Ma'naviyat, ma'rifat, yaxshilik nuri. Mamlakatda islohotlarning yorqin namoyishi

Har kuni ertalab uyg'onganimizda, derazadan quyosh nurlari porlaganda xursand bo'lamiz. Bu hodisa zulmatdan keyin yorug'lik albatta kelishini, yaxshilik doimo g'alaba qozonishini va hayot davom etishini tasdiqlaydi. Bu bizga kuch beradi, kayfiyatimizni ko'taradi.

Bunday nurlar fan va ma'rifatdir. Agar quyosh nurlari er yuzida hayotni ta'minlasa, u holda ma'rifat nurlari odamlarga tinchlik va osoyishtalik, farovonlik, yaxshilik qonunlariga muvofiq yashashga yordam beradi, bu esa rivojlanish va taraqqiyotga imkon beradi. 

Buyuk mutafakkirlarning chekkasi
O'zbekiston-buyuk olimlar, mutafakkirlarning vatani. Movarounnahr nomi bilan tanilgan bu hudud uzoq vaqtdan beri ma'rifat markazi, tsivilizatsiyalar chorrahasi bo'lib kelgan. Ushbu muqaddas zaminda ilm-fan va ma'rifat nurlarini butun dunyoga tarqatgan olimlar o'sdi. Ular ilm-fanning ko'plab sohalariga asos solishdi, jahon tsivilizatsiyasining etakchi yulduziga aylanishdi. 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Vatanimiz shon-shuhratini yuksaltirishga qaratilgan faoliyatida ilm-fan nurini butun dunyoga tarqatish tashabbuslari alohida o'rin tutadi. Ushbu xulosa O'zbekiston Prezidentining Ozarbayjonga yaqinda tashrifi chog'ida Fizuli shahrida yangi maktab ochilish marosimida ishtirok etishimizga imkon beradi. 
Ma'lumki, so'nggi 30 yil ichida Fizuli harbiy harakatlar natijasida butunlay vayron bo'lib, arvohlar shaharchasiga aylandi. 2020 yilda tiklash ishlari boshlanganidan so'ng, hayot asta-sekin bu erga qaytadi. Uy-joy, ijtimoiy va transport infratuzilmasi qurilmoqda.
Bunday muhim va og'ir davrda O'zbekiston Ozarbayjon bilan birdamligini namoyish etdi. Mamlakatimiz rahbari 2021-yil 31-mart kuni bo'lib o'tgan turkiy kengashning norasmiy sammitida O'zbekiston Qarabaxdagi yodgorliklar, ma'rifat va madaniyat ob'ektlarini tiklashga o'z hissasini qo'shishga tayyorligini ta'kidladi. Va bu amalga oshdi. 
Fizuli shahrida 960 o'quvchiga mo'ljallangan zamonaviy maktab qurilishi O'zbekiston Prezidenti tashabbusining amaliy timsoliga aylandi. Mirzo Ulug'bek nomi bilan atalgan ushbu maktabda 40 ta sinf, oltita laboratoriya, ikkita informatika xonasi, beshta funksional o'quv xonasi, AKT va sport zallari, oshxona, kutubxona mavjud. Uning hududida futbol maydoni, dam olish va tadbirlar uchun joylar, yugurish yo'lagi mavjud. Yangi maktab xalqlarimizni yanada yaqinlashtirishga, yosh ozarbayjonlarni O'zbekistonning boy tarixi va madaniyati, buyuk ajdodlarimiz merosi bilan tanishtirishga xizmat qiladi. 
Bu ilm-fan va ma'rifatni tarqatishga qaratilgan birinchi yaxshi ish emas. Bir necha yil oldin aynan davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan Termiz shahrida Afg'oniston yoshlari uchun ta'lim markazi ochildi. Ba'zi davlatlar rahbarlari hokimiyat va reytinglarni ta'qib qilayotgan hozirgi davrda ta'lim, fan va ma'rifat nurlarini tarqatishga hamma ham o'zini bag'ishlay olmaydi.
