Jahon demokratiya indeksidagi ko'rsatkichlarini yaxshilash imkoniyatini oshirdi.
Yangi milliy saylov standartlarining joriy etilishi saylov kampaniyasi davrida, ayniqsa, saylovoldi tashviqoti davrida siyosiy partiyalar va prezidentlikka nomzodlar uchun teng va keng imkoniyatlar yaratdi. 24-oktabr fuqarolarning saylovda faol va erkin ovoz berishida muhim omil bo'ldi. Prezident saylovlarida 16 milliondan ortiq yoki 80,4% saylovchilar o'z xohish - irodalarini erkin ifoda etib, ovoz berishdi-bu pandemiya sabab bo'lgan qiyin sharoitlarda dunyo mamlakatlaridagi saylovlar tarixidagi noyob voqea.
Shu bilan birga, saylovchilarning ushbu ishtiroki bu yilgi saylov kunini qorli va sovuq dekabrdan o'rtacha oktyabrgacha milliy saylov qonunchiligiga kiritilgan tuzatishlardan so'ng o'zgartirishga qaratilgan harakat to'g'ri ekanligidan dalolat berdi. Xuddi shu narsani saylov qonunchiligidagi boshqa yangi milliy standartlar haqida ham aytish mumkin.
Prezident saylovini yigirmaga yaqin xalqaro tashkilot, ellikka yaqin xorijiy mamlakatdan 1000 ga yaqin xalqaro kuzatuvchi, 1672 mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalari vakillari kuzatdi va yoritdi. 
Xalqaro kuzatuvchilar va ommaviy axborot vositalarining bunday keng ko'lamli ishtiroki O'zbekistondagi barcha saylovlar tarixidagi rekord ko'rsatkichdir! 
Bundan tashqari, saylovni bevosita ishtirok etgan beshta siyosiy partiya va fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlaridan 64,5 mingga yaqin vakil kuzatdi.
24 yil 2021 oktyabrda bo'lib o'tgan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo'yicha DIIHB kuzatuvchilari missiyasining yakuniy hisobotida saylov kampaniyasining ijobiy jihatlari va YEXHT tavsiyalariga binoan O'zbekistonda saylov jarayonini yanada takomillashtirish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar qayd etildi.
Qayd etish joizki, O'zbekistonning saylov jarayonida DIIHB bilan hamkorligi mustahkamlanmoqda. Idora missiyasi 1999 yildan buyon O'zbekiston prezidenti va parlament saylovlarida ishtirok etib kelmoqda. Bu, o'z navbatida, mamlakatimizda saylov sohasida qabul qilingan majburiyatlar, umume'tirof etilgan tamoyillar va ilg'or tajribalar asosida saylovlarning adolatli, halol va oshkora o'tkazilishiga o'z hissasini qo'shmoqda. 
Amaliy hamkorlik samarasida milliy saylov tizimini yanada demokratlashtirish, saylov qonunchiligi va amaliyotini umume'tirof etilgan demokratik saylov standartlariga uyg'unlashtirish orqali fuqarolarning saylov huquqini yanada kengroq va to'laroq ta'minlashga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Saylov sohasidagi qonun va qoidalarni yagona saylov kodeksiga kiritish va saylov jarayoniga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish kabi ko'plab ko'rsatkichlar shundan dalolat beradi.
Shunday qilib, DIIHB saylov kuzatuvchilari missiyasi va boshqa xalqaro va xorijiy ekspertlar tomonidan barcha saylovlarning baholanishi avvalgi saylov kampaniyalarining muvaffaqiyati va mamlakatimizda saylovlarni tashkil etish va o'tkazish O'zbekistonda milliy demokratik saylov tizimining shakllanishi va rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. 
Bu, ayniqsa, 2021-yilgi O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida yaqqol namoyon bo'ldi. 
O'zbekistonda prezident saylovini kuzatishda birinchi marta YeXHTning 365 mamlakatdan 44 nafar kuzatuvchidan iborat uzoq muddatli nufuzli delegatsiyasi ishtirok etdi.  
ODIHR saylovlarni kuzatish missiyasi 15 yil 2021 sentyabrdan beri Prezident saylovlarini kuzatib bormoqda. Missiya o'zining asosiy guruhiga 17 kishi, 28 sentyabrdan buyon mamlakatning barcha hududlarini kuzatib kelayotgan 24 uzoq muddatli kuzatuvchilar, shuningdek, saylov kuni ovoz berish va hisoblash jarayonini kuzatgan 204 nafar EXHT ishtirokchi davlatlaridan 28 nafar qisqa muddatli kuzatuvchilarni kiritdi. 