Ilmdan boshqa najot yo'q
Taraqqiyotning asosi va mamlakatni qudratli va millatni buyuk qiladigan kuch — bu fan, ta'lim va tarbiya. Bu insonni mukammallikka olib boradigan, unga ishonch beradigan fan va ma'rifat. Imom Buxoriyning dunyoda ilmdan boshqa najot bo'lmaydi va bo'lmaydi degan so'zlari bu fikrning yorqin tasdig'idir. 
Prezident Shavkat Mirziyoyev o'z nutqlarida: "ertangi kun, sayyoramiz farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo'lib ulg'ayishiga bog'liq.  Bizning asosiy vazifamiz yoshlarning o'zini o'zi anglashi uchun sharoit yaratishdir." 
Bugungi kunda, dunyo tez o'zgarib borayotgan bir paytda, xalqlarning barqarorligi va ishonchli rivojlanishiga to'sqinlik qiladigan turli tahdidlar paydo bo'lganda, ma'rifat va ma'naviyatga, axloqiy tarbiyaga, yoshlarning yangi bilimlarni olishga intilishlariga e'tibor berish juda muhimdir. Aynan ta'lim va ma'rifat insoniyat farovonligining asosiy omillari hisoblanadi, odamlarni mehribonlikka chorlaydi, saxiy, sabrli bo'lishga undaydi. 
So'nggi paytlarda sayyorada keskin geosiyosiy o'zgarishlar yuz berdi. Xalqaro miqyosda xavfsizlik va barqarorlik tizimi buzilmoqda. Globallashuv jarayonining tezlashishi nafaqat insoniyatning imkoniyatlarini kengaytiradi, balki shu bilan birga qarama-qarshiliklarning kuchayishiga, rivojlangan va qoloq davlatlar o'rtasidagi farqning oshishiga olib keladi. Natijada, tinchlik va xavfsizlikka tahdid soladigan, o'z mohiyatida va miqyosida transmilliy xarakterga ega bo'lgan harakatlar amalga oshiriladi. Bularning barchasi bilimga, ma'rifatga e'tibor bermaslik bilan bog'liq. 
Qurollanishning oqibatlari 
Hozirgi vaqtda dunyoning qudratli davlatlari o'rtasidagi ziddiyatlar kuchayib borar ekan, yiliga ikki trillion dollardan ko'proq qurol ishlab chiqarish va sotib olishga sarflanganda, har bir davlat ilm-fan va ma'rifatni qo'llab-quvvatlay olmaydi va buning uchun katta mablag ' ajratmaydi. Olimlarning hisob-kitoblariga ko'ra, harbiy soha uchun yillik xarajatlarning umumiy miqdori atrof-muhitni muhofaza qilish uchun zarur bo'lgan xarajatlar miqdoridan besh baravar ko'pdir. 
Albert Eynshteynga tegishli bo'lgan so'zga ko'ra, " uchinchi jahon urushida qanday qurollardan foydalaniladi?"u javob berdi: "uchinchi jahon urushida qanday qurol ishlatilishini bilmayman, lekin to'rtinchi jahon urushi tayoq va toshlar bilan olib boriladi". Shunday qilib, buyuk olim majoziy ma'noda, Agar uchinchi jahon urushi ro'y bersa, natijada hozirgi tsivilizatsiya yo'q bo'lib ketishini aytdi. 
Bu so'zlar insoniyatni ogohlantiradi. Biroq, ular aytilganidan keyin o'tgan vaqt ichida ommaviy qirg'in qurollari yanada ko'proq ishlab chiqarildi va ular takomillashtirildi. Natijada, to'plangan yadroviy qurol zaxiralari 50 ming megaton trinitrotoluoldan oshdi va bu ikkinchi jahon urushida ishlatilgan barcha turdagi portlovchi moddalardan 10 ming baravar ko'pdir. Boshqacha qilib aytganda, bugungi kunda mavjud bo'lgan o'q-dorilar dunyo aholisini 50 marta yo'q qilishi mumkin yoki sayyoramizning har bir aholisi uchun 3,5 tonna portlovchi moddalar mavjud. 
To'p gumburlaganda, u odamlarni o'ldiradi va jim bo'lganda, u ishlab chiqaruvchisini yo'q qiladi. Iqtisodiy nuqtai nazardan, qurol hech qachon harakatsiz qolmasligi kerak. Tinchlik davrida ham, yaratilganidan beri vayron qiluvchi qurol, harbiy-sanoat majmuasini boyitib, iqtisodiyotni, ya'ni farovon hayot orzusini yo'q qiladi. Qurollanish poygasi tufayli savodsizlik, atrof-muhitning buzilishi, uy-joy etishmovchiligi, oziq-ovqat tanqisligi va boshqa muammolar paydo bo'ldi. Hozirgi vaqtda sayyorada 960-980 million kishi savodsiz, ikki milliard odam to'liq ovqatlana olmaydi, bir milliard uy-joy yo'q. Dunyoda ochlik tufayli har kuni 40 ming bola vafot etadi. 
Agar ishlab chiqarilgan qurollarning ayrim turlari pul bilan hisoblansa, unda siz quyidagi raqamlarni olasiz: bitta F-14 qiruvchi samolyotini ishlab chiqarish uchun sarflangan mablag'lar uchun to'qqizta maktab qurilishi mumkin; bitta strategik ballistik raketani ishlab chiqarishga sarflangan mablag'lar uchun-beshta o'rta hajmli kasalxonalar; bitta tankni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan mablag'lar uchun siz 36 oila uchun uch xonali kvartiralar qurish. Trident-2 tipidagi bitta strategik ballistik raketaning narxi yil davomida 16 million bolani o'qitishi va ular uchun ovqatlanishni tashkil qilishi mumkin. 
Dunyoni nima qutqaradi?
O'tgan 100 yildan sal ko'proq vaqt ichida dunyo ikki jahon urushidan omon qoldi. Ikkinchisi davomida 50 milliondan ortiq odam halok bo'ldi. Bu butun mamlakat aholisiga teng! Urush olib kelgan qiyinchiliklar-qiyinchiliklar, ajralishlar, kasalliklar, jarohatlar, ochlik, qashshoqlik tufayli bevaqt vafot etganlar sonini kim hisoblab chiqdi? Umuman olganda, muammo va baxtsizlikni raqamlarda hisoblash mumkinmi? Va yaqinlaringizning qalbida qo'rquv va vahima? 
Yerdagi dunyoni nima qutqarishi mumkin? Albatta, fan va ma'rifat. Yana bir bor-fan va ma'rifat. Shavkat Mirziyoyev prezidentlikning dastlabki kunlaridanoq o'nlab yillar davomida yo'l qo'yilgan xato va kamchiliklar masalasini ochiq ko'targani va to'plangan muammolarni eng qisqa vaqt ichida hal qilishga kirishgani bejiz emas. Buni o'z-o'zini anglash, diniy e'tiqod va so'z erkinligi masalalarida turli cheklovlar va sun'iy to'siqlarni bartaraf etishga qaratilgan keng ko'lamli islohotlar misolida ko'rish mumkin, bu bilim va ma'rifatga chanqoq xalqimiz uchun eng og'riqli masala edi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, har bir sohada islohotlarni amalga oshirishda xalqning ma'naviy-axloqiy, ilmiy-madaniy yuksalishiga, ularning milliy mentaliteti, sha'ni va qadr-qimmatini anglashiga ustuvor ahamiyat berildi. Va bu jarayonda asosiy maqsad amalga oshdi — mamlakat va xalqning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishini yangi bosqichga ko'tarish, bu uyg'onish, tiklanish va yuksalishning yangi davriga, bir so'z bilan aytganda, xalqimiz o'z tarixida bir necha bor boshdan kechirgan Uyg'onish davriga olib keladi. Bu dunyo hamjamiyati tomonidan tan olingan haqiqatdir. 
Mubolag'asiz aytish mumkinki, so'nggi yillarda mamlakatda amalga oshirilgan keng ko'lamli o'zgarishlar va ta'lim, fan, ma'naviy hayot sohalarida erishilgan yutuqlar haqiqatan ham hajmi va ko'lami bilan ta'sirchan.