Saylov kuni EXHT parlament Assambleyasi va birinchi marta Evropa parlamenti delegatsiyalari qo'shildi va tuzildi xalqaro saylovlarni kuzatish missiyasi (IEOM).
O'zbekiston Prezidenti saylovini birinchi marta 100 mamlakatdan 27 nafar parlamentariydan iborat YEXHT parlament Assambleyasi delegatsiyasi, shuningdek, YEXHT parlament Assambleyasi Prezidenti Margareta Sederfelt va Bosh kotib Roberto Montelladan iborat delegatsiya kuzatdi. Yevropa parlamentining 13 a'zosidan iborat kuzatuvchilar ham prezident saylovini kuzatdi.
Bu faktlar YEXHT / DIIHB O'zbekistonda so'nggi yillarda harakatlar strategiyasi doirasida izchil amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar yo'lini tan olayotgani va faol qo'llab-quvvatlayotganidan dalolat beradi.
Yakuniy hisobotda saylovlar "yangi O'zbekiston"shiori ostida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va huquqiy sohalarda islohotlar strategiyasi jarayoni orqali o'tkazilgani e'tirof etildi.

So'nggi yillarda O'zbekiston saylovlarga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish borasida sezilarli yutuqlarga erishdi hamda YEXHT / DIIHBdan taklif etilgan tavsiyalarni amalga oshirish orqali saylov qonunchiligida tub islohotlarga erishdi.
Ular saylov kampaniyasini to'g'ri o'tkazish uchun kafolatlar mustahkamlanganidan mamnun ekanliklarini bildirdilar, ma'muriy resurslardan foydalanishni istisno qilish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlarni maqtadilar va saylov huquqini huquqiy himoya qilish kafolatlari kuchaytirilishini ta'kidladilar.
Yakuniy hisobotda O'zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining prezident sayloviga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish borasidagi ishlari yuqori baholandi: "saylovga tayyorgarlik katta samara va katta uyushqoqlik bilan olib borildi", - deyiladi xabarda. Ta'kidlanganidek, COVID-19 bilan bog'liq muammolarga qaramay, MSK o'z faoliyatini yuqori tashkiliy darajada, sifatli va qonunda belgilangan muddatlarda tashkil etgan.
Saylov kampaniyasining ochiq va oshkora o'tkazilishi yuqori baholandi. Birinchi marta Markaziy saylov komissiyasining barcha majlislari keng jamoatchilik uchun ochiq bo'lib, onlayn translyatsiya qilindi, Markaziy saylov komissiyasining qarorlari darhol komissiya veb-saytida e'lon qilindi va okrug saylov komissiyalari bilan jonli videokonferentsiyalar muntazam ravishda o'tkazildi.
Saylovda imkoniyati cheklangan kishilar uchun qulay shart-sharoit yaratish chora-tadbirlari ham tahsinga sazovor bo'ldi. "Qonunga muvofiq, barcha saylov uchastkalari nogiron saylovchilar uchun ochiq bo'lishi kerak, Markaziy saylov komissiyasida nogironlar aravachasiga moslashtirilgan panduslar va ovoz berish kabinalari o'rnatilgan; barcha saylov uchastkalarida turli nogironlarga ovoz berish imkoniyatlarini yanada kengaytirish va osonlashtirish uchun Brayl yozuvidagi saylov byulletenlari uchun maxsus stencils va lupalar taqdim etildi".
Qayd etilishicha, nogironlarning saylovoldi tashviqoti tadbirlaridan bahramand bo'lishi keng yo'lga qo'yilgan. Bunday uchrashuvlarda imo-ishora tili, shu jumladan videoaloqa orqali ishlatilgan.
"Markaziy saylov komissiyasi saylov kunidan ancha oldin, shuningdek, etnik ozchiliklar tillarida keng qamrovli va inklyuziv axborot kampaniyasini tashkil etishga muvaffaq bo'ldi. Nogironlar uchun yaratilgan imkoniyatlarni kengaytirish uchun bir qator yangi qoidalar joriy etildi", - deyiladi yakuniy hisobotda.