Yaxshi tashabbusning ko'rinadigan natijalari 
Yangi O'zbekiston rahbari nufuzli xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar forumlarida tashabbuslarni, shu jumladan ma'naviy-ma'rifiy masalalarga oid tashabbuslarni jasorat bilan ilgari surmoqda. Shunday qilib, u xalqaro jamoatchilik tomonidan keng ma'qullandi va BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida e'lon qilingan "ma'rifat va diniy bag'rikenglik" rezolyutsiyasini qabul qilish tashabbusi amalga oshirilmoqda. Ushbu tashabbus natijalari butun dunyo aholisining hayotiga ijobiy ta'sir ko'rsatishiga shubha yo'q. 
Hozirgi modernizatsiya jarayoni, islohotlar va o'zgarishlarning samaradorligi maktab ta'limi, kadrlar tayyorlash masalalariga bog'liq. Prezident ta'lim sohasini rivojlantirishga katta e'tibor qaratmoqda. Mamlakatning kelajagi, barcha sohalardagi yutuqlar va loyihalarni amalga oshirish o'qimishli odamlarga bog'liq. So'nggi besh yil ichida ta'lim sifatini yaxshilash, o'qituvchilarning mavqei va obro'sini oshirish uchun juda ko'p ishlar qilindi. 
O'tmishdagi bitta faktga alohida e'tibor qarataylik: yangi o'quv yilining boshlanishi o'qituvchining yozilmagan yillik ish rejasida paxta terish mavsumining boshlanishini ham belgilab berdi. Sovuq qishgacha davom etgan bu oylarda o'qituvchi va talabalar paxta terib dalaga olib borishdi. Qishda o'qituvchiga bir muncha vaqt o'z kasbiy faoliyati bilan shug'ullanish imkoniyati berildi, ammo shunga qaramay, u qog'oz ishlab chiqarish bo'yicha ko'plab vazifalar tufayli o'quvchilarga etarli vaqt ajrata olmadi. Bahor boshlanishi bilan u yana dala ishlariga jalb qilindi. Bundan tashqari, obodonlashtirishda" yordam " ham o'qituvchining yelkasiga tushdi. Va bunday xizmatlar uchun ular kichik maosh to'lashdi. Ko'plab o'qituvchilar boshqa sohalarga o'tdilar. Ta'lim tizimida deyarli erkak o'qituvchilar qolmadi. O'qitish samaradorligi, o'qituvchilarning sifatli tarkibi ham tegishli edi. 
Endi mamlakat yangi davrga kirdi. O'qituvchi keraksiz vazifalardan xalos bo'ldi. Unga faqat yoshlarni etuk, mukammal shaxslar sifatida tarbiyalash vazifasi yuklangan. Yangi O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo'ljallangan rivojlanish strategiyasida to'rtinchi yo'nalish ta'lim sohasini, inson kapitalini rivojlantirishga bag'ishlangan. Maqsad, albatta, muhimdir. Ammo, agar biz zamonaviy o'qitish usullarini joriy qilmasak, bu raqobat dunyosida orqada qolishimiz mumkin.
Prezident yuqori sifatli zamonaviy maktablarni qurish, zamon talablariga javob beradigan samarali o'qitish metodikasini yaratish kabi vazifalarni birinchi o'ringa qo'yadi. Axir, rivojlangan jamiyat bo'lish uchun siz birinchi navbatda fan va ta'limning rivojlanishiga e'tibor berishingiz kerak. Tarixda bunga ko'plab misollar mavjud. Jamiyat asosidagi ta'lim islohotlar va taraqqiyotni targ'ib qiladi, innovatsiyalarga yo'l ochadi. 
Rivojlanishning yagona to'g'ri yo'li 
Insoniyat faqat bilim tufayli koinotning cheksizligini va uning atomlarda mavjudligi sirini bilib oldi. Agar ilm-fan bo'lmaganida, bugungi kunda tortishish kuchi, lazer yordamida jarrohlik operatsiyalari, raqamli texnologiyalar va boshqa ilg'or, hayotiy yangiliklar haqida hech qanday ma'lumot bo'lmaydi.
Bugungi kunda dunyo yuqori sifatli ta'lim va ilm-fan rivojiga shunchalik muhtojki, u aniq bo'ldi — taraqqiyot eshiklari endi faqat ularning yordami bilan ochilmoqda. 
Prezident Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlis va O'zbekiston xalqiga yo'llagan maktubida 2023-yilni insonga g'amxo'rlik va sifatli ta'lim yili deb e'lon qilishi bejiz emas. Davlatimiz rahbari: "ta'lim sifatini oshirish yangi O'zbekistonni rivojlantirishning yagona to'g'ri yo'lidir", dedi. 
Kelgusi asrlarda mamlakatni rivojlantirish uchun strategik ahamiyatga ega bo'lgan sifatli ta'lim har doim ustuvor vazifa bo'lib qoladi. 
Bugungi kunda mamlakatimizda ta'limga e'tibor, akademik fanni rivojlantirish masalasi konstitutsiyaviy asosga ega bo'ldi, deb qat'iy ishonch bilan aytishimiz mumkin. Agar avvalgi Konstitutsiyada "ta'lim" so'zi faqat ikki marta ishlatilgan bo'lsa, unda asosiy qonunning yangi versiyasida bu so'z 20 marta, ya'ni 10 baravar ko'p ishlatilgan. Unga kiritilgan me'yorlar ta'lim tizimini mustahkamlash maqsadini o'zida mujassam etgan. 
Ma'lumotlarga ko'ra, rivojlangan mamlakatlarda 3 yoshdan 22 yoshgacha bo'lgan ta'limning to'liq tsikliga sarmoya kiritishga katta e'tibor qaratilmoqda. Va bu sarmoya kelajakda jamiyatga 15-17 baravar foyda keltiradi. 
Ta'lim sohasidagi xalqaro tajribani o'rganish mamlakat taraqqiyotida muhim rol o'ynaydi. Davlatimiz ta'lim sifatini baholash bo'yicha xalqaro tadqiqotlarda (PISA, PIRLS, TIMMS) birinchi marta ishtirok etgani allaqachon o'z natijalarini bermoqda. "Global Innovatsions Indeks" ning 2022 yilgi hisobotiga ko'ra, O'zbekiston 131 davlat orasida yetti pog'onaga ko'tarilib, 65-o'rinni egalladi. 
Albatta, sifatli ta'lim taraqqiyot uchun shoshilinch jarayondir. Ushbu sohadagi muammolar kelajakda jiddiy ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Garchi ba'zi mamlakatlarda bolalarni boshlang'ich ta'lim bilan qamrab olish 91 foizga etgan bo'lsa-da, hali ham 57 milliondan ortiq bola maktab devorlari tashqarisida qolmoqda. O'zbekistonda sohada ishlar tizimli yo'lga qo'yildi, maktab yoshidagi bolalarni ta'lim bilan yuz foiz qamrab olish ta'minlandi. Bugungi kunda sharsimon maktabgacha va maktabda sakkiz million o'quvchi va o'quvchi bor va o'qituvchilar soni bir million kishini tashkil qiladi. 
2022-yilda Toshkentda o'tkazilgan yosh bolalarni tarbiyalash va tarbiyalash bo'yicha Jahon konferensiyasida O'zbekistonning ta'lim sohasidagi islohotlari yuksak e'tirofga sazovor bo'ldi. Ushbu e'tirofning amaliy davomi sifatida 10-24 may kunlari Parijda bo'lib o'tgan YUNESKO ijroiya Kengashining 216-sessiyasida O'zbekiston tashabbusi bilan Toshkent deklaratsiyasi va yosh bolalarning tarbiyasi va ta'limini o'zgartirish manfaatlarini ko'zlab chora-tadbirlar ko'rish majburiyatlarini bajarish to'g'risidagi rezolyutsiya bir ovozdan ma'qullandi. Shuningdek, 2022 yilda "Finance Inquirer" nashri bolalarni maktabgacha ta'lim muassasalariga jalb qilishda ijobiy dinamikaga ega bo'lgan 10 ta ilg'or davlatni e'lon qildi. Unda O'zbekiston jahon reytingida birinchi o'rinni egalladi. 