DIIHB tomonidan o'tkazilgan ommaviy axborot vositalari monitoringidan ma'lum bo'lishicha, saylovda faol ovoz berish kampaniyasi to'qqiz tilda o'tkazilgan. Barcha saylov materiallari, shu jumladan saylov qonunchiligi va MSK qarorlari o'zbek, rus va Qoraqalpoq tillarida nashr etildi va onlayn tarzda qozoq, qirg'iz, tojik va turkman tillarida tarqatildi. Saylov kuni ovoz berish jarayoni tinch va tartibli o'tdi. MSK muntazam ravishda kun davomida fuqarolarning qanday ovoz berganligi haqidagi oraliq natijalar to'g'risida jamoatchilikni xabardor qildi. 
Saylovlarni o'tkazish uchun mamlakatda 10 761 saylov uchastkasi tashkil etildi. IEOM 1267 saylov uchastkasida ovoz berishni kuzatdi. Ovoz berish jarayonining ayrim salbiy jihatlari faqat missiya a'zolari tashrif buyurgan 139 (11%) saylov uchastkalarida qayd etildi.
Ta'kidlash joizki, prezident saylovi kampaniyasi davrida Markaziy saylov komissiyasi va uning hududiy bo'linmalari matbuot markazi, Toshkentdagi xalqaro Media-Markaz saylov jarayonining barcha ishtirokchilari uchun keng media-maydon yaratdi. Yuzlab matbuot anjumanlari, brifinglar, intervyular, seminarlar va uchrashuvlar o'tkazildi. Bularning barchasi saylov jarayonining ochiqligi va oshkoraligiga bog'liq bo'lib, xolislikni ta'minlashda saylov organlarining ishi muhim ahamiyat kasb etdi.
Saylov kampaniyasi davomida 76000 dan ortiq xorijiy va mahalliy ommaviy axborot vositalari materiallari e'lon qilindi.
Prezident saylovini katta qiziqish bilan kuzatayotgan xalqaro tashkilotlar, xorijiy kuzatuvchilar va yuzlab xorijiy jurnalistlarning missiyalari mamlakatimiz saylov qonunchiligi va amaliyotida qisqa davr ichida yuz bergan muhim o'zgarishlarni e'tirof etdi. 
Ularga ko'ra, yangi O'zbekistonda erkin demokratik saylovlarni xolislik tamoyiliga muvofiq o'tkazish uchun zamonaviy va barqaror milliy saylov standartlari va tizimlari yaratildi.
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan 14 yil 2021 aprelda qabul qilingan asosiy tadbir dasturida belgilangan vazifalarni izchil, tizimli va keng ko'lamda amalga oshirish, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish saylovni saylov qonunchiligiga asoslangan holda o'tkazishda xizmat qildi. Yuqori tashkiliy darajadagi kod.
Uchastka saylov komissiyalari a'zolariga nomzodlarning bilim va ko'nikmalarini mustahkamlash uchun ko'p bosqichli "kaskad" texnologiyasi asosida tashkil etilgan o'quv-seminarlarda 142000 nafardan ziyod saylov tashkilotchilari o'z malakasini oshirdi.
Saylov komissiyalarining 33000 ga yaqin a'zolari (operatorlari) uchun saylov jarayonini boshqarish axborot tizimi operatorlarini o'qitishni tashkil etish "bitta saylovchi - bitta ovoz" tamoyilini taqdim etishga imkon berdi. 
Haqiqiy raqobat sharoitida tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati - O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasidan nomzod Shavkat Mirziyoyev saylovda 80,12 foiz ko'pchilik ovoz bilan g'alaba qozondi va O'zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi. Saylov kodeksi ikkinchi marta muvaffaqiyatli sinovdan o'tkazildi.
Dunyodagi eng tinch, barqaror va tez rivojlanayotgan demokratik davlatlardan biri sifatida tan olingan, xalq tomonidan qo'llab-quvvatlanayotgan yangi O'zbekistonning kelajakdagi strategiyasi aniq: investitsiyalar hajmini yanada oshirish, yangi ish o'rinlari yaratish, aholi farovonligini doimiy ravishda oshirish, do'stlik va hamkorlik aloqalarini mustahkamlash barcha mamlakatlar bilan. 

Zayniddin NIZOMXODJAYEV,
 Republic of Uzbekistan 
Markaziy saylov komissiyasi raisi