Yuragimizni yoritgan Mash'al 
Ushbu ko'rsatkichlar faqat boshlanishdir. Mamlakatimiz katta yutuqlar ostonasida turibdi. Shu bilan birga, fan najot yo'li, baxtga olib boradigan to'g'ri yo'ldir. Biz uchun yaratilgan sharoitlarni qadrlash, odamlarning manfaatlarini o'ylaydigan barkamol insonlar bo'lish bizning asosiy burchimizdir. Ma'rifatli bo'lish, jaholatga qarshi kurashish ertangi kun uchun ham muhim vazifalardir. 
Biz bir narsani unutmasligimiz kerak. IX-XII asrlarda mamlakatimiz hududida ilm-fan mash'alasi porladi, butun dunyoda tan olingan taniqli mutafakkirlarni tarbiyalagan birinchi Uyg'onish davri yuz berdi. Xususan, Muhammad Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ahmad Farg'oniy, Mahmud Zamaxshari kabi buyuk mutafakkirlarning ilmiy va ijodiy ixtirolari umuminsoniy taraqqiyotga beqiyos ta'sir ko'rsatdi. 
Islom madaniyatining Oltin asri deb nomlangan tarixiy davrda erimizda yashagan buyuk ulamolar-Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidi, Burhaniddin Marginani, Abu Muin Nasafiy — keng Shuhrat qozongan va butun musulmon olamining g'ururi hisoblanadi. 
Sohibqiron Amir Temur asos solgan davlat ikkinchi Uyg'onish davrini boshlab berdi, unda Kazizade Rumiy, Mirzo Ulug'bek, G'iyosiddin Koshi, Ali Kushchi, mumtoz shoirlar Abdurahmon jami, Lutfi, Sakkoki, Hafiz Xorazmiy, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo ijod qildilar. Tarixchilar Sharafiddin Ali yazdi, Mirxond va Xondamir, rassomlar Mahmud Muzaxhib va Kamoliddin Behzod haqidagi shon-sharaf butun dunyoga tarqaldi. Ikki Uyg'onish davrida dono xalqimiz eng rivojlangan xalqlardan biri bo'lganligi qalbimizga alohida g'urur bag'ishlaydi. 
Bugun yangi O'zbekistonda uyg'onish davri ma'rifat mash'alasi ko'tarildi. Prezidentning uchinchi Uyg'onish davri poydevorini qurayotganimiz haqidagi so'zlari hozirgi o'zgarishlar va o'zgarishlarda o'z tasdig'ini topmoqda. 
Uyg'onish - milliy tiklanish, taraqqiyotning yangi bosqichi. Bu millat tafakkuridagi tafovutlarni yo'q qiladi, uni bitta ijodiy kuchga, millatning ijodiy kuchini uyg'otadigan, XXI asrning buyuk daholarini, uyg'un shaxslarini tarbiyalaydigan va yuzaga keltiradigan kuchli to'lqinga aylantiradi. 
Bugun biz hayotimizda bu to'lqinning engil harakatini his qilamiz. Va unga kuch berish har birimizning ishimizdir. Prezident ta'kidlaganidek: "biz buyuk tarixga, buyuk madaniyatga ega, hech qanday qiyinchiliklardan qo'rqmaydigan, erkin va farovon hayot yo'lidagi har qanday qiyinchiliklarni sharaf bilan engib o'tadigan xalqmiz. Agar biz birgalikda, hamjihatlikda va vijdonan ishlasak, har qanday eng yuqori chegaralarni zabt eta olamiz. 
Biz katta orzular va umidlar bilan poydevor qo'yadigan yangi Uyg'onish davri bizning genlarimizning yana bir namoyishi, buyuk xalqning hayotdagi qudratining yana bir aksi bo'ladi. Bu bizning ertangi kunimizni yanada yorqinroq qiladi, hayotimizni yanada farovon qiladi. Bu bizni keyingi avlodlarga munosib meros qoldirishimizga xizmat qiladi. 

Utkir Rahmat